Әлемнiң «мен» деген мықты елдерiнде мемлекеттiң болмысын танытып тұратын ескерткiштер бар.
Әйгiлi Мысыр пирамидасы, Үндiстанның Тәж Махалы, көне аңыздарда перiлер тұрғызыпты-мыс дейтiн Қытай қорғаны, әлемнiң жетi кереметi саналатын Александрия мұнарасы, Американың Азаттық мүсiнi, Францияның Эйфель мұнарасы…
Тiзе берсең, тiптi көп.
Ал, «Қазақстан» дегенде…
Әрине, алдымен, жаңа әлемдегi жаңа Қазақстанның жарқын бейнесiн танытатын, елдiң бойтұмарындай болған Астана ауызға оралады.
Ал, Астана туралы айтқанда…
Елорданың ортасынан орын тепкен, сан ғасырлық тарихымызға, бүгiнiмiз бен ертеңiмiзге қойылған мәңгiлiк ескерткiштер ерiксiз көңiл аудартады.
«Қазақ елi» монументi. Астана әкiмi Иманғали Тасмағамбетов: «Париждегi Эйфель мұнарасы, Нью-Йорктегi Азаттық мүсiнi жай ескерткiш ұғымынан асып, сол елдiң символы мен мақтанышына айналған. Астанадағы «Қазақ елi» композициясы да осы секiлдi елiмiздiң сан ғасырлық тарихын, басынан кешкен небiр аумалы төкпелi замандарды, азаттықтың ақ таңы атқалы берi жеткен жетiстiктерiмiздi әспеттейтiн дәуiрлiк маңызы бар тарихи кешен болары сөзсiз» деп баға берген ескерткiш бұл.
Монументтiң маңында Конституция күнiне, Тәуелсiздiгiмiздiң 20 жылдығына арналған әскери шерулер, Қазақстан халқының бiрлiгi күнiне арналған мерекелiк шерулер өттi. Әз Наурыз мерекесi талай рет тойланды.
Тағылымы мол сәулет туындыларының қатарында «ұлысымызды заманында ұйыстырған» Керей мен Жәнiбек хандардың еңселi ескерткiшiн ерекше атауға болады.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев: «Керей мен Жәнiбек хандардың еңселi ескерткiшi – мызғымас мемлекеттiгiмiзге арналған мәңгiлiк белгi», – десе, ел ағалары «Өткенiмiзден үлгi алатын, соның iсiн әрi қарай жалғай алатын, ұлысын ұлықтай алатын ұрпақтың өсiп келе жатқандығын көрсетедi. Бес ғасырдан кейiн ескерткiштерiн орнатып отырған мына бiздердiң тегiмiздi бiлетiндiгiмiздi, елдiгiмiздiң тарихын бiлетiндiгiмiздi бiлдiредi» деп бағасын берген-дi.
Бiрлiк пен келiсiмге шақырып, күлiмсiреп тұрған ана бейнесi. Қолында бейбiтшiлiк пен көркеюдiң белгiсi саналатын алтын тостаған. Қазақстанда тұратын барлық халықтардың бiрлiгiн бiлдiретiн 101 масақтан тұратын 40 метрлiк стелла. Барельефтiң оң жағында кеңес әскерлерi, сол жағында жоңғар басқыншыларын жеңген қазақ батырлары. Астында мәңгiлiк алау жанып тұр. Бұл – Отан-Ана монументi.
Ұлы Отан соғысы жылдарында 1 млн 300 мыңдай қазақстандық соғысқа аттанып, шамамен олардың 700 мыңы соғыс даласында қалды. Мұны ұмытуға болмайды. Бұл мемориал келешек ұрпаққа бейбiтшiлiк құнын бiле жүруi үшiн қажет.
2001 жылдан берi Астана өмiрiндегi талай-талай саяси оқиғалар мен кездесулердiң куәсi болып тұрған мүсiн бұл.
2006 жылы Елiмiзге ресми сапармен келген Египет Араб Республикасының президентi Хосни Мубарак, 2007 жылы Ресей Федерациясының президентi Владимир Путин, 2009 жылы елiмiзге тұңғыш рет келген Франция президентi Николя Саркози, 2010 жылы Германия Федеративтiк Республикасының канцлерi Ангела Меркель, бұдан өзге де талай мемлекет басшылары Отан қорғаушылар алаңында болып, Отан-Ана ескерткiшiне гүлдестесiн қойды. Тағзым еттi.
Тұғырға орнатылған ат үстiнде қаһарман батыр Есiл жағасында ел тыныштығын күзеткен сақшыдай қалт етпей тұр. Бұл – Хан Кененiң мүсiнi. Қазақтың соңғы ханы.
Белгiлi саясаттанушы Ерлан Қарин бiр сөзiнде ескерткiшке қатысты былай дегенi бар: «Астана құрылысы Кенесары ескерткiшi мен Еуразия ұлттық университетiн салудан басталды. Хан Кененiң ескерткiшiнiң бiрiншi болып қолға алынуының бiр сыры бар. Әрiптесiм Берiк Әбдiғалиев Кенесарының қазiргi Астананың орнында болған бекiнiстi бiржола ала алмай өкiнiште кеткенiн, ендi мына бейбiт күнде оны бiздiң алғанымыздай сезiледi деп айтатыны бар едi… Астананың символы тек Бәйтерек қана болмауы тиiс. Алдымен, ең соңғы ханымыздың ескерткiшiн салуымыздың өте үлкен мәнi бары екенiн жиi айтуымыз керек».
Қазақ батырларының ерлiк дәстүрiн дәрiптейтiн елорда төрiндегi тағы бiр тұғырлы ескерткiш – қазақтың даңқты батыры, қолбасшысы Қанжығалы қарт Бөгенбай бейнесi.
Оң қолын жауды тоқтатқандай жоғары көтерiп, сол қолына семсер ұстаған салт атты батыр бейнесi жоғары рух пен батылдықтың символына айналып үлгердi.
Бiр кездерi сәтсiздеу сомдалған Абай ескерткiшiне көңiлi толмаған көрнектi ғалым, абайтанушы Рымғали Нұрғали ағамыздың «Еңселi елiмiздiң елдiгiн айқындайтын Абай ескерткiшi елорданың төрiнде тұруы керек» деп айтқаны бар едi. Ғалымның арманы орындалды. 2010 жылы қала күнi қарсаңында қаланың қақ ортасында, Абай және Бейбiтшiлiк көшелерiнiң қиылысында көрген адамның көзiн сүйсiнетiн еңселi ескерткiш бой көтердi. Ұлы ақынның ескерткiшiнiң жанында талай ақындар жыр оқыды. Деректi және көркем шығармалардан үзiндiлер тыңдалды. Талай рет баспагерлер кiтап көрмесiн ұйымдастырды.
Астананың онжылдық мерейтойы қарсаңында елорда ескерткiштерiнiң қатары бiрқатар ұлт тұлғаларының бейнесiмен толықты. Елорда тойына тарту ретiнде Жамбыл облысы – Бауыржан батырдың, Ақтөбе облысы – Әлияның, Алматы облысы – Жамбыл ақынның ескерткiштерiн Астана төрiнен тұрғызып бердi.
Бүгiнде Астана қаласында 45 тарихи және мәдени ескерткiш бар. Оның он екiсi археологиялық, жиырма тоғызы қала құрылысы және сәулет өнерi, төртеуi монументалды құрылыс болып табылады.
Айтпақшы, таяуда ғана қала әкiмi Иманғали Тасмағамбетов Мемлекет басшысына елордада қала құрылысы архитектурасы саласында жүргiзiлiп жатқан жұмыстар туралы хабардар еттi.
Болашақта елордада бой көтеретiн «Ашаршылық құрбандарына ескерткiш» монументi мен Құрманғазы ескерткiшiнiң үлгi-идеясына арналған республикалық байқаудың нәтижесiмен таныстырды. Алдағы уақытта елорданың еңселi ескерткiштерiнiң қатары тарихи маңызы зор осы екi нысанмен толығады.
Шынар ДОСАН
