قوعام

اعا الەمى

بۇل ءبىر ءتورت قۇبىلامىز تەڭ جايناپ تۇرعان جىلدار ەدى. تورعاي وبلىسىنىڭ اتىنان ات ۇركىپ اركىمگە ارمان قالا بوپ تۇرعان شاعىندا وسى ەلگە قىزمەتكە كەلۋىم مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءمانى مەن سازىنا اينالدى. كاسىبي ادەتپەن ساقتالىپ قالعان ءبىردى-ەكىلى وبلىستىق «تورعاي تاڭى» گازەتىنىڭ سارعىش تارتقان پاراقتارىن اقتارىپ, كۇن سىڭگەن قاعازىن ساعىنىشپەن سيپالاي وتىرىپ, تالاي سىرلى دا سىڭعىرلى, شەرلى دە مۇڭلى كۇندەردى ەسكە الامىن…

ەسكە الا وتىرىپ, «مەنىڭ جىلدارىم, مەنىڭ بايلىعىم» دەيتىن جاستا ەلدىڭ يگى جاقسىلارى مەن نار تۇلعالارى جايلى سۇرايتىن بولسا, ايتار اڭگىمە از ەمەس. جاستىق شاعىمدى وتكىزىپ, تىلشىلىك قىزمەتتىڭ قىر-سىرىن سۇرىنە-شالىنا ءجۇرىپ يگەرۋىمە قامقورلىقپەن قولداۋ كورسەتكەن تورعايداعى پاراسات-پايىمى بيىك دارا اعالارىمدى اڭگىمەنىڭ وزەگىنە ارقاۋ ەتپەكپىن.ەسكە الا وتىرىپ, «مەنىڭ جىلدارىم, مەنىڭ بايلىعىم» دەيتىن جاستا ەلدىڭ يگى جاقسىلارى مەن نار تۇلعالارى جايلى سۇرايتىن بولسا, ايتار اڭگىمە از ەمەس. جاستىق شاعىمدى وتكىزىپ, تىلشىلىك قىزمەتتىڭ قىر-سىرىن سۇرىنە-شالىنا ءجۇرىپ يگەرۋىمە قامقورلىقپەن قولداۋ كورسەتكەن تورعايداعى پاراسات-پايىمى بيىك دارا اعالارىمدى اڭگىمەنىڭ وزەگىنە ارقاۋ ەتپەكپىن.سولاردىڭ ءبىرى دە, بىرەگەيى – بيىل كوزى ءتىرى بولعاندا سەكسەن جاسقا تولاتىن دىلدابەك قورعانبەكۇلى.ءالى ەسىمدە, 1979 جىلدىڭ تامىزىندا تورعاي وبلىستىق پارتيا كوميتەتى  ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ا.دۇيسەنباەۆ ءوزى ءتىزىپ الىپ كەلگەن الماتى جوعارى پارتيا مەكتەبىنىڭ 21 تۇلەگىنىڭ ءبىرى, مەنى, سول كەزدەگى وبلىستىڭ ايناسى «تورعاي تاڭى» گازەتى رەداكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى توكەن قۇلماعامبەتوۆكە تاپسىرىپ, جەتەكتەتىپ جىبەردى.كوپ ۇزاماي «تورعاي تاڭى» گازەتى رەداكتورىنىڭ ورىن­باسارلىعىنا سول كەزدەگى تارتىپپەن وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرى دىلدابەك قورعانبەكۇلى بەكىتىلدى. قالىڭ تولقىندالعان قارا شاشىنا تاراق تىك تۇراتىن, قويۋ قاباقتى قاسى بۇركىتتىڭ قاناتىنداي ورلەي بىتكەن, ەر مۇرىندى ازامات ەكەن. قاباقتىڭ استىنداعى كوزىنەن ەرەكشە جىلىلىق پەن مەيىرىمدىلىك اركەز شۋاعىن شاشىپ تۇراتىن ەدى.

تۇنعان سۋداي تۇيىق جات­­قان رەداكيانىڭ ءىشىن جارقىلداعان نايزا ۇشقىنى ايقۇش-ۇيقىش كەسكەكتەپ وتكەندەي تاماشا ءبىر كۇي كەشىپ كەتتىك. مەن دە سونداي ءساتتى اڭسايتىنمىن. جارقىلداپ سويلەپ, جاقسى نيەتپەن العا ۇمتىلعانعا نە جەتسىن؟! ەركىن ءوسىپ, ەركىن جۇرگەندى ۇناتاتىنمىن. مەن وسكەن ورتا سولاي بولدى. پاسىقتىق, ارامدىقپەن قاس بولدىم. وكىنىشكە قاراي, كەيىن ەكى جابىلىپ ەكى اشىلعان «تورعاي تاڭى» گازەتىنىڭ ىشكى كۋحنياسىن تولىق اشىپ ايت­پاسام دا, قيىن كەزەڭ – جەرشىلدىككە سالىنىپ, اسىرەسە, سىرتتان كەلگەندى «كەلىمسەك» دەپ كەكەتىپ, باسشىلارمەن جاۋلاسۋشىلىقتىڭ  سالدارىنان اۋىس-ءتۇيىس ءجيى كورىنىس تاپقانى اقيقات.

وسى كەزدە وسىنداي ۇجىممەن ءتىل تابىسا الاتىن ادامگەرشىلىگى مول, ءار قازاقتى وزىڭدەي كورەتىن بولمىسى بولەك جان قاجەت ەدى.دىلدابەك قورعانبەكۇلى ۇزاق جىلدار قوستاناي, ودان سوڭ تورعاي وبلىستارىندا پارتيا-كەڭەس قىزمەتتەرىن اتقارعان ساليقالى باسشى, ونىڭ قانداي جاعدايدا بولماسىن ۇجىمدى باسقارۋداعى تاجىريبەسى جەتكىلىكتى دەپ سانالدى. ول بىردەن ەڭبەك ادامىنا الەۋمەتتىك جاعداي تۋدىرۋدى قولعا الدى. رەداكتسيانىڭ ءىشى جارقىراپ, جاڭا جيھازدارعا قول جەتىپ, باسشىلاردىڭ دۇنيەسى قاتارداعىلارعا ءتيىپ مارە-سارە بولدىق. ءدال سول كىسىنىڭ ۇجىمعا كەلۋى جاڭا قونىس اۋدارۋمەن ءدوپ كەلدى. بۇرىنعى وكتيابردىڭ 60 جىلدىعى داڭعىلىنان ۆوستوچنىي كوشەسىنە كوشتىك. ويتكەنى وسى ۆوستوچنىي كوشەسىنىڭ بويىنان ەش وبلىستا جوق داڭعاراداي زاماناۋي تالاپقا ساي شىنىلى ەكى قاباتتى باسپاحانا پايدالانۋعا بەرىلدى دە سونىڭ قاسىنا جايعاسۋ دۇرىس دەلىندى. ويتكەنى ول كەزدە بارلىق ماقالا – ۇياشىقتاعى ماي-ماي عارىپتەرمەن قولمەن تەرىلەدى, لينوتيپ جاڭادا ىسكە قوسىلىپ, ونى مەڭگەرۋ ءالى قيىن كەز. مامان جوق.

ونىڭ ۇستىنە, وداق كەزىندەگى باس حاتشىلاردىڭ جاسايتىن باياندامالارى مەن ىسكەرلىك ساپارلارىنان «سروچنو, ۆ نومەر!»-مەن بەلگىلەنگەن ماتەريالدى ءتۇننىڭ قاي ۋاعىنا شەيىن بولسا دا زىرىلداپ تۇراتىن تەلەتايپتان سۋىرىپ الىپ, قۇرىلىپ باسىلۋعا بەرىلگەلى تۇرعان گازەت بەتتەرىن بىت-شىت قىپ بۇزىپ, قايتا تەرىپ, قايتا قۇرىپ تاڭعى بەس-التىعا دەيىن ءجۇرۋ – جۇمىس سولاي دەپ قابىلدانعان تۇس-تىن. وسى سەبەپتەن دە رەداكتسيا مەن باسپاحانا قاتار جايعاستى. تاپ-تاماشا مامىراجاي كۇندەرىمىز, رەداكيانىڭ دا, جالپى وبلىستىڭ دا, الداعى ارمان-ماقساتتارى – قىم-قيعاش قيىن دا, قىزىقتى دا دامۋ جولىمىز, الايدا, ۇزاققا سوزىلمادى. الدىمەن, «الماعاندى الىپ, كورمەگەندى كورىپ» دەگەندەي, جاعدايى جاقسارىپ, ءماز بوپ قالعان بىزدەردىڭ, قازاق رەداكتسياسى جۋرناليستەرىنىڭ كوڭىل-كۇيى ءاپ-ساتتە باسىلىپ قالدى. سەبەبى «قاعاناعىمىز قارق, ساعاناعىمىز سارق» الاڭسىز عۇمىر كەشىپ جاتقان بىزدەر ءبىر كۇندە «جەتىم» بولدىق تا قالدىق.  دىلدابەك قورعانبەكۇلى قالاي جارق ەتىپ ورتامىزعا توپ ەتە ءتۇسىپ, جاقسى ومىردەن «دامدەندىرىپ» كەتسە, تاپ سولاي عايىپ بوپ جوعارىلاپ كەتتى. ول كەزدە پارتيا بىزدەن سۇرامايدى.

سونىمەن, جاعدايى تۇرالاپ قالعان تورعاي وبلىستىق راديو-تەلەۆيدەنيە كوميتەتىنىڭ توراعالىعىنا قىزمەتكە الىپ كەتتى. كوپ ۇزاماي ول كىسىدەن مۇلدەم ايىرىلىپ قالارىمىزدى قايدان بىلدىك.بۇل كوميتەتتە دە شاش ەتەك شارۋانى دوڭگەلەتىپ, تالاي وي-جوسپارلارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قىرۋار جۇمىس جاساپ جاتقان دىلدابەك قورعانبەكۇلىنان, جالپى ەل بوپ, قاس-قاعىمدا ايىرىلىپ قالدىق.كۇز ايى بولۋى ءتيىس. ءيا, قىركۇيەكتىڭ 21-ىندە. مەن وكتيابر اۋدانىنا ىسساپارمەن ەگىن القابىندا بولىپ حابار جيناۋعا كەتكەنمىن. ءۇش ۇيىقتاسا  تۇسكە كىرمەيتىن نارسە, قايتىپ ورالسام, دىلدابەك قورعانبەكۇلىنان ايىرىلعان ەل جۇرەكتەرى قارس ايىرىلىپ قارا جەرگە تاپسىرىپ قويىپتى. ول كەزدەگى تورعاي وبلىستىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى, سوتسياليستىك  ەڭبەك ەرى ورازبەك قۋانىشەۆ ءوزى باس بولىپ جەرلەۋ ءراسىمىن وتكىزۋدى ۇيىمداستىردى. بۇنى ەلى ءۇشىن جانىن سالا قىزمەت ەتكەن بولمىسى بولەك جاننىڭ ەڭبەگىنە قۇرمەت دەپ ءتۇسىندى ەل. تەك, بار قولدان كەلەرىمىز اياۋلى دا سۇيىكتى جارى ايسۇلۋ قورعانبەكوۆانى كورە قالساق, باسىمىز جەرگە يىلگەنشە ءحال-جاعدايىن سۇراۋ عانا. دىلدابەك قورعانبەكۇلى بولمىسى بولەك جان ەدى. ول بارىنە دە بولىسسام ەكەن دەپ قامقورلىعىن ايامايتىن.ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىز, 80-جىلدارى, قازىرگىدەي رەداكتسيالاردى جاس قىزدار «جاۋلاپ» الماعان ەدى. ول كەزدە قاراعايداي ازاماتتىڭ ءوزىن ەلەكتەن وتكىزىپ بارىپ رەداكتسياعا زورعا قىزمەتكە الاتىن. ايەل زاتىنا مۇلدە سەلقوس قارايتىن. ءبولىم مەڭگەرۋشىلىگى دەگەن ارمان, ءتىلشى بولساق, سوعان دا قۋاناتىنبىز.

وبلىستىق گازەتتىڭ رەداكتسياسىن مەن ءوزىم اۋداندىق گازەت رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى, ودان ءبىل بىردەي الماتى جوعارى پارتيا مەكتەبىنىڭ تۇلەگى رەتىندە اتتاعان ەدىم. سوندا دا سول كەزدەگى رەداكتورىمىز ماتەن بيجانوۆ سەنىمسىزدىك تانىتىپ, الدىمەن قايناعان قازان – سەكرەتارياتتان وتكىزىپ الدى. ايتايىن دەگەنىم, سول كەزدەرى وسى دىلدابەك قورعانبەكۇلى سەكىلدى دارابوز اعالاردىڭ شىنايى قولداۋىن سەزبەگەندە, كوپ قورىقتىڭ اراسىندا قالىپ قويار ما ەدىم.ونىڭ جاقسىلىعىڭ ءوز ۇجى­مى عانا ەمەس, الىس اۋدان, اۋىلداردان كەلىپ, ساعاتتاپ ەسىگىن كۇزەتىپ وتىرعان وقىرماندارى دا سەزىنگەن ريزا كەيپىن كوزىمىز تالاي كوردى.

اعا ورتامىزدان كەتكەلى قانشاما جىلدار بولسا دا, بەينەسى سانادان وشپەيتىنى وسى ادامي ىزگى قاسيەتىنەن بولار….كوپ ۇزاماي سول جىلداردان سوڭ دىلدابەك قورعانبەكۇلىن ارداقتاپ, ەسكە الاتىن جاعداي دا بولماي قالدى.تار كەزەڭدە سۇيەۋ بولار دەپ بار سەنگەنى ۇكىمەتتەن ەكى سوققى جەگەن ەل, «بالاپان باسىنا, تۇرىمتاي تۇسىنا» بەزىپ كەتكەن الماعايىپ كۇن تۋدى.وبلىس ءبىرىنشى جابىل­عاندا ىرگەدەگى اسكەري قالاشىق جايعاسقان دەرجا­ۆينسكىدەن اسكەريلەر جاسىرىن جەتكىزىلدى.

ول كەزدە حالىقتىڭ تىرپ ەتەر قاۋقارى دا جوق ەدى. جەلتوقسان وقيعاسىنان ءالى ەس جيا الماي وتىرعان. ونىڭ دا نەبىر زاردابىن تارتتىق.ەكىنشى رەتىندە دە, الدىڭعى كۇنى عانا تورعاي وبلىستىق راديوسىنان اۋدانداردا ءىسساپاردا جۇرگەن سوڭعى حاتشى برىنكين مىرزا, «الىپ-قاشپا ءسوز, وبلىس جابىلمايدى» دەگەن سوڭ, تىنىش ۇيىقتاپ شىققان ەل كەلەسى كۇنى وبلىسسىز قالدى. ءسويتىپ, 1997 جىلدىڭ 24 ساۋىرىندە سول كەزدەگى «ەق» گازەتىندە «تورعاي وبلىسى نەگە جابىلدى؟» دەپ, وزدەرى وزدەرىنە جاۋاپ بەرىپ, «تالداپ» شىقتى. سودان بەرى  توعىز اۋداننان توعىسقان «تورىققان تورعاي»-دان تارىلا-تارىلا تارىنىڭ قاۋىزىنا سىيىپ كەتەتىندەي عانا حالقى قالعان ارقالىقتىڭ باسىنان وتكەنىن بايانداۋ ونىڭ باسى-قاسىندا بولعان مەن ءۇشىن – جەكە اڭگىمە. از قىزمەتتەس بولساق تا, ءوزى دە اڭىز بولارلىقتاي ىستەر اتقارىپ, از عۇمىر كەشىپ جايىن وعىنداي زۋ ەتكەن اعامىزدىڭ بەينەسىن ۇمىت­تىرمايتىن وسىنداي قيماس ساتتەر از بولعان جوق. قانشا ىستەرى اتقارىلماي, قانشا ارمانى ورىندالماي قالدى…

مايرا شوكەن,شاكىرتى, قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button