Елбасының көпбағдарлы ұстанымы, үлкенді-кішілі елдермен қарым-қатынасы сыртқы саясатта жемісті болып келеді. Соның нақты нәтижесі болар, қазаққа «мен саған жаумын» деп тұрған ел жоқ. Қым-қиғаш, қырық пышақ, мына заманда дүниежүзілік саясаттың жықпылынан жол тауып отыру да оңай емес. Оңай болмаса да, біз содан жөн тауып, ел бағдарын дұрыс ұстап тұрғандаймыз.
Енді, міне, ел ішіне де бетбұрыс, халық тұрмысын жақсарту мақсаты да алға шығарылып отыр. Елбасының «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты мақаласында айтылған өзекті мәселелер осыны діттейді. Еңбек қоғамына 20 қадам жасау саясатын Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев негізсіз көтеріп отырған жоқ. Мұндай қадамға басу үшін алғышарттар жасалды, енді соны жүзеге асыра бастау керек дегенді алға тартып отыр. Яғни, елімізде әлеуметтік салалардың жаңғыртылуы, халыққа әлеуметтік-тұрмыстық жағдайдың жақсартылуына соны серпіліс береді деген сөз.
Әлбетте, бұл іс өздігінен бола қалмайды, не мұны әлдеқайдан келіп біреу жасап бермейді. Оны біз өзіміз жасауымыз керек. Бізді қоғам құбылысы кезіндегі өтпелі кезең, өліара шақ тұсындағы ауыртпалықтардың тұйыққа тіреп, еңсе көтертпей тастағаны рас. Жөн таппай теріс жолға түскендер де аз болған жоқ. Жұмыссыздық, күйсіздік талайдың жүйкесін жұқартып келді. Қылмыс белең алды. Әлеуметтік жіктеліс өршіп кетті. Көптің азға тәуелділігі, жоқтың барға кектенуі ‒ қарақшылыққа, тонаушылыққа, ұрлыққа жол салды.
Біз қазір бұдан өттік. Ел ес жинады: жаңа қоғам, нарық заңы дегенді жұртшылық түсіне бастады; күнкөріс қамының жолдарын тауып, дағдарыстан шығып, масылдықтан арылып, еңбекке бет бұрды. Абайдың «Өзіңе сен, өзіңді алып шығар Еңбегің мен ақылың екі жақтап» деген сөзі рас екен. Ел «Еңбекті сат, ар сатып неге керек?» деген сөзге тоқтады. «Үш-ақ нәрсе – адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» дегенді ұқты. Маңдай терлесе – таңдай жібитінін білді. Бұл күнде елдің біраз жұрты бақуаттылыққа, өзін-өзі қамтамасыз етуге қол жеткізді. Бұл – тек еңбектің арқасы.
Қай заман, қай қоғамда да еңбектің қадірсіз болған кезі жоқ. Өйткені, еңбек – асыраушы.
Осы орайда, Елбасы нұсқаған 20 қадамды жеке дара кісілер ғана емес, бүкіл Қазақ елінің жұрты, бәріміз бірдей бар салада жасауымыз керек. Өйткені, барлық іс бір-біріне сабақтас, бірінсіз бірі ілгері баса алмайды. Еңбек қоғамына билік дұрыс қарап, әділ басқарса, тауды бұзып, тасты жаратын жұмысшы қол байтақ даланы еңбек дабылына кенеп, берекені белден келтірері сөзсіз. Жұртымызды ырыздыққа кенелтеміз десек, үлкенді-кішілі билік тізгінін дұрыс ұстап, ұйымдастыру ісін жетілдіру қажет. Әлбетте, ол талантты, талапты, іскер адамдардың ғана қолынан келмек. Бұл тұста сондай қабілеттілер алға түсулері, түсірілулері керек. Бұл – шешуші жағдай.
Халық даналығында қай істе болсын, талантты, яғни белгілі бір іске деген айырықша қабілеттілікті бір пайыз ғана деседі. Нәтиженің қалған 99 пайызы еңбектің үлесінде екен. Таланттылық тек ақын-жазушылықта, не өнер саласында ғана емес, қай мамандық иесінде болсын, бар. Инженерлікте ме, құрылысшылықта ма, диқандықта ма, бәрі-бәрінде де талантты адамдар болады. Мәселен, Тоқтар Әубәкіров – талантты ұшқыш. Ұшқыш көп, олардың бәрі де оқыған, білімді, техникалық тұрғыда сауатты-ақ. Алайда, солардың арасынан әскери «Су» ұшағын толқыған теңіз бетіндегі кеме айлағына қондыру алғаш рет Тоқтардың ғана қолынан келді. Бұл – оның өз ісінің білгірлігінің айғағы. Сол үшін де ол Батыр атағын алды. Кейін ерекше қабілетіне сай ғарышкер болды. Халық қаһарманы атанды. Егер ол талантты болмаса, соған қоса ізденгіш, еңбекқор болмаса, оған мұндай бақты ешкім сыйламас та еді. Өрелі биікке ол жүздеген, мыңдаған қатарларының арасынан тасжарғандай жарып шықты. Жарық жұлдызға айналды.
Мектепте бірге оқыған Аңсаған Қоңқабаев деген досым болды. Беске оқыды, мектепті алтын медальмен бітірді. Ол кезде оған емтихансыз қалаған оқуға түсуге орын даяр-ды. Алайда, ол оқуға да бармай, жеңіл-желпі қызметке де бұрылмай, ол кезде онжылдық біліммен-ақ әжептәуір қызметкер болуға да мүмкіндік бар-ды, шопан болды. Қарт әкесінің ота-рын алып, құрық ұстап, қой бақты. Қой баға жүріп, ой да бақты. Семей зооветеринарлық институтына сырттай оқуға түсіп, диплом алды. Қоғамдық жұмысқа да белсене араласты. Қазақ ССР Жоғарғы Советінің депутаты, КПСС ХХІV съезінің делегаты, Одақтық дәрежедегі ордендердің бәрін иеленді. Бөлімше зоотехнигі, басқарушысы, шаруашылықтың бас зоотехнигі, совхоз директоры болды. Еңбектен тартынбайтын, шаруашылықтың таусылмайтын қол жұмысына көппен бірге кез келген отарда кірісіп кететін. Ал, білімділігі мен зеректігі ғажап-ты. Қой бағып жүргенінде сұрай қалсаң, химия формулаларын жатқа айтып, алгебра есептерін еркін шығара беретін. Азаматтығы болса, кішіге – аға, үлкенге – іні болудан, ел-жұртына қамқорлықтан айнымаған еді. Әттең, өмірден ерте кетті.
Ән бибісі Бибігүл Төлегенованың консерваториядан бұрын Семейдің консерві зауытында жұмыс істегенін білеміз. Роза Рымбаеваның таланты кәсіптік-техникалық училищенің оқушысы кезінде бүр жарғаны мәлім. Бұл екі әншіні де таланттарымен қатар, ізденіс, еңбектенулері шыңдап, даралаған.
Біз көбіміз демеусіз, сүйеусіз шығу қиын, нәтижеге жету мүмкін еместей көреміз, солай деп заңдылық тұрғысында санаймыз да. Ал, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың өмір жолына қарасаңыз, ол өзінің іскерлік, ұйымдастырушылық қабілетін өзгелерге, яғни, биліктегілерге алдымен еңбеккерлігімен мойындатқанын көреміз. Мұхтар Әуезов, Дінмұхамед Қонаев, Қаныш Сәтбаевтардай ақыл-ой алыптарының өмір жолдарына зер салсақ та, керемет еңбеккерліктеріне тәнті боламыз.
Талант өзі тас жарып шықпайды, сол талантын еңбекке пайдалана білген ғана тас жарады, мақсатқа жетеді. Әрі бұл жолда өмірдің қай саласында, қай мамандықта, қандай жұмыста болуың шарт емес. Бар істе, бар салада жақсы азамат, қабілеттті маман болып танылуға болады. «Ерінбеген – етікші, ұялмаған ‒ өлеңші болады» деген сөздің өзі өнерді игерудегі бейнетті мезгесе керек. Еңбексіз, толғақсыз жақсы маман, қызметкер, жұмысшы, ел сыйлайтын азамат болу мүмкін емес. Тіпті, әлдеқалай байып кетсең де, кәсіби ісіңді келістіре алмасаң, кісілігің болмаса – бәрібір ел құрметіне бөленбейсің. Өйткені, байлығың – баспайдаң ғана да, ал құрмет болса – елге жасаған ізгі ісіңнен құралады.
Мұндай айрықша тұлғалар ғана емес, қарапайым еңбек адамдары арасында да қастерлі істерімен ел құрметіне бөленгендер аз ба? Жазылбек Қуанышбаев, Зылиқа Тамшыбаева, Кәмшат Дөненбаевалардың өнегелері бұған айғақ.
Сонау шалғай түкпірдегі Торғай даласында Кәкімжан Карбозов деген ел ағасы бар. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы ауыр кезеңде бұрын өзі басқарып келген бөлімшені ыдыратпай, ауылын бостырмай, жеке шаруашылық құрып, қол қусырып отырып қалған жұртқа өнеге көрсетті. Зейнет жасына келген соң ол шаруашылық тізгінін ұлы Манат Карбозовқа ұстатып, өзі ақылшы болуда. «Көлқамыс» атты бұл ауылды қазір көрсеңіз, еңбек берекесінің құдіретін түсінгендей боласыз. Мұндағылар молшылықты өздеріне өздері жасап отыр. Барлық үйде береке, маңдай термен келген игілік.
Әлбетте, көпшілік еңбектен тайсақтамайды, еңбек еткілері, берекелі отбасы болып, жақсы өмір сүргілері-ақ келеді. Алайда, сол шаруасының үйлесімін таба алмай жататындары да жоқ емес. Олар белгілі деңгейде билік тарапынан қолдау, сүйеу керексінеді. Еңбек қоғамына қадам жасау дегеніміздің өзі де еңбек адамдарының осындай істеріне демеу болу, жағдай жасап, жол ашу болса керек.
Енді бір көңіл бөлер іс, игі бастаманың насихаты жақсы-ақ жүріп жатыр, алайда, нақты не істеліп жатыр, қай жерде қандай қадам жасалды дегенді, яғни нақты істі өнеге етуді қолға алу керек. Сөзіміз сонда өтімді болмақ, игі іс сонда өрістемек. Бізде, жергілікті жерде білікті басшылық пен жетік ұйымдастыру жағы жетісе бермейді. Осындай жағдайлар бұқаралық ақпарат құралдарының назарына алынса, сынға түссе, абзал болар еді. Шынайы нәтижеге жету үшін түрлі оралымсыздықтар мен оралғыларға қарсы күрес те болуы керек. Түйіндей айтсақ, бұл – алғышарты бар қадам, көпке түсінікті-ақ бастама, оны жалаң насихаттай беруден гөрі, енді нық басып, ілгері аттау, іске кірісу қажет. Ал, кәне, не істелді деген сұрақ қойылуы керек те, соған нақты жауап берілсе деймін. Ілгері басу, әлеуметтік жаңғыртылу сол болмақ.
Сабыржан ШҮКІРҰЛЫ,
жазушы
