جالپى قازاقى بولمىسىمىزدا «ءسىز-ءبىز» دەسكەن دەگەن ۇعىم بار. بۇل بەلگىلى ءبىر قوعامدا جالپىعا ورتاق ادەپپەن سويلەسۋدىڭ ءجونىن بىلدىرەدى. قازىرگى «ءبارى قازاقشا سويلەسىن» دەگەن ۇراننىڭ اياسىندا كوپشىلىك جەردە, قوعامدىق ۇيىمداردا قالاي «ءسىز-بىزدەسۋدى» ەستەن شىعارىپ, بەتتەن الۋدى ادەتكە اينالدىرىپ بارا جاتقان سياقتىمىز.
مىسالى, بازاردان باستاپ ساپارجاي, ەمحانالار, اۋرۋحانا ءتىپتى, ءىرىلى-ۇساقتى مەكەمەلەردىڭ ەسىگىندە وتىرعان كۇزەتشى دە ىڭعايى كەلسە ءوزىنىڭ كىسى ەكەنىن ءبىلدىرىپ, ءىرى سويلەۋگە بەيىم تۇرادى. سول مەكەمەلەرمەن تەلەفونمەن بايلانىسساڭ دا, ار جاعىندا قازاقشا ايتقاندا, بەتتەن «جۇلىپ» العانداي سۇراعىڭا جاۋاپ ەستىگەندە, ەسەڭگىرەپ قالامىز.
وزىمە دە كەرەگى وسى ما دەپ ويلانىپ قالاسىڭ. ءبارى ءجون, قازاقشا سويلەپ تۇر. بىراق بۇل قازاقشانىڭ اۋىزەكى كوشەدە ايتىلاتىن, قوعامدىق ورىنداردا ايتىلمايتىنىن ەكىنىڭ ءبىرى تۇسىنە بەرمەيدى. تۇسىنبەگەن سوڭ ءجونى وسى دەپ تارتىنبايدى, تۇسىنگەن جان قاپالانىپ ءتىلىن تىستەيدى. دەڭگەيى تومەن, ىزدەنىسى از قازاقتىڭ مادەني, ادەبي تىلىنەن حابارى جوق بولعاندىقتان, اۋىزەكى ءسوزدى قوعامدىق ورىنداردىڭ قارىم-قاتىناس تىلىنە اينالدىرىپ جىبەردى.
قازاق ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسى ءۇشىن دەپ كوز جۇمىپ قاراۋعا بولمايدى. بارلىق جاعدايعا ارنالعان, ويىن مايدالاپ جەتكىزەتىن ءسوز مايەگىن نەگە قولدانىسقا ەنگىزبەسكە؟ ۇيرەتسە, تالاپ ەتسە, قولدانار ەدى عوي.
مەنىڭشە, بىلمەگەننەن وت باسادى. بۇرىنعى قازاق ءتىلىنىڭ ءارتۇرلى قولدانىسىن جاقسى بىلگەندەردىڭ سوڭى قازىر زەينەتتە. ولاردىڭ ورنىن توقسانىنشى جىلداردان بەرى قاراي جەتىلگەندەر باستى. ولاردىڭ بالالارىنىڭ دا قولى ۇلكەندى-كىشىلى قىزمەت اتقارىپ, حالىقپەن ارالاسىپ ءجۇر. بۇل ۇرپاق تا قازاق ءتىلىنىڭ مايەگىنە دە «ۋىزىنا» قانىققان جوق. قاي ءسوز قايدا قولدانىلىپ, قاي جەردە ايتىلاتىنىنان بەيحابار.
ودان سوڭ «قازاقشا سويلەسىن» دەپ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ, قولپاشتاپ قويعان سوڭ نە سۇرايسىز؟! ءتىل ءبىل دەگەندە بىلدىراي بەر دەگەنىمىز ەمەس بولار. ادامزاتقا ءتان ءۇردىس, ادەپ بار. ونى ەستەن شىعارۋعا ەشكىم رۇقسات بەرگەن جوق.
كىسىنىڭ سۇراعىنا ىزەتتىلىكپەن جاۋاپ بەرىپ, ءسىز-ءبىز دەسكەننەن ۇتىلمايمىز. قاراپايىم يبالى مىنەز-قۇلىق ەرەجەلەرىن ساقتاۋ كىشىلىككە, بيىك مادەنيەتكە جەتەلەيدى. سونداي ورتادا ءوزىمىزدىڭ جاقسى جاعىمىزدى اسىرىپ, جامانىمىزدى جاسىرىپ, وزىمىزبەن بىرگە وزگەنىڭ دە جايلى سەزىنۋىنە ىقپال ەتەمىز.
بۇل ەتيكەت دەگەن ۇعىمنىڭ دا شەڭبەرىنە سيادى. ەسكە سالا كەتسەم, بۇل فرانتسۋزداردان جەتىپتى.
ليۋدوۆيك XIV تۇسىندا قابىلداۋىنا كەلگەن قوناقتاردىڭ ۇستانۋى ءتيىس ەرەجەلەرى جازىلعان قاعاز ۇستاتادى ەكەن. وسىلايشا بەرتىن كەلە سوت, اسكەري, ديپلوماتيالىق ادەبى قالىپتاسقان. مۇندا قويىلاتىن تالاپ سايكەستىك تالاپتارى وتە جوعارى. ول مۇمكىن ءوز ورنىندا قولدانىلىپ تا جۇرگەن شىعار. زايىرلى ەتيكەت بار, ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسىنىڭ ارتۇرلىلىگىنە قاراي ءاربىر ناقتى جاعداي ءۇشىن ءوز ەرەجەلەرى بار. ماسەلەن, «ىسكەرلىك ەتيكەت» جانە «كورپوراتيۆتىك ەتيكا» ۇعىمدارى كەڭىنەن تارادى. بۇلاردىڭ ءبارى بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك تاجىريبەنى, مورالدىق يدەيالاردى جانە تالعامداردى توپتاستىرادى. ورتان بەلىندە تەمىرقازىعى سويلەۋ مانەرى مەن ادەبى جاتىر. ول اقساعان سايىن سويلەۋ مادەنيەتىمىز كەرى كەتىپ بارادى…
