Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылғы 2 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында азаматтардың құқықтарын қорғау мәселесіне ерекше назар аударды. Президент атап өткендей, цифрлық технологиялардың адамдардың күнделікті өміріне кеңінен енуі түрлі алаяқтықтар санының өсуімен қатар жүруде және Қазақстан халқы үшін ең өзекті мәселе интернет-алаяқтық болып отыр.
Статистиканы талдау мынаны көрсетіп отыр, 2024 жылдың 8 айында мұндай қылмыстардың 11 765 жағдайы тіркелген, бұл өткен жылмен салыстырғанда 152 жағдайға көп (2023ж. — 11613). Бұл өсім, шамалы болса да, қылмыскерлердің бейімделгенін және азаматтарды алдаудың жаңа жолдарын іздеуді жалғастырып отырғанын көрсетеді. 40-тан 49 жасқа дейінгі жас тобына ерекше назар аудару керек, өйткені ол топ ең осал болып шықты (2726 жағдай).
Өткен сессияда азаматтардың қауіпсіздігі мен құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар маңызды заңдар әзірленіп қабылданды. Ішкі істер министрлігі мен басқа да мемлекеттік органдар қабылдаған кешенді шаралар, әрине, нәтижесін беріп отыр. Мәселен, «Қазақтелеком» АҚ-пен өзара іс-қимыл нәтижесінде антифрод жүйесімен 1,9 млн астам шетелдік алаяқтық қоңыраулар бұғатталды. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігімен және ұялы байланыс операторларымен ауыстырылатын нөмірлерден «шетелдік» қоңырауларды бұғаттау бойынша бірлескен жұмыс жалғасуда, нәтижесінде «ауыстырылатын нөмірлерден» жасалған 58 млн қоңыраудың жолы кесілді. Ұлттық Банкпен ынтымақтастықта жасалған «Антифрод-орталықты» құру 395 млн теңгені шетелге шығару сатысында бұғаттауға мүмкіндік берді.
Алайда алаяқтықтың бір түрінен қарсылыққа тап бола отырып қылмыскерлер жаңа жолдар қарастыруда. Қазір алаяқтықтың ең көп таралған түрі интернет-саудаға байланысты, мұнда қылмыскерлер жалған хабарландырулар арқылы ақша шығарып отыр. Мұндай жағдайлардың 36,4%-ы азаматтардың интернеттегі алдын ала төлем тәуекелдері туралы хабардарлығын арттыруға бағытталған қоғамдық науқандар мен екінші деңгейлі банктердің ерекше назарын талап етеді. Сонымен қатар, соңғы алты айда елде фишингтік шабуылдар жиілеп кетті. Алаяқтар «WhatsApp» мессенджерінің жәбірленушісінің шотына зиянды сілтеме арқылы қол жеткізеді және бұзылған пайдаланушының барлық контактілеріне ақша жіберуді сұрайтын хабарламалар жібереді. Зиянкестер күмәнді сілтемені конкурс немесе дауыс беру ретінде жасырады.
Сондай-ақ алаяқтардың «WhatsApp» мессенджері арқылы мемлекеттік қызметшілерге басшылық лауазымдарды атқаратын адамдардың атынан хабарламалар жіберетін жағдайлары жиілеп кетті. Қаскөйлер «басшы – қызметкерге» схемасы бойынша хат алмасады және әртүрлі сылтаулармен ақша аударуды сұрайды. Өкінішке қарай, бұл жағдайлар біздерді де, мемлекеттік органдар басшыларын да айналып өтпеді.
Қазіргі уақытта алаяқтықтың жаңа түрі – әлеуметтік инженерия мен жасанды интеллектіні қолданатын «Дипфейктер» өзекті болып отыр. Дипфейктердің көмегімен қаскөйлер банктік шотқа қол жеткізу және жалған несиелер рәсімдеу үшін басқа біреудің жеке басын қолдан жасайды. Интернетте дипфейктерді қолдана отырып жасалған роликтерді жиі көруге болады, онда қоғамдық тұлға аз күш жұмсай отырып көп ақша табуды ұсынады. Осындай жағдайда Мемлекет басшысының бейнесі де пайдаланылған. Кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстар әлі тіркелген жоқ, бірақ көрші елдерде балаларды компьютерлік ойындар арқылы алдаған жағдайлар белгілі болып отыр. Қоғамдық қауіпсіздікті нығайту үшін барлық деңгейдегі азаматтарды қорғауды қамтамасыз ете отырып, күрес әдістерін ғана емес, алдын алу шараларын да күшейтуді, жаңа қауіп-қатерлерге назар аударуды және халықаралық ынтымақтастықты дамытуды жалғастыру қажет деп санаймыз.
Әсем РАХМЕТОВА,
Сенат депутаты
