استانانىڭ شەت ايماعىنداعى 16 تۇرعىن الاپتىڭ ۇشەۋى – «ينتەرناتسيونالنىي», «ميچۋرين» جانە «كۇيگەنجار» قاراعاندى-استانا تاس جولىنىڭ وڭتۇستىگىن الا قاتارىنان جاتىر. ارقايسىسىنىڭ تاريحى بولەك, كەزىندە قالادان تىس جاتقان سوۆحوزدار ەدى. 2001 جىلى ۇشەۋى دە استانا قالاسىنىڭ اۋماعىنا قوسىلدى. اكىمدىك تاراپىنان شەت ايماقتاردى دامىتۋعا باسا كوڭىل ءبولىنىپ, ەلدى مەكەندەردىڭ قوردالانعان پروبلەمالارى بىرتىندەپ شەشىمىن تاۋىپ كەلە جاتىر. ءۇش الاپتىڭ قازىرگى جاعدايىن وسى ماسسيۆتەرگە جاۋاپتى الماتى اۋدانى اكىمىنىڭ باس ينسپەكتورى ماديار تۇقپاتوۆ ارالاپ ءجۇرىپ تانىستىردى.
«ۋچحوز» نەمەسە «ينتەرناتسيونالنىي»
حالىق اراسىندا «ۋچحوز» دەگەن قوسالقى اتاۋعا يە بولۋىنا بۇل الاپتا قالاداعى س.سەيفۋللين اتىنداعى اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىر ۆەتەرينارلىق فاكۋلتەتىنىڭ, ياعني «ۋچەبنوە حوزيايستۆوسى» ورنالاسۋى سەبەپ. تۇپكى تاريحى 1930-40 جىلداردان باستاۋ الاتىن الاپتى كەزىندە «كورەيكا» دەپ اتاعان. سەبەبى مۇندا جەر اۋدارىلىپ كەلگەن كارىستەر مەن نەمىستەر كوپ شوعىرلانعان. كەيىن كوپ ۇلتتى الاپ «ينتەرناتسيونالنىي» دەپ اتالدى, الايدا قازىر وزگە ۇلتتاردىڭ كوبى كوشىپ كەتىپ, 11 مىڭنان استام تۇرعىننىڭ باسىم بولىگىن قازاقتار قۇرايدى.
– تۇرعىن الاپتا 1182 جەر ءۇي, «سۇڭقار», «ەسكەندىر», «ەسىل» دەگەن 3 تۇرعىن ءۇي كەشەنى بار. بىلتىر جەلتوقساندا الاپقا گاز بەرىلىپ, قازىر 400-دەن استام ابونەنت گازعا قوسىلدى. گازعا حالىقتى كوپتەپ قوسۋعا ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ءبىرىنشى جىل بولعاندىقتان كىشكەنە قيىندىقتار تۋىنداپ تۇر. گاز قۇبىرىندا ازداعان كوندەنسات جينالىپ, سونىڭ قاتىپ قالۋ فاكتىلەرى كەزدەستى, بىراق بۇل ماسەلەنى «قازترانسگازايماق» اق قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەسە ءتيىستى جۇمىستاردى اتقارا وتىرىپ شەشەمىز, – دەپ باستادى ءسوزىن ينسپەكتور.
«ينتەرناتسيونالنىي» تۇرعىن الابىنىڭ ەڭ باستى الەۋمەتتىك نىساندارىنىڭ بىرىنە 50 جىلدىق تاريحى بار 540 ورىندىق №44 ەسكى مەكتەپ جاتادى. ونىڭ جانىنان جاڭا 600 ورىندىق قوسىمشا عيمارات سالىنىپ جاتىر. جوسپار بويىنشا ول 2023 جىلدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە, ياعني اقپان-ناۋرىز ايلارىندا پايدالانۋعا بەرىلگەن سوڭ, بارلىعى 1200 وقۋشى ورنى اشىلىپ, الاپتاعى بالالار تولىق قامتىلاتىن بولادى. ماسسيۆتەگى ءبىر مەملەكەتتىك بالاباقشا وسى تۇرعىن الاپ حالقى ءۇشىن جەتكىلىكتى كورىنەدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا بەرگەن تاپسىرمالارىنا سايكەس, سپورتقا قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ ءۇشىن الاپتا سپورت كەشەنىن سالۋعا جەر تەلىمى قاراستىرىلىپ جاتىر. مۇنى قالا باسشىلىعى دا قولداپ وتىر. قۇرىلىس باسقارماسى جوباسىن جاساپ باستاسا, كەلەر جىلى جاز ايىندا كونكۋرس جاريالاپ, 1-2 جىلدا «فوك» قۇرىلىسى اياقتالادى دەگەن جوسپار بار
سونىمەن قاتار شاعىن دارىگەرلىك پۋنكت جۇمىس ىستەيدى, مۇنداي وتباسىلىق دارىگەرلىك امبۋلاتوريا ءار الاپتا ءبىر-بىردەن بار. م.تۇقپاتوۆتىڭ ايتۋىنشا, حالىقتىڭ سۇرانىسىمەن وسى ەلدى مەكەندە 150 ورىندىق ەمحانا سالۋ كوزدەلۋدە. سەبەبى قازىرگى امبۋلاتورياعا كۇنىنە 250 ادام قارالادى, بىراق بۇل ەمدەۋ مەكەمەسى تارلىق ەتىپ تۇر. بيىل جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ساراپتامادان جاڭا ەمحانا قۇرىلىسىنىڭ جوباسى شىعۋ كەرەك. ءسويتىپ كەلەسى جىلى كونكۋرس وتكىزىلىپ, مەردىگەر مەكەمە انىقتالادى. وسى جىلى مۇندا 2 قوعامدىق كەڭىستىك, بالالارعا ارنالعان سپورت الاڭى, بالالار ويىن الاڭى جانە «دوستىق» شاعىن اۋدانىندا ۇلكەن سكۆەر اشىلدى.
– مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا بەرگەن تاپسىرمالارىنا سايكەس سپورتقا قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ ءۇشىن الاپتا سپورت كەشەنىن سالۋعا جەر تەلىمى قاراستىرىلىپ جاتىر. مۇنى قالا باسشىلىعى دا قولداپ وتىر. قۇرىلىس باسقارماسى جوباسىن جاساپ باستاسا, كەلەر جىلى جاز ايىندا كونكۋرس جاريالاپ, 1-2 جىلدا «فوك» قۇرىلىسى اياقتالادى دەگەن جوسپار بار, – دەيدى ينسپەكتور.
الاپتاعى 26 كوشەنىڭ 14-ىنە تاس جول توسەلگەن. بيىل قالاداعى ەكىنشى رەت قولدانۋعا بولاتىن ەسكى اسفالتتار 9 كوشەسىنە اكەپ توسەلدى. ەڭ باستى ارمانداستار كوشەسىندە ينجەنەرلىك جەلىلەر, قۇبىرلار سالىنىپ, كارىز جۇيەسى ورتالىقتاندىرىلدى جانە نوسەرگە قارسى كارىز جۇمىس ىستەپ تۇر. ءدال وسىنداي جۇمىس مەرەكە كوشەسىندە دە اتقارىلىپ, اسفالتتى-بەتون جابىندىنى 2023 جىلى سالۋ جوسپارلانۋدا. «دوستىق» شاعىن اۋدانىندا ەگىندى, اشۋتاس, كوكجيدە كوشەلەرىنە تاس جول سالىندى. ءار الاپتا ءبىر-ءبىر جىلى ايالداما بار. جىلدىڭ اياعىنا دەيىن تاعى ءبىر جىلى ايالداما قوندىرۋ جوسپارلانعان.
قاراعاندى – استانا تاس جولىنا الاپتان شىعىپ بارا جاتقان تۇستا تولەباي قاجى مەشىتى ورنالاسقان. دەمەۋشىلەر كومەگىمەن مەشىت تە گازبەن جىلىتۋعا كوشىرىلگەن. تراسسانىڭ ارعى بەتىندە ۇلكەن «ماگنۋم» ءتيىپ تۇر. الاپتى 29, 29ا, 9, 80 ءنومىرلى 4 اۆتوبۋس ارالاپ, قالاعا جىلدام جەتكىزەدى. قاتىناۋ جيىلىگى قاناعاتتاندىرادى, دەگەنمەن كەيبىر مارشرۋتتارعا قوسىمشا اۆتوبۋستار قاجەتتىلىگى دە جوق ەمەس.
تازا اۋىزسۋ پروبلەماسى – الاپ تۇرعىندارىنىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەسى ەكەنىن ينسپەكتور جاسىرمادى. «استانا سۋ ارناسى» مەكەمەسىنىڭ وسىنداعى مۇناراسى, سۋ سورعى ستانساسىندا سۇزگىلەرى, سورعىلارى ابدەن توزعان. مۇنى باسشىلىق بىلەدى. ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن تۇرعىن الاپ جانىنان ۇلكەن سورعى سۇزگىلەۋ ستانساسى سالىنىپ جاتىر. ونى قۇرىلىسى 2023 جىلدىڭ 1 كەزەڭىندە اياقتالادى دەپ كوزدەلۋدە.
قالا سىرتىندا بولعاسىن مۇندا كولىك قوزعالىسىنىڭ از بولۋى اۋاسىنىڭ تازالىعىنا وڭ ىقپال ەتەدى. سوندىقتان بولار, تازا اۋادا جەر ۇيدە تۇرۋدى كوزدەگەن تۇرعىندار وسىنداي الاپتارعا قونىس تەبەدى. ماسەلەن, قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى توقتار اۋباكىروۆتىڭ دە وسى الاپتا جەر ۇيدە تۇراتىنىن بىلەتىن ەدىم. 2016 جىلدارى سۇحبات الۋعا كەلگەندە وسىنداعى شاڭىراعىندا قوناق بولعانىمىز دا ەستە قالىپتى.
كەلەسى الاپ – «ميچۋريندە» 2500 ادام تۇرادى. 1969-1972 جىلدارى ىرگەسى قالانعان الاپ كەزىندە سوۆحوز بولعان. 2020 جىلى پايدالانۋعا بەرىلگەن سۋ جاڭا مەكتەبى بار. مۇندا دا گاز قۇبىرلارى جەتكىزىلىپ, 80-نەن استام ابونەنت گازعا قوسىلىپ وتىر.
تۇرعىنداردى سوزگە تارتقاندا ولار قالا اكىمى التاي كولگىنوۆ پەن ءماسليحات دەپۋتاتتارى تۇرعىن الاپتارعا ءجيى كەلىپ, ماسەلەلەرىنە قۇلاق تۇرەتىنىن جەتكىزدى. «ينتەرناتسيونالنىي» الابىنىڭ بايىرعى تۇرعىنى ادىلبەك تولەكەنوۆتىڭ ايتۋىنشا, اكىممەن كەزدەسۋدە تۇرعىندار سۋمەن جابدىقتاۋ, ەلەكتر ەنەرگياسى, كارىز, مەكتەپ, ەمحانا قۇرىلىسى, بالاباقشانى جوندەۋ ماسەلەلەرىن كوتەرەدى. سونداي-اق جولدار, جارىقتاندىرۋ, اباتتاندىرۋ, قوعامدىق كەڭىستىكتەر قۇرۋ, ينتەرنەت, اۆتوبۋس مارشرۋتتارىن ىسكە قوسۋ جانە ت.ب. ماسەلەلەر ءسوز بولادى.
– مۇنداي كەزدەسۋلەردە قالا اكىمى قىسقا مەرزىمدە قانداي ماسەلەلەر شەشىلەتىنىن, سول سياقتى قانداي جۇيەلى ماسەلەلەرگە ۋاقىت قاجەت ەكەنىن بىردەن ايتادى. مىسالى, الەۋمەتتىك نىسانداردى سالۋعا كوپ ۋاقىت كەتەدى: ول ءۇشىن سالىناتىن ورىندى تاڭداۋ, ونى دايىنداۋ, جوبالاۋ, ءارى قاراي قۇرىلىس جۇرگىزۋ جانە نىساندى پايدالانۋعا بەرۋ كەرەك. سۋمەن جابدىقتاۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن وتكەن جىلى سورعى-سۇزگى ستانساسى سالىنا باستادى. سورعى-ءسۇزۋ ستانساسى سۋمەن جابدىقتاۋدىڭ قازىرگى قۋاتىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار, بيىل ەلدى مەكەندەردىڭ كارىز جۇيەسىنە قاتىستى پروبلەمانى رەتكە كەلتىرەتىن كارىز سورعى ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى باستالاتىنىن ايتقان, ءبارى دە رەتىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر, – دەيدى تۇرعىن.
«كۇيگەنجاردىڭ» كۇيى قانداي؟
«كۇيگەنجار» دەگەن قازاقى تاريحي اتاۋدى العان تۇرعىن الاپتا 2500 حالىق تۇرادى. بۇل الاپتا – ادامدار كوپ كوشە بەرمەيدى, وسىندا ءسىڭىسىپ كەتكەن بايىرعى تۇرعىلىقتى حالىق. سوندىقتان ءبىر-ءبىرىن جاقسى تانيدى, سالت-ءداستۇردى دە بەرىك ۇستانادى. 220-داي جەر ءۇي بار. اۋىلدىڭ باستى الەۋمەتتىك نىسانى جاڭادان اشىلعان 600 ورىندىق مەكتەپكە تەك كۇيگەنجارلىقتار عانا ەمەس, كورشى جاتقان اقمولا وبلىسىنا قاراستى №41 بەكەتتەن, جىبەك جولى اۋىلىنان كەلىپ وقيتىن وقۋشىلار كوپ. شاعىن الاپتا 8 كوشە بار. 2012 جىلدارى كوشە جولدارى جوندەلدى.
– مۇندا دا ينجەنەرلىك جەلىلەر سالىندى, بىراق ماگيسترالگە قوسىلماعان, سول پروبلەما بولىپ تۇر. كارىز جۇيەسى جانە سۋمەن جابدىقتاۋ – اشىق كۇيىندە قالىپ وتىرعان ماسەلە. ساراپتاما ناتيجەسىن كۇتىپ وتىرمىز. وڭ ۇيعارىم شىققان بويدا كونكۋرس جاريالاۋدى باستاپ كەتەمىز. ءۇش الاپتىڭ ەلەكترمەن قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتى – بۇرىنان «اقمولا رەك» اق قاراماعىندا. حالىقتىڭ باستى سۇرانىسىنىڭ ءبىرى «اقمولا رەك» اق ءتاريفىن «استاناەنەرگوسبىت» مەكەمەسىنە اۋىستىرۋ ەدى. سونىمەن ءبىراز جۇمىستار جۇرگىزىپ, ءتاريفتى قالاعا اۋىستىردىق, ءسويتىپ بۇرىن مۇنداعى تۇرعىندار ەلەكتر قىزمەتى ءۇشىن كۆت-نا 19,86 تەڭگەدەن تولەسە, قازىر ول 12,96 تەڭگەگە ءتۇستى. ءۇش الاپتىڭ دا ەلەكترمەن جابدىقتاۋ قىزمەتى قالا تاريفىنە اۋىستى. كوپتەن جاڭارتىلماعان ەلەكتر جەلىلەرىنە جوندەۋ جۇرگىزىلىپ, ەسكى ترانسفورماتور قوسالقى ستانسالارى جاڭاسىنا اۋىس تىرىلدى, – دەيدى ينسپەكتور.
اكىمدىك گازداندىرۋ جۇمىستارىن بەلسەندى جۇرگىزىپ جاتقانىنا قاراماستان, گاز قۇبىرىن تۇتىنۋشىلاردىڭ ۇيىنە دەيىن تىكەلەي تارتۋ ماسەلەسى وزەكتى بولىپ قالىپ وتىر. بۇل – تەك «كۇيگەنجار» تۇرعىندارىنىڭ عانا ەمەس, باسقا دا تۇرعىن الاپتاردىڭ پروبلەماسى. «كۇيگەنجاردا» 220 وتباسىنىڭ تەك 90-ى عانا گازعا قوسىلعان. كوبى قاراجات جەتىسپەۋشىلىگىنەن قوسا المايدى, بىرقاتارىندا قورقىنىش بار. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن اۋدان اكىمىنىڭ جانە «قازترانسگاز ايماق» اق وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن جينالىس وتكىزىپ, وسى كومپانيانىڭ مەردىگەر ۇيىمدارى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنا تارتىلۋدا. ءبىر ءۇيدىڭ گازعا قوسىلۋ شىعىنى 600 مىڭنان 1 ملن تەڭگە ارالىقتاعى سومانى قۇرايدى. وسىعان وراي اكىمدىكتىڭ حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنا, زەينەتكەرلەرگە ارنالعان 413 000 تەڭگەدەي قارجىلاي كومەگى بار.
تۇرعىن الاپتاردىڭ ۇشەۋىنىڭ دە كوشەلەرى جارىق ديودتى جارىقتاندىرۋ جۇيەسىمەن جابدىقتالعان. سوندىقتان قاراڭعى تۇسسە دە مۇندا كوشەلەر جارقىراپ تۇرادى. ماديار ينسپەكتور بۇل جۇمىسىنا بىلتىر تامىزدا عانا كىرىسكەن, سوعان قاراماستان وسى الاپتارداعى حالىقتىڭ جاي-كۇيىن جاتقا بىلەدى. سەبەبى ءۇش اۋىلدىڭ ۆاتساپ جەلىسىندەگى چاتتارىنا كەلىپ تۇسەتىن ءوتىنىش-شاعىمداردىڭ ءبارىن كورىپ, ءبىلىپ وتىرادى, سول بويىنشا تىنىم تاپپاي جۇمىس ىستەيدى. ءوزىنىڭ ۇيالى تەلەفونى 24/7 ساعات بويىنا قوسۋلى. اپاتتى جاعداي بولسا, باسقا دا كەلەڭسىزدىكتەر تۋىنداسا, تۇرعىندار بىردەن ماديارعا تەلەفون سوعۋعا ابدەن ۇيرەنىپ العان.
