ادەبيەت – ادام جاراتىلعالى بار ونەر. ادەبيەت ادام بالاسىنىڭ وزىمەن بىرگە تۋعان. اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت ايتپاقشى, «ءاربىر ادام انادان اقىن بولىپ تۋادى». بىراق, اقىندىق قابىلەتتىڭ شاما-شارقى اركىمدە ارقالاي. بۇل دا سول ۇلىقبەك اقىننىڭ ايتقان ءسوزى.
وسى ورايدا, الەمدە ءبىر ەلدىڭ ادەبيەتى مىقتى دەپ باعا بەرۋ اسىلىق ەكەنىن پايىمدادىق. ويتكەنى, اقىندىق, جازۋشىلىق قابىلەتى جەتىك ادامنىڭ تۋى ءار حالىققا ءتان نارسە. ال, ول جازۋشىنىڭ الەمگە تانىلۋى نە ءوز حالقىنىڭ, نە ءوز ورتاسىنىڭ عانا تانىمال قالامگەرى بولىپ قالۋى قالام يەسىنىڭ قاي ەلدە, قانداي مەملەكەتتە تۋعاندىعىنا دا بايلانىستى, وعان ءسوز جوق.
ءيا, راس, كىتاپتارى سان تىلگە اۋدارىلىپ, الەمگە تارالىپ جاتقان اعىلشىن, جاپون, فرانتسۋز جازۋشىلارىنىڭ الدىن ورايتىن قالامگەرلەر بىزدە دە بار.
ۇلت ماقتانىشىنا اينالعان بۇگىنگى قازاق ادەبيەتىندەگى ءبىرتۋار, ايتۋلى قالامگەرلەردىڭ ءبىرى – بەلگىلى جازۋشى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى دۋلات يسابەكوۆ.
قازاق قالامگەرىنىڭ بۇل تۋىندىسى قالاي تاڭدالدى؟
بارشامىزعا بەلگىلى, دۋلات يسابەكوۆتىڭ «وكپەك جولاۋشى» اتتى پەساسى سوڭعى جىلدارى كورشىلەس ەلدەردە ساحنالانىپ ءجۇر. وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ۇلىبريتانيا استاناسىنداعى «Lion&Unicorn» تەاترى دا وسى پەسانى كورەرمەنگە ۇسىندى.
جازۋشىنىڭ ايتۋىنشا, بۇل شىعارما قالامگەردىڭ 46 جاسىندا جازىلعان.
«الايدا, دراماتۋرگيا – جاياۋ جانر. ول تارالىپ بولعانشا ءبىرتالاي ۋاقىت وتەدى. مىنەكي, «وكپەك جولاۋشى» دا گيبرالتار بۇعازى ارقىلى لوندونعا جەتكەنشە تالاي ۋاقىت ءوتتى. بىراق, وعان جەتپەي كەتكەن شىعارمالار قانشاما!» دەيدى دۋلات يسابەكوۆ.
راس, «وكپەك جولاۋشىنى» جولى بولعان شىعارما دەۋگە بولادى. بۇعان دەيىن تۋعان توپىراقتا – قىزىلوردا قالاسىنىڭ تەاترىندا ساحنالانعان بۇل پەسا سانك-پەتەربۋرگتە دە, قىرعىزستاندا دا قويىلعان.
ال لوندون تەاترى نەلىكتەن ءدال وسى شىعارماعا توقتالعانىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن.
بۇل تۇرعىدا: «العاشىندا اعىلشىندار «مۇراگەر» دەگەن شىعارمامدى قويعىسى كەلگەن. بىراق ونى «تراگەدياعا قۇرىلعان, تىم كۇردەلى تۋىندى ەكەن» دەپ, اينىپ قالىپتى. «بىزگە شەكسپيردىڭ تراگەديالارى جەتەدى» دەدى… سودان كەيىن «اكتريسا» دەگەن پەسامدى قارادى. ول شىعارمادا «قازاق تەاترى جابىلسا نە بولادى» دەگەن سەكىلدى ويلار ايتىلاتىن ەدى. «ۇلتتىق ماسەلەلەرىڭىزگە مۇرنىمىزدى سۇقپايىق» دەپ, ول پەسادان دا قايتىپ قالدى. سودان كەيىن ءۇشىنشى تاڭداعانى وسى – «وكپەك جولاۋشى» بولدى» دەيدى اۆتور…
ونەرتانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا, اعىلشىن تەاترىندا بۇل قويىلىم ساحنادا اق جاۋلىقتى انانىڭ ادىراسپان تۇتەتىپ جۇرەتىن كورىنىسىمەن باستالعان. سول سەكىلدى, اپپاق كويلەك كيگەن پەرىشتە بەينەسىندەگى قىز ساحنادا كولبەڭدەپ ءجۇرىپ وتىرادى. جازۋشىنىڭ ايتۋىنشا, بۇل كورىنىستەر رەجيسسەردىڭ شەشىمىمەن قوسىلعان.
ارينە, ادىراسپان تۇتەتۋدىڭ نە ەكەنىن اعىلشىن جۇرتى بىلە بەرمەيدى. جالپى, قازاق قالامگەرلەرىنىڭ ءاربىر سيۋجەتى, قازاق ساحناسىنان ورىن الاتىن ءار كورىنىس وزگە جۇرت ءۇشىن تۇسىنىكتى بولا بەرمەۋى بەك مۇمكىن. سول سەبەپتى دە:
– شىعارماڭىزدى اعىلشىن كورەرمەندەرىنە تۇسىنىكتى ەتۋ ءۇشىن وزگەرتتىڭىز بە؟ جالپى, شەكارا سىرتىنداعى كورەرمەندەر قازاق جازۋشىسىنىڭ پەساسى جەلىسىندەگى سپەكتاكلدى تۇسىنبەي قالادى دەپ الاڭداعان جوقسىز با؟ – دەپ سۇرادىق ءبىز.
– الاڭداماعاندا شە؟! كورگەنشە الاڭدادىم.
قالامگەر وسىلاي قىسقا قايىردى. بىراق سپەكتاكلدىڭ جالپى دەڭگەيىنە كوڭىلى تولعانىن جاسىرمادى…
اعىلشىندار قازاق ايەلىن قالاي تانىدى؟
سونىمەن سپەكتاكل, كۋا بولعان ازاماتتاردىڭ ايتۋىنشا, تولىق انشلاگپەن وتكەن. اعىلشىندىق اكتەرلەر جانە مارك ستانتون وزدەرىنە بەرىلگەن رولدەردى شەبەرلىكپەن ورىنداپتى.
بۇل قويىلىم قازاقى دۇنيەتانىمدى, قازاق حالقىنا ءتان ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر مەن قارىم-قاتىناس مادەنيەتىن, سول سەكىلدى وتباسىلىق قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزىن ايشىقتاعانداي بولادى. مۇنداعى ەڭ قىزىقتى وبراز – اعىلشىن جۇرتىن سۇيسىندىرگەن وبراز قازاق ايەلىنىڭ بەينەسى ەكەنى داۋسىز. بۇل جايىندا زەينەپتىڭ ءرولىن سومداعان كەتي تريۆيليان دا بىلاي اقتارىلىپتى:
«قازاق ايەلىنىڭ وبرازىن شىعارۋ كەزىندە قيىندىقتار بولدى. اسىرەسە, ەر اداممەن كەزدەسكەندە بەتىنە تىكە قاراپ سويلەۋگە بولمايتىن قازاقتىڭ يبالى ايەلىنىڭ بەينەسىن شىعارۋ وڭاي ەمەس. رەپەتيتسيا كەزىندە وسىعان بايلانىستى رەجيسسەردەن كوپ ەسكەرتۋ الىپ, ابىگەرگە ءتۇستىم».
بۇل, راسىندا, شىعىس ايەلىنە ءتان مىنەز. ۇياڭدىق تۋرالى ايتقاندا, ارينە, ءبىزدى ون ورايتىن حالىقتار بار. قازاق, يسلامدا ايتىلعانداي, ورتاڭعى جولدى ۇستاناتىن حالىق.
دەسە دە, اعىلشىنداردىڭ سالتى بويىنشا, ادامنىڭ كوزىنە تۋرا قاراپ سويلەمەۋ, جاناردى باسقا جاققا بۇرىپ وتىرۋ وتىرىك ايتۋدىڭ بەلگىسى سانالادى. ال قازاق ءۇشىن ايەل زاتىنىڭ ەر ادامعا تەسىلە قاراپ سويلەگەنى – ەرسىلىك…
پەسا اۆتورى دۋلات يسابەكوۆتىڭ ايتۋىنشا, قازاق وتباسىنداعى تۇلعالاردى سومداۋعا كەلگەندە اعىلشىن تەاترى ءوز بيىگىنەن كورىنىپتى. سپەكتاكلدى, ءتىپتى, كورشىلەس جاتقان قىرعىزستان مەن سانكت-پەتەربۋرگ تەاترى دا مۇنداي دەڭگەيدە قويا الماعان.
قويىلىم ءۇش تىلدە ۇسىنىلادى
الدىن الا ءمالىم بولعانداي, قىركۇيەك ايىنىڭ 20-سىنان كەيىن ۇلىبريتانيانىڭ «Lion&Unicorn» تەاترى استاناعا كەلەدى. دۋلات يسابەكوۆتىڭ «وكپەك جولاۋشى» پەساسىن شىعارمانىڭ تۋعان وتانىندا اعىلشىن تىلىندە ۇسىنادى. ءيا, قازاق تۋىندىسىن قانشالىق ساحنالاي العانىن بايقاتىپ, اعىلشىن ارتىستەرى ءبىر سىننان وتەدى.
كەلەسى كۇنى سانكت-پەتەربۋرگ تەاترى دا وسى شىعارمانى ورىس تىلىندە ۇسىنادى. ال ءۇشىنشى كۇنى قىزىلوردا تەاترى قازاقشا قويادى.
ءۇشتىلدى ۇرپاق تاربيەلەيمىز دەپ وتىرعان ەل ءۇشىن بۇل, ارينە, زاڭدى قۇبىلىس. استانا حالقى مەن قوناقتارى قازاق جازۋشىسىنىڭ شىعارماسىن وقۋشىلار سارايىنىڭ ساحناسىنان ءۇش تىلدە تاماشالاي الادى.
«مەن قالجىڭداپ, ءوزىمىزدىڭ قىزىلوردانىڭ تەاترىنداعى رەجيسسەرگە بىلاي دەپ جاتىرمىن. «اعىلشىن اكتريساسى ءوز تىلىندە ويناسا دا, ەر ادامنىڭ بەتىنە تىكە قاراماي, تومەن قاراپ سويلەيتىن يبالى قازاق ايەلىنىڭ بولمىسىن ادەمى كورسەتە ءبىلدى. ولار قازاق قىزىنا تاربيەمەن داريتىن وسىنداي قاسيەت پەن مىنەزگە تاڭدانىپ وتىر. ەرتەڭ كەلگەندە زەينەپتەرىڭ ايتورەنىڭ الدىنا كەسەسىن تارس ەتكىزىپ قويىپ, باجىرايىپ قاراپ وتىرماسىن» دەدىم. ارينە, قالجىڭىم عوي. بىراق ءۇش ەلدىڭ تەاترى شىعارمامدى ساحنالاعاندا ءوزارا ۇندەستىك تابىلسا ەكەن دەيمىن» دەيدى ءوز سوزىندە دۋلات يسابەكوۆ.
P.S. سونىمەن, لوندون تەاترى مەن سانك-پەتەربۋرگ تەاترى قازاق سپەكتاكلىن قالاي ساحنالاعانىن ءبارىمىز بىرگە كورەتىن بولامىز.
ءبىر قۋانتقانى, قازاق جازۋشىسىنىڭ الار اسۋى ءالى جالعاسا بەرمەك.
اڭگىمە ۇستىندە قالامگەردىڭ: «كەشە عانا لوندوننان «ش.ايتماتوۆ اكادەمياسىنىڭ» ديرەكتورى, پروفەسسور راحيما ابدۋاليەۆا حات جولدادى. مەنىڭ «جاۋجۇرەك» اتتى پەسامدى ساحنالاۋ ءۇشىن ۇلىبريتانيالىق ءبىر كومپانيامەن كەلىسىمگە قول جەتكىزىپتى. سول قۋانىشپەن بولەسپەك بولىپتى» دەگەنى سوعان دالەل.
مۇنىڭ سىرتىندا كەلەسى جىلى يسابەكوۆتىڭ يۋمورلىق جازبالارى «قازاقتار» دەگەن اتپەن اعىلشىن تىلىندە جارىق كورمەك.
ءنازيرا بايىربەك
