اليحان بايمەنوۆ, قر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى: زاڭسىز تاعايىنداۋلار ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيەدى

ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىندا تىڭ وزگەرىستەر بولعالى تۇر.  بۇگىندە پارلامەنت دەپۋتاتتارى تالقىلاپ جاتقان «مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى» زاڭ جوباسى كۇشىنە ەنسە, وسى سالانىڭ پارمەندىلىگى مەن تيىمدىلىگى ارتىپ, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە قويىلاتىن تالاپتار كۇشەيتىلمەك. وسى جاڭا رەفورمالار توڭىرەگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى  مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى اليحان بايمەنوۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ – باستى تالاپ

– اليحان مۇحامەدياۇلى, اڭگى­مە­­مىزدى بىلتىر شىلدە ايىندا ەل­با­سىنىڭ جارلىعىمەن قابىل­دانعان مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ جا­ڭا مودەلى تۇجىرىمداماسى جايىنان باستاساق. سەبەبى, جاڭا­دان ەنگىزىلگەلى وتىرعان  رە­­فور­ما­­لارعا وسى قۇجات وزەك بو­لىپ وتىر ەمەس پە؟ جال­پى تۇجىرىم­دامانىڭ قابىلدانۋى­نا نە تۇرتكى بولدى؟

– قاي كەزدە دە, قانداي ەلدە دە ءوزى­­­نىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتىنە كوڭىلى تولعان قوعام بولعان ەمەس.  سەبەبى, قوعامنىڭ تالعامى ۇنەمى جەتىلىپ وتىرادى. تالعام جەتىلگەننەن كە­يىن تالاپ تا كۇشەيەدى. تالاپ كۇشەيگەن كەزدە وعان جاۋاپ بەرە­تىن مەملەكەتتىك سالا نەمەسە مەملە­كەت­تىك ساياساتتى ايقىندايتىن تۇلعا­­­­­­لار جاڭا شەشىمدەر ىزدەۋگە كىرى­سە­دى. بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ ەلدە دە مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسىن جەتىلدىرۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداپ وتىر. وعان قوسا, ەلباسى قازاق ەلىن الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتى مەملە­كەت­تەردىڭ قاتارىنا قوسۋ جونىندە ستراتەگيالىق مىندەت قويدى. ءارى, دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋ, كەدەندىك وداق, ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قاۋىم­داس­تىق ماسەلەلەرى دە مەملەكەتىك قىزمەتتىڭ ساپاسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋدى تالاپ ەتەدى. سەبەبى, ينۆە­س­تي­­تسيا­لار تارتىلىپ, ەلىمىزدە جاڭا جۇمىس ورىندارى كوپتەپ اشىلۋى ءۇشىن وعان قاتىستى شەشىمدەر ازىرلەيتىن  مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ بىلىكىتىلىگى جوعارى بولۋى كەرەك.  سوندىقتان,  ەلباسى مەملەكەتتىك قىزمەت رەفورماسى سالاسىنداعى الەمنىڭ ەڭ وزىق ۇلگىلەرىنە ساي بولۋىمىزدى مىندەتتەپ وتىر. مىنە,  وسى ماقسات-مىندەتتەر نەگىزگە الىنا وتىرىپ, مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ جاڭا مودەلى تۇجىرىمداماسى قابىلدانعان بولاتىن.

– ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك قىز­­مەت سالاسىن كورشى ەلدەرمەن سالىس­تىر­عاندا,  قانداي جەتىس­تىكتەرىن اتاپ وتەر ەدىڭىز؟  

– قازاقستان مەملەكەتتىك قىزمەت رە­­فور­ماسى سالاسىندا ايماقتىق كوش­باسشى بولىپ سانالادى. حالى­قا­رالىق ساراپشىلاردىڭ ءوزى ەلى­مىز­­دىڭ مەملەكەتتىك قىزمەت ۇلگى­سىن ەداۋىر جوعارى باعالاپ وتىر. مىسالى, كەزىندە دۇنيەجۇزىلىك بانك قازاقستاندى «ايماقتاعى كوشباسشى» دەپ تانىسا, بۇۇ الداعى جىلدارى استانادا مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى جاھاندىق كونفەرەنتسيا وتكىزۋدى ۇسىنىپ وتىر. بۇۇ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ استانادا مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جونىندە وڭىرلىك حاب اشۋ تۋرالى باستاماسىنا مەملەكەت باسشىسى قولداۋ كورسەتىپ, ۇكىمەتكە ارنايى تاپسىرما بەردى. وسىدان باستاپ, بارلىق دامىعان ەلدەردىڭ ەلشىلەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزىلىپ, مەملەكەتتىك ورگاندارمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى. قازىر وسى مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىندا اقش, فرانتسيا, كورەيا, پولشا, تۇركيامەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتىپ, كەيبىر ەلدەرمەن كەلىسىمشارتتارعا قول قويدىق. ولار دا بۇل باعىتتا قويان-قولتىق جۇمىس جاساۋعا نيەتتى. سونىمەن بىرگە, ەۋروپالىق وداق, دۇنيەجۇزىلىك بانك, ەكونوميكالىق ىقپالداستىق جانە دامۋ ۇيىمى دا مۇددەلىلىك تانىتىپ وتىر. ەۋروپا­لىق وداقتىڭ قازاقستانداعى مەملە­كەت­تىك قىزمەتتى رەفورمالاۋ جانە  جاڭعىرتۋ جونىندەگى جوباسى جۇزەگە اسىپ جاتقانىن دا ايتۋعا بولادى.

مەريتوكراتيا قاعيداتى كۇشەيتىلىپ, كاسىبيلىك دەڭگەيى ارتادى

– ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسى تاعى ءبىر جاڭا رەفورما­لاردى باستان وتكىزگەلى وتىر. پارلامەنتتە تالقىلانىپ جاتقان زاڭ جوباسىنا قانداي وزگەرىستەر ەن­گىز­­­دىڭىزدەر؟ ونىڭ تيىمدىلىگى مەن حالىق­قا بەرەتىن پايداسى قانداي بولماق؟

– زاڭ جوباسى مەملەكەت باسشىسى­نىڭ 2011 جىلى شىلدە ايىندا بە­كىت­­­­كەن مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ جا­ڭا مودەلى تۇجىرىمداماسىن ءجۇ­­زە­گە اسىرۋ جانە ناقتى تاپسىرما­لارىن ورىنداۋ ماقساتىندا ازىرلەندى. بۇل زاڭنىڭ قابىلدانۋى ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ «قا­زاق­ستان­­نىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىل­ۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى­نا قاراي 20 قادام» اتتى باع­دار­لاما­­لىق ماقالاسىندا كورسە­تىل­گەن مىندەتتەرگە سايكەس كەلەدى. سەبەبى, مەري­­تو­كراتيا قاعيدات­تارىن كۇ­شەيتۋ الەۋمەتتىك مودەرنيزا­تسيا­نىڭ قۇرالدارىنىڭ ءبىرى بولىپ تا­بى­لا­دى.

بۇل سالادا قازاقستان سوڭعى جىلدارى ەلباسىنىڭ كورسەتكەن باعىتى بويىنشا ءوزىنىڭ جەتىستىكتەرىن وزىق ەلدەرمەن سالىستىراتىن دەڭ­­­­گەي­­­­گە جەتتى. دامىعان ەلدەردىڭ ءتا­جى­ري­بەلەرى دە زەرتتەلىپ, پرەزيدەنت مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن ارتتىرىپ, كادر ساياساتىن دا ەڭبەگىنە قاراپ ىرىكتەۋ مەن باعا­لاۋدى جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى تاپسىرما­لار بەرگەن بولاتىن. زاڭ جوباسىندا وسى ماسەلەلەردى تۇگەلدەي قامتۋعا تىرىستىق.

قازاقستان ايماقتا العاش كونكۋرس­تىق جۇيەنى ەنگىزگەنىمەن, سوڭعى جىلدا­رى ونىڭ وبەكتيۆتىلىگىنە, ادىلدىگىنە سەنىم تومەندەگەن. مەم­لە­­كەت­تىك ورگانداردىڭ باسشىلارى اۋىس­قاندا زاڭدى اينالىپ ءوتۋدىڭ جول­دارىن تاۋىپ, جاڭا بارعان جەرىندە ادامداردى ورىندارىن بوساتۋعا ماجبۇرلەپ, ولاردىڭ ور­نى­نا جاپپاي ءوزىنىڭ بۇرىنعى ارىپتەستەرىن الىپ كەلۋگە تىرىسۋ كورىنىستەرى بايقالدى. سونىمەن بىرگە, مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ادەپتىلىگى, سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى تەتىكتەردىڭ السىزدىگى سياقتى بارلىق ماسەلەلەر تالدانا كەلە, زاڭ جوباسىنىڭ باسىمدىقتارى انىق­تالدى: ءبىرىنشىسى – كادرلاردى ىرىكتەۋ جانە جوعارىلاتۋ كەزىندە مەري­توكراتيا قاعيداتىن كۇشەيتۋ; ەكىنشىسى – «ا» باسقارۋشىلىق كورپۋسىن قۇرۋ; ءۇشىنشىسى – بار­لىق مەملەكەتتىك ورگانداردا ار­نايى باسقارۋ قۇرىلىمدارى مەن تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ, ونىڭ ءىشىن­دە كادر قىزمەتىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ; ءتورتىنشىسى – تارتىپتىك جانە ەتيكالىق باقىلاۋدى كۇشەيتىپ, كورپوراتيۆتى مادەنيەتتى جەتىلدىرۋ.

وسىنىڭ بارلىعىن ەسكەرە وتى­رىپ, ءبىرىنشى باسىمدىلىققا ءساي­كەس مەريتوكراتيا قاعيداتىن كۇشەيتۋ­گە ءمان بەردىك.

 – سوندا مۇنىڭ قانداي تەتىك­تە­رى بار؟

– بىرىنشىدەن, كونكۋرستاردان الدىن-الا بەلگىلەنگەن ادامدار وتە المايتىن جول قاراستىرۋىمىز كەرەك. سوندىقتان, تەستىلەۋدى كونكۋرستان ءبولىپ الدىق. ياعني, بولاشاقتا مەملەكەتتىك قىزمەتكە بارعىسى كەلەتىن ازاماتتار اگەنتتىك بەلگىلەگەن ۋاقىتتا كونكۋرستى كۇتپەي, تەست تاپسىرىپ, ارنايى سەرتي­في­­كات الىپ, سودان كەيىن مەم­لە­­كەت­تىك ورگان جاريالاعان كونكۋرسقا قاتىسادى. وسىعان وراي مەملەكەتتىك ورگاننىڭ كونكۋرس­قا جۇمسايتىن ۋاقىتى 2-3 ەسەگە دەيىن (45-50 كۇننەن 15-20 كۇنگە دەيىن) ازايادى. سونىمەن ءبىر­­گە تەستىلەۋدىڭ باعدارلاماسىن جاڭ­عىر­تىپ, ادامنىڭ كەيبىر تۇلعا­لىق قاسيەتتەرىن انىقتايتىن تەستىلەۋدى كەيبىر لاۋازىمدار ءۇشىن ەنگىزبەكشىمىز. وعان قوسا زاڭناما تۋرالى تەستىنى دە كۇردەلەندىرىپ وتىرمىز. كونكۋرستىق كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىندا جاريالىلىق پەن تازالىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كونكۋرستىق كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن كوتەرۋ قاراستى­رىل­عان.

اگەنتتىك تاجىريبەنى الدىمەن ءوزى­نەن باستاپ, تاياۋدا بوس لاۋازىم­دارعا كونكۋرس وتكىزگەن بولاتىن. سوندا ءبىر ورىنعا قىرىق, كەيبىر ورىنعا الپىس التى ادامعا دەيىن قۇجات تاپسىردى. وسى جولى كونكۋرستىق كوميسسيالاردى جاڭا تاسىلمەن جاساقتاپ, ىرىكتەۋ كەزىندەگى اڭگىمەلەسۋ كەزەڭىندە دە بارلىعىنا تەڭ جاعداي تۋعىزاتىن جانە باعالايتىن تەتىكتەر قاراستى­رىلدى. كونكۋرسقا ادام كوپ قاتىس­قان جاعدايدا كونكۋرستىق ءاڭ­گى­مە­لە­سۋ­دىڭ ەكىنشى كەزەڭى رەتىن­دە ەسسە جازۋدى دا ەنگىزۋ قولعا الىن­­باق. ءارى­ قاراي مەملەكەتتىك قىز­­مەت­كەر­لەردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ مەن مانساپتىق جوسپارلاۋ بويىنشا تىڭ ۇعىمدار قابىلدانادى. جاڭا­دان كەلگەن قىزمەتشىلەرگە ءتالىم­گەرلەردىڭ بەكىتىلۋى دە ەسكەرىلدى. وسىنىڭ بارلىعى ساپانى كوتەرۋگە الىپ كەلەدى.

– ال, زاڭسىز تاعايىنداۋلار انىقتالعان جاعدايدا, لاۋازىمدى تۇلعالار قانداي جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى؟

– البەتتە, باسشىلار كادرلىق شەشىمدەرىن دۇرىس ازىرلەپ, زاڭ شەڭبەرىندە قابىلداۋى ءۇشىن جاۋاپ­كەر­شىلىكتى كۇشەيتۋ كەرەك. تاياۋدا عانا جۇرگىزگەن تەكسەرىستەر كەزىندە ءبىر مينيسترلىكتە وسىنداي زاڭسىز تاعايىنداۋلار انىق­تال­عان ەدى. سول لاۋازىم يەسى ءتارتىپ­تىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. مىنە, وسىنداي باعىتتاردى قول­عا الۋدى كوزدەپ وتىرمىز. جاۋاپ­كەر­شىلىككە تارتۋدى وسىلاي كۇشەيت­سەك, زاڭدى قونىشىنان  باسىپ ءجۇر­گەن كەيبىرەۋلەر اياقتارىن تارتىڭ­قىرايتىنى ءسوزسىز.
مەريتوكراتيا قاعيداتتارىن قورعاۋ بويىنشا تارتىپتىك كوميس­سيا­لاردىڭ دا پارمەندىلىگىن كۇ­شەيت­­پەكپىز. ال, مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەر اگەنتتىگى مەريتوكراتيا مەن كاسىبيلىكتىڭ قورعاۋشىسىنا اينالۋعا ءتيىس.

– زاڭ جوباسىندا ايقىندالعان «ا» باسقارۋشى كورپۋسىن جاساقتاۋعا ىرىكتەۋدىڭ ەرەكشە ءتارتىبى ەنگىزىلەدى دەپ ءجۇر…

– ءيا, «ا» باسقارۋشى كورپۋسىن­دا جوعارى باسقارۋشىلىق دەڭگەي­دەگى مەملەكەتتىك اكىمشىلىك لاۋازىمدار جاساقتالاتىندىقتان, ولار ءۇشىن رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى ايقىن­دايتىن كادر رەزەرۆىنە ىرىكتەۋدىڭ جانە كونكۋرستىق ىرىكتەۋدىڭ ەرەكشە ءتارتىبى, ارنايى بىلىكتىلىك تالاپتارى كوزدەلىپ وتىر. زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن كادر ساياساتى بويىنشا ۇلتتىق كوميسسيا جانە وڭىرلىك كادرلىق كوميسسيالار قۇرىلماق. ولار «ا» كور­پۋ­سى­نىڭ كادر رەزەرۆىن قالىپ­تاس­تىرادى. وسىلايشا, «ا» كورپۋسى لاۋازىمدارىنا ىرىكتەۋ جانە جوعارىلاتۋ ترانسپارەنتتىك نەگىزدە جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى.

مەملەكەت باسشىسى «كوماندالىق كوشۋگە» قاتىستى دا بىرنەشە مارتە سىن ايتقانىن بىلەسىزدەر. وسىعان وراي زاڭ جوباسىندا «كوماندالىق كوشۋلەردى» نەعۇرلىم ازايتۋ جانە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارى اۋىسقان جاعدايدا اكىمشىلىك مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ قور­عا­ل­ۋىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا مەم­لەكەتتىك ورگاندار اراسىنداعى اۋى­سىم تارتىبىمەن تاعايىنداۋلار ەل­باسى بەلگىلەگەن جاعدايلاردا عانا جۇزەگە اسىرىلاتىندىعى قاراس­تى­رىلىپ وتىر. زاڭسىز كادرلىق شەشىمدەر ءۇشىن لاۋازىم يەلەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى كۇشەيەدى. تاعى ءبىر باسىم باعىت – كادرلىق قىزمەت ورىندارىنىڭ ءرولىن ارتتىرۋ. ول ەندى پەرسونالدى باسقارۋ قىز­مەتى دەپ اتالماق. بۇل سالاداعى مەم­لەكەت­تىك قىزمەتشىلەر وزدەرى جۇمىس ىستەيتىن مەكەمە ىشىندەگى كادرلاردىڭ جۇمىسىنا باعا بەرىپ, قىز­مەتكە ۇسىنۋدا ۇلكەن ءرول ات­قا­را­تىن­داي دەڭگەيگە جەتپەكشى.

العاش رەت زاڭدا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ار-نامىس كودەكسىن جانە جەمقورلىققا قارسى نورمالاردى قوساتىن قىزمەتتىك ەتيكاسى جونىندە بولەك تاراۋ ەنگىزىلگەنىن دە اتاپ وتكىم كەلەدى.

«زاڭ جوباسىنىڭ تيىمدىلىگىن تۇسىنگەندەر كوپ بولدى»

– تامىر-تانىس, اعايىنشىلىق­تىڭ جولىن كەسىپ, سىبايلاس جەم­قور­لىق­قا توسقاۋىل قوياتىن زاڭ كەي­بىر لاۋازىمدى تۇلعالارعا ۇنا­­­ما­ۋى مۇمكىن. مۇنىڭ الدىندا ءجۇر­گىزىل­گەن رەفورماعا دا كەدەرگى كەلتىرگىسى كەلگەن شەنەۋنىكتەر بول­عا­نى جۇرتشىلىقتىڭ ەسىندە.  ال وسى جولى جاڭا زاڭنىڭ جولىندا كەسە-كولدەنەڭ تۇرعاندار بولدى ما؟

– الەمدىك تاجىريبەنى زەردەلەسەك, كەز كەلگەن سالاداعى, اسىرەسە, مەملەكەتتىك باسقارۋ, اكىمشىلىك سالالارداعى رەفورمالار كەدەرگىسىز بولمايدى.
ءبىز 1999 جىلعى مەملەكەتتىك قىز­مەت سالاسىنداعى  رەفورمانى­ جۇرگىزگەن كەزدە دۇنيەجۇزىلىك بانكى قازاقستاندى مەملەكەتتىك قىزمەت رەفورماسى سالاسىندا ايماقتىق كوشباسشى دەپ تانىپ, وعان سەبەپ بولعان بىرنەشە فاكتوردى اتاپ وتكەن ەدى. ونىڭ باستىسى – پرەزيدەنتتىڭ ساياسي جىگەرىندە جاتقانىن ايتتى. مىسالى, سول 1990 جىلى رەفورما كەزىندە شەنەۋنىكتەردىڭ ءبىرازى كادرلاردى كونكۋرس ارقىلى ىرىكتەۋ جۇيەسىنىڭ ەنگىزىلگەنىن قالامادى, بىراق,  پرەزيدەنت سوعان قاراماستان, زاڭعا قول قويدى. ءسويتىپ, مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياسي جىگەرى مەن­ ستراتەگيالىق كورەگەندىگىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان العا جىلجىدى. ساياسي جىگەر وسىنداي مەم­لەكەت­تىك قىزمەت ىسىندە ەرەكشە بايقالادى. مىسالى, كورشى رەسەيدى الايىق. بۇل ەلدە وسى باعىتتاعى زاڭدار ءالى كۇنگە دەيىن قابىلدانباي كەلەدى. سەبەبى, بۇل زاڭدارعا مەملەكەتتىك اپپارات ىشىندەگىلەر, قولىندا ىقپالى بار لاۋازىم يەلەرى قارسى. بىزگە دە 1999 جىلى كەدەرگى كەلتىرگىسى كەلگەندەر بولدى. بىراق زاڭ كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن كوندىكتى. ەندى ولار بۇل تالاپتى اينالىپ ءوتۋدىڭ جولىن ىزدەستىرە باستادى. مۇنى ءبىز كورىپ-بىلگەننەن كەيىن وسىعان توسقاۋىل قويۋعا نيەتتەنىپ وتىرعانىمىزدى جوعارىدا ايتتىق. دەگەنمەن, 1999 جىلدارى جاسالعان رەفورمالار نەگىزىنەن ءوزىنىڭ مىندەتتەرىن تولىق ورىندادى دەۋگە بولادى. سودان بەرى 500 مىڭنان استام ادام مەملەكەتتىك قىزمەت كونكۋرسىنا قاتىسىپ, سونىڭ 130 مىڭى جۇمىسقا قابىلداندى. ارينە, كوپشىلىگى تازا ءارى ءادىل كونكۋرس ارقىلى وتكەنى­مەن, تامىر-تانىستىقتى پايدا­لان­عاندار دا جوق ەمەس. بىراق, مى­­سا­لى, جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇس­كەن­دە سىبايلاس جەمقورلىقتان قاۋىپ­­­تەنىپ, تالاپكەرلەردى كون­كۋرس­سىز قابىلداپ, ەمتيحان قورىتىن­دىسىنان باس تارتا المايمىز عوي؟! كونكۋرستىق جۇيەنى دە سول سەكىلدى ءارى قاراي جەتىلدىرۋ – بۇگىنگى مىندەت. 1990 جىلداردىڭ ورتاسىندا مينيستر, اكىم اۋىسقاندا ورتالىق اپپاراتتاردىڭ 60 پايىزىنا جۋىعى جاڭارتىلسا, قازىر ءارى كەتكەندە 20-25 پايىزى عانا وزگەرەدى.
ال, 1999 جىلدان بەرى 550 مىڭنان استام ازامات كونكۋرسقا قاتىسقان ەكەن. ياعني, سول ازاماتتار تۇگەل  كونستيتۋتسيانى وقىپ, زاڭداردى بىلە باستادى. قازىر قولدانىستاعى زاڭنىڭ مەملەكەت ءۇشىن تيىمدىلىگىن, ارتىقشىلىعىن تۇسىنەتىن باسشىلار كوبەيدى. لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى كادر ساياساتىن جەتىلدىرۋدى قولدايدى.

مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ءتارتىبى قاتاڭ قاداعالانادى

– مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ  كوپشىلىكپەن قارىم-قاتىناسى, ادەبى جونىندە ءارتۇرلى پىكىر­لەر ايتىلادى. جالپى زاڭ­عا ەن­گى­زىل­گەن وزگەرىستەر مەم­لە­كەت­تىك­ قىزمەتكەردىڭ قوعام­دا­عى جا­عىم­دى بەينەسىن قالىپتاس­تىرىپ, حالىققا جاقىنداتىپ,  بەدەلىن كوتەرە الادى دەپ ويلايسىز با؟

– بىرىنىشدەن, بۇل زاڭدا مەملەكەت­تىك قىزمەتشىلەردىڭ ادەبىنە بايلانىستى بولەك باپ بار.  ساياسي مەم­­لە­كەت­تىك قىزمەتشىلەردىڭ ادە­بىنە سوڭعى كەزدەرى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى دە ايرىقشا ءمان بەرىپ وتىر. زاڭدا بەكىتىلگەن  نورمالار ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك بولەك. سەبەبى, ادامداردىڭ قۇقىق­تارى مەن بوستاندىقتارى تەك زاڭ ارقىلى رەتتەلەدى. كەزىندە پرەزيدەنت جارلىعىمەن ار-نامىس كودەكسى قابىلدانعان بولاتىن. ەندى ول نورمالار  زاڭمەن بەكىتىلىپ, سول ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك دەڭگەيى جوعارىلايدى. بۇل – قوعامعا جاڭا مۇمكىندىك بەرەدى. سەبەبى, ازا­مات­­تار زاڭ ارقىلى مەملەكەتتىك قىزمەتشىدەن قارىم-قاتىناس ماسە­لەسىندە ادەپ, مادەنيەت ساقتا­ۋىن تالاپ ەتە الادى.

ەكىنشىدەن, مەملەكەتتىك قىزمەت­شى­­لەردىڭ ءتارتىبىن, ەلمەن قارىم-قاتىناسى دەڭگەيىن قاداعالايتىن ورگاندارعا دا جاڭا مۇمكىندىكتەر بەرىلەدى. ارنايى جارلىقتار قابىلدانعان, وسى بويىنشا ءار مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ ىشىندە ءوز­ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىس­تى ادەپ نورمالارى ەنگىزىلەدى. مۇ­نى باقىلايتىن تارتىپتىك كەڭەس پەن تارتىپتىك كوميسسيالاردىڭ جۇ­مى­سى جەتىلدىرىلىپ, مىندەتتەرى ايقىندالادى. سونىمەن قاتار, ءاربىر مەملەكەتتىك سالادا  تالىمگەر­لىك-وقىتۋ جۇيەلەرى, ءتيىستى ۇلگىلىك ەرەجەلەرى بەكىتىلەتىن بولادى. ءاري­نە, مۇنىڭ ءبارى بىردەن بولا سال­مايدى, بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرىلاتىنى انىق. ايتالىق, سىبايلاس جەمقورلىقپەن تابىستى كۇرەسەتىن ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن زەردەلەسەك, ولار ۇلكەن جەمقورلىققا جول – ۇساق ادەپسىزدىكتەن, بىرەۋدىڭ قۇقىعىن بۇزۋدان باستالاتىنىن تۇسىنگەن. سوندىقتان بۇل ەلدەردە ونىڭ  ال­دىن-الۋعا ەرەكشە ءمان بەرەدى. ياعني, سىبايلاس جەمقورلىقتى بولدىرماۋ شارالارىن قاراستىرادى. ول ءۇشىن زاڭ بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋعا قاتىستى ماسەلەلەردىڭ قىر-سىرىن ءار مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ءبىلۋى ءتيىس. سوندىقتان دا ولاردى وقىتۋدى قولعا الماقپىز. وسىنىڭ بارلىعى, تۇپتەپ كەلگەندە, سىبايلاس جەمقورلىققا نەگىز بولاتىن  فاكتورلاردى بولدىرماۋ. باس پروكۋراتۋرا, قارجى پوليتسياسى ماماندارى جاسالعان قىلمىسپەن كۇرەسىپ, ولاردى انىقتاۋ جانە جازالاۋ جۇمىس­تارى­مەن اينالىساتىن بولسا, ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋ, تاربيە, ادەپتىلىك نورمالارىن ءسىڭىرۋ.

قازاق ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتەيتىن زاڭنىڭ تۋاتىنى ءشۇباسىز

– مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ مىندەتى – حالىققا قىزمەت ەتۋ. ول­ ەلى­­نىڭ, ۇلتىنىڭ پاتريوتى بو­ل­ۋى كەرەك. بىراق قازىرگى ءبىز كو­­رىپ جۇرگەن قىزمەتكەرلەردىڭ ءون­ بويىنان مۇنداي قاسيەتتەردى كو­رە بەرمەيمىز. مەملەكەتتىك قىز­مەتكەر­لەرىمىزدىڭ كوبى مەم­لەكەت­­تىك تىلدە سويلەمەۋى – سونىڭ ءبىر مى­­سالى. مەملەكەتتىك قىز­مەتشى­­لەر­گە قازاق ءتىلىن بىلۋگە ءمىن­دەت­­تەيتىن زاڭ قاشان تۋادى؟

– ءوزىڭىز ايتقانداي, پاتريوت­تىق­تىڭ تىلمەن بايلانىسى دا بار. بىراق قازاق ءتىلىن مەڭگەرمەگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ءبارىن ءبىر­دەي پاتريوت ەمەس دەپ ايتۋعا تاعى بولمايدى. ءتىلدى بىلمەۋدىڭ تاريحي سەبەپتەرى كوپ قوي. كەزىندە قازاق تىلىنە بالتا شاپقان قانداي جۇيە ەكەنىن ءار ادام ەسىندە ساقتاۋى كەرەك. مەن وسى قىزمەتكە اراعا 11 جىل سالىپ  كەلگەندە بايقاعانىم, مەملەكەت­تىك ورگانداردا قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيى ەداۋىر جوعارىلاعان. مىسالى, پرەزيدەنت  اكىمشىلىگىمەن حات الماسۋ – نەگىزىنەن قازاق تىلىندە. ۇكىمەت كەڭسەسىمەن دە سولاي. ارينە, ازىرشە مەملەكەتتىك ءىس-قاعازدارى قوس تىلدە جۇرەدى. ويتكەنى, ءبارى بىردەي قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ, قۇجات­تاردى قازاقشا دايىنداي الماۋى مۇمكىن. سوندىقتان تاجىريبەسى مول, وتانشىلدىق سەزىمىن جۇرەگىن­دە ۇيالاتقان ازاماتتاردى ءتىلدى ءبىل­مە­گە­نى ءۇشىن جۇمىستان كەتىرۋ ادىلەت­سىزدىك بولار ەدى. ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن بەكىتىلگەن «قازاق­ستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملە­كەت­تىك باعدارلاماسىندا» مەم­لە­كەت­تىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ باعىت­تارى بەلگىلەنگەن. پرەزيدەنت مەملە­كەت­تىك ءتىلدى ءار ازامات مەڭگەرۋ قاجەتتىگىن ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. ەندى ونى جۇزەگە اسىرۋ ۇلتىمىزدىڭ ىشكى جۇمىسىنا بايلانىستى. كەلەشەكتە ءتىلدى ءبىلۋدى مىندەتتەيتىن تالاپتار زاڭنامادا بەلگىلەنەتىنىنە مەن ءشۇبا كەلتىرمەيمىن. بۇگىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرمەي, العا ىلگەرىلەۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ءبارى دە ءتۇسىندى. سوندىقتان بۇل ماسەلە دە بىرتە-بىرتە شەشىمىن تاباتىنىنا سەنەمىن.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن: قىمبات توقتامۇرات