АЙТ, КЕЛІН-АУ, АЙТ, КЕЛІН…немесе келіннің бетін қалай ашып жүрміз?
«Той дегенде қу бас домалайды».
«Құдай қазақты тойдан айырмасын…»
«Тойшыл елміз, думаншыл, сауықшыл халықпыз» дейміз-ау!.. Дау жоқ, солай. Қазақ қазақ болғалы соңғы лағын сойса да, қуанышын бөліскен айналасымен.
Қазір тәуба, кешегі тоқырау жылдарында да қара нан мен қара шай ішіп отырып, дүрілдетіп той жасағанбыз. «Қазір тәуба» деудің өзі ыңғайсыздау ғой деймін, өйткені, қайтарымы еселеп төленетін «кредит» алмай, той жасайтын қазақ кемде кем.
Айтар әңгіме бұл емес-ті. Сол тойдағы баба салтының, ата дәстүрінің мың құбылып бара жатқаны. Соңғы жылдары еліміздің түкпір-түкпірінен кілең жастар ағылып келіп, қоныстанып жатқан Астана шаһарында отау тігіп, шаңырақ көтерушілер легі көңіл қуантады (өкініштісі, ажырасушылардың да аз емес екенін мамандар жоққа шығармайды). Әр жұптың ата-анасы қуаныштарын тоймен бөлісетіні сөзсіз. Біреу жас жұбайлардың шаттығына екі-үш күннен кейін-ақ ағыл-тегіл дастархан жайса, біреу араға бір немесе бірнеше ай салып тойлайды. Бірақ, соның бәрінде дерлік алдымен келіннің беті ашылып жүр. Яғни, беташар рәсімі…
Салт пен дәстүрдің, қазақылықтың қаймағы ауылда сақталған ғой. Келін түскен күні (!) әжелеріміз отқа май тамызып, апаларымыз орамал салып, жеңгелеріміз шашуын шашып, бәрімізге әйгілі Қуан ақын (біздің ауылдағы) үкілі домбырасын құшақтай жетіп, әй бір «Айт келінді» шырқататын еді-ау!
«Айт, келін-ау, айт, келін,
Атыңның басын тарт, келін.
Жұмыртқадан ақ келін,
Сауысқаннан сақ келін…»
Дәстүрге сай, беташар рәсіміне келіннің туыстары, ата-аналары, аға-інілері қатыспайды.
Ал қазір ше?.. Қазіргі тойларда.. Келіннің қай күні, қай айда, қашан түскенінен хабарсызбыз, әрине. Бірақ, дәл тойдың алдында бетін ашамыз күллі құдалардың – ата-аналарының, аға-жеңгелерінің, іні-сіңлілерінің, ағайын-туыстарының көзін бақырайтып қойып. Қалыптасып кеткен бейәдеп үрдіс, етіміз де өліп кеткен бұған. Сонда келіннің осы тойға дейін беті ашылмаған күйде жүргені ме? Жаңа түскен келін бұл шаңыраққа қалай енді, табалдырығын қандай рәсіммен аттады? Қызық!..
Бұл бейәдеп үрдіс асабалар қауымына жақсы болды. Тойдан бір пайда тапса, беташардан екі табады. «Байдың асын байғұс қызғаныпты» демеңіз. Ата салтымыздың аяққа тапталып, мағынасыз күйге айналып бара жатқанына қарнымыздың ашқаны ғой. Әйтпесе, Құдайдан әр қазақтың қалталы болғанын тілейтіндердің қатарынан едік…
Асхат РАЙҚҰЛ