كەشە ەلورداداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا استانا ەكونوميكالىق فورۋمى باستالدى.
ەكى كۇنگە جوسپارلانعان فورۋم اياسىندا الەمگە تانىمال ساراپشىلار, ساياساتكەرلەر, ءىرى قارجى قۇرىلىمدارىنىڭ جەتەكشىلەرى, حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارى, نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى جانە عالىمدار «جاڭا ەكونوميكالىق احۋال: ءارتاراپتاندىرۋ, يننوۆاتسيالار جانە ءبىلىم ەكونوميكاسى» تاقىرىبىنا سايكەس وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاۋدى قولعا الدى.
بيىلعى فورۋم بىرنەشە تاقىرىپقا بولىنگەن سەسسيا تۇرىندە ءوتتى. «ۇلى جىبەك جولى ەلدەرىنىڭ فورۋمى: ەنەرگيا, رەسۋرستار جانە ورنىقتى دامۋ» سەسسياسىن قر پرەمەر-ءمينيسترى كارىم ءماسىموۆ اشتى. ول ءوز سوزىندە بايىرعى جىبەك جولى تەك ساۋدانى دامىتىپ قانا قويماي, دامىعان ەلدەردىڭ ءوزارا تاجىريبە, جەتىستىكتەر مەن وزىق ۇلگىلەردى الماسۋىنا مۇمكىندىك بەرگەنىن اتاپ ءوتتى.
– بۇل جول بەيتبىتشىلىك پەن ىنتىماقتى دامىتۋعا ۇلەس قوسقانى ءسوزسىز. ازيانىڭ سوڭعى ون جىلدىقتاعى دامۋ كورسەتكىشتەرى بۇل ءوڭىر ىشىندە ءدال باعزى زامانداعىداي تىعىز بايلانىستىڭ قاجەتتىلىگىن كورسەتتى. بۇعان قوسا, ازيا اۋماعىنىڭ ەۋروپا جانە اقش-پەن ىنتىماقتاستىعىن سول بۇرىنعى جولدى جاڭعىرتۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە بولاتىنى دا ايقىن بايقالدى, – دەدى ۇكىمەت باسشىسى.
ارنايى كەڭەس استانادا وتەدى
بۇدان سوڭ ول 2014 جىلى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جاھاندىق ءوسىم قارقىنىنىڭ تومەندەۋى جانە مۇناي باعاسىنىڭ ارزانداۋىنا نەگىزدەلگەن جاڭا ەكونوميكالىق «نۇرلى جول» باعدارلاماسىن ۇسىنعانىن تىلگە تيەك ەتتى. بۇل باعدارلامانىڭ ماقساتى – قازاقستان ەكونوميكاسىن جاڭعىرتۋدى جالعاستىرۋ جانە ونى جاھاندىق ەكونوميكانىڭ جاڭا باعىتتارىنا بەيىمدەۋ بولاتىن. ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, بىرنەشە كۇن بۇرىن ارمەنيادا وتكەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەلدەرى ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ وتىرىسىندا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق جول باعدارلاماسى مەن قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ, ءبىر جول» جوباسىن ءبىر ارناعا توعىستىرىپ, دامىتۋ جولدارى باسقوسۋ تاقىرىبىنا اينالعان ەكەن. ەندى وسى وزەكتى ماسەلەلەر الداعى اپتادا استانادا تالقىلانباق. سول ءۇشىن دە كەلەسى اپتادا استانادا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا كىرەتىن مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ارنايى كەڭەسىن وتكىزۋ جوسپارلانعان. بۇل كەڭەستە جوعارىدا اتالعان ەكى ۇلكەن باعدارلامانى تالقىلاۋدى قورىتىندىلاپ, ماقۇلداۋ كوزدەلىپ وتىر. ياعني شەشۋشى كەڭەستە ءبىزدىڭ مۇددەمىزگە باسىمدىقتار بەرىلىپ, ۇلى جىبەك جولىنىڭ يگىلىگىن قازاقستان دا وزگە الپاۋىت ەلدەرمەن تەڭ دارەجەدە پايدالاناتىن بولادى.
بالاما ەنەرگيانىڭ بولاشاعى
جاڭاراتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ ماسەلەلەرى – الەمدىك دەڭگەيدە تالقىلانىپ جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. استانا ەكونوميكالىق فورۋمى دا بۇل وزەكتى ماسەلەدەن اينالىپ وتە المادى. «بولاشاق ەنەرگياسى: جاھاندىق ترەندتەر مەن تەحنولوگيالار» سەسسياسىندا اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى دجوردج كرول وسى ماسەلەگە كەڭىرەك توقتالدى. ول جاڭاراتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ ماسەلەسىندە الەمدەگى ەڭ ءورشىل ساياساتكەر – ن.نازارباەۆ ەكەندىگىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى.
ەلشىنىڭ ايتۋىنشا, قازىرگى ۋاقىتتا كوپتەگەن ەلدەر عالامشاردىڭ جالپى بولاشاعىن ايقىنداۋ ءۇشىن جاسىل ەكونوميكاعا بەيىمدەلۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەپ جاتقان كورىنەدى.
– ارزان ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋ وڭتايلى شەشىم ەمەستىگى بۇگىندە انىق بايقالدى. جاڭاراتىن ەنەرگيانى يگەرۋ ماڭىزدىلىعىن, ونىڭ تيىمدىلىگىن كۇن وتكەن سايىن جاقسى تۇسىنە باستادىق. جاڭاراتىن ەنەرگيا كوزدەرىن ىزدەۋگە كىرىستىك. وسى باعىتتا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەل نازارىن وزىنە اۋدارىپ ءجۇر. ونىڭ باتىل ۇستانىمدارىنا ءوز باسىم ءتانتىمىن, – دەدى ەلشى.
ونىڭ ايتۋىنشا, قازاقستان قازبا ەنەرگيا كوزدەرىنە باي, وسىنى ءتيىمدى پايدالانا السا, ورتالىق ازيانىڭ كوشباسشىسىنا اينالۋىنا تولىق مۇمكىندىك بار. قازىرگى كەزدە اقش-تا كومىرتەك كوزدەرىن پايدالانۋ ءبىرشاما ارتا تۇسكەن. جەل ەنەرگياسىن ءوندىرۋ دە بۇرىنعىسىنان ءۇش ەسە جوعارىلاعان. ەلشى باسقا ەلدەردىڭ دە بىرتىندەپ بولاشاقتىڭ ەنەرگياسىنا دەن قويۋى قاجەتتىگىنە توقتالدى.
ەكسپو-2017 – ەلوردانىڭ قارجى ورتالىعى
ەكونوميكالىق فورۋمدا كەلەشەك استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعى دا نازاردان تىس قالعان جوق. الەمگە ايگىلى ينۆەستورلارعا, بىلىكتى قارجى ماماندارىنا ەكسپو-2017 كورمەسى اۋماعىنداعى بىرەگەي قارجى ورتالىعى دا جان-جاقتى تانىستىرىلدى. مۇنداي مۇمكىندىك كۇندە تۋا بەرمەيتىنىن تۇسىنگەن بولۋى كەرەك, قر قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ پەن استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى قايرات كەلىمبەتوۆ ايانىپ قالمادى. الەمدىك قارجى نارىعىنا ەندى قادام باسقالى وتىرعان ورتالىقتىڭ ارتىقشىلىقتارىن, ينۆەستورلارعا قاۋىپسىزدىگى مەن قولايلىلىعى جايىندا جەرىنە جەتكىزە اڭگىمەلەدى. «استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىن دامىتۋ ءۇشىن تەتىكتەر جانە قۇرالدار» اتتى سەسسياعا قاتىسۋشىلاردى اتالمىش ورتالىقتى دامىتۋعا ۇلەس قوسۋعا شاقىردى.
– قۋاتتى قارجى ورتالىعىن قۇرۋ – ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءارى قاراي ءوسىمىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ نەگىزگى جولدارىنىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار, ورتالىق ازيا وڭىرىندە جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىندا ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستاردى ارتتىرۋعا جول اشادى, – دەدى مينيستر جينالعاندارعا.
قارجى ءمينيسترى ءوز سوزىندە ەلىمىزدىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋىن, ەكونوميكالىق-ساياسي تۇراقتىلىعىن, سالىققا قاتىستى جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعانىن, مەملەكەتتىك قورلاردىڭ اۋقىمدى كولەمى جانە باسقا دا قولايلى جاعدايلار جونىندە كەڭىنەن تۇسىنىك بەردى. بىلايشا ايتقاندا, استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىن دامىتۋعا, ورتالىقتا باتىل قادامدار جاساۋعا بارلىق مۇمكىندىكتەر بار. ونىڭ ۇستىنە قارجى ورتالىعى ەكسپو-2017 كورمەسى ءۇشىن وزىق تەحنولوگيالارمەن سالىنعان عيماراتتاردا ورنالاسادى. حالىقارالىق كورمە ءوتكەننەن كەيىن ونىڭ بارلىق عيماراتتارىن قابىلداپ الاتىن ورتالىقتى ودان ءارى جاڭا يدەيالارمەن, الدىڭعى قاتارلى يننوۆاتسيالىق شەشىمدەرمەن تولىقتىرا ءتۇسۋ جوسپارلانعان.
ءوز كەزەگىندە قايرات كەلىمبەتوۆ قارجى ورتالىعىنىڭ جۇمىسىنا دارىندى ادامداردى تارتۋدى كوزدەيتىندىكتەرىن جەتكىزدى. سول ءۇشىن ورتالىق جانىنان ارنايى اكادەميا اشۋ قولعا الىنىپتى.
ء–بىزدىڭ ماقساتىمىز قارجى سالاسىنداعى ۇزدىك تالانتتاردى جۇمىسقا تارتۋ. ولار تەك اكىمىشىلىكتە عانا وتىرمايدى. سونىمەن قاتار زاڭناما, قارجى, باسقا دا شارۋاشىلىق سالاسىنا وزدەرىنىڭ قارىم-قابىلەتتەرىن جۇمسايدى. بۇل – قارجى ورتالىعىنا الەمدىك ساپا ستاندارتىنا كوتەرىلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. سوندىقتان حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ ءوز اكادەمياسىن قۇرۋىمىز كەرەك. سوسىن وعان قارجى سالاسىنداعى بىلىكتىلىگى جوعارى مامانداردى شاقىرامىز. بۇل سالادا وتە دارىندى ادامدار بارشىلىق. باسقاسىن ايتپاعاندا, ءبىزدىڭ نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە دە بىلىكتى ماماندار جەتكىلىكتى. ءبىز سولاردىڭ ءبىلىم-بىلىگىن, قارىم-قابىلەتىن ءتيىمدى پايدالانۋعا ءتيىسپىز, – دەدى قايرات كەلىمبەتوۆ.
ماڭىزدى مەموراندۋمدار
استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ العاشقى كۇنى اسا ناتيجەلى بولعانىن ايتا كەتكەن ءجون. فورۋم اياسىندا «Kaznext Invest» ۇلتتىق اگەنتتىگى شەتەلدىك كومپانيالارمەن 6 مەموراندۋمعا قول قويدى. كەلىسىمدەر مۇنىمەن بىتكەن جوق. ودان سوڭ قازاقستان مەن گەرمانيا جاڭارتىلاتىن قۋات كوزدەرى سالاسىنداعى مەموراندۋمدى قابىلدادى. بۇل كەلىسىمدەردى تۇسىنىكتى تىلمەن ايتساق, ەلىمىزگە تارتىلىپ جاتقان ينۆەستيتسيا دەپ ۇعۋعا بولادى. ەلىمىز ينۆەستيتسياعا قولايلى كليمات قالىپتاستىرۋ باعىتىندا ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزگەن. قر ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ءمينيسترى اسەت يسەكەشەۆتىڭ ايتۋىنشا, جىل باسىنان بەرى «ءبىر تەرەزە» قاعيداسى بويىنشا 500 ينۆەستورعا قىزمەت كورسەتىلگەن. ينۆەستيتسيالىق احۋالدى ودان ءارى جاقسارتا ءتۇسۋ ءۇشىن پرەمەر-مينيستر جانىنان ارنايى كەڭەس تە قۇرىلعان. ويتكەنى, تاياۋداعى 10 جىلدا تاعى 100 ملرد دوللار ينۆەستيتسيا تارتۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ءمينيستردىڭ سوزىنە قاراعاندا, سوڭعى بەس جىلدىڭ وزىندە 4 ملرد دوللار ينۆەستيتسيا تارتقان ەكەنبىز. سونىڭ ناتيجەسىندە جۇزدەگەن جوبا ساتىمەن جۇزەگە اسقان. سوڭعى ۋاقىتتا ينۆەستورلار ەلىمىزدىڭ تابيعي قازبالارىن وندىرۋگە قىزىعۋشىلىق تانىتا باستاعان. وسىنداي جاعدايلاردى ساراپقا سالا كەلە, ەلىمىزدىڭ جاقىن جىلداردا ينۆەستيتسيالىق حابقا اينالاتىنىنا سەنۋگە بولاتىنداي.
مەڭدوللا شامۇراتوۆ
