الماز يبراگيموۆ – رەپرودۋكتولوگ-دارىگەر. «ەكومەد استانا» كلينيكاسىنىڭ مەديتسينالىق ديرەكتورى. ول باسقاراتىن ماماندار توبىنىڭ كوپ جىلدىق ەڭبەگى – بەدەۋلىكتى جاڭا رەپرودۋكتسيالىق ادىستەرمەن ەمدەۋ ارقىلى 5 مىڭنان اسا بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋى. «100 جاڭا ەسىم» جوباسىنىڭ جەڭىمپازى بىزبەن اڭگىمە بارىسىندا بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسىنە اينالعان بەدەۋلىكتى ەمدەۋ جولدارى جايلى وي ءبولىستى.
وزبەكستاننىڭ سىرداريا دەگەن قازاق اۋىلىندا تۋدىم
اكەم ءۇشىنشى سىنىپ وقىپ جۇرگەنىمدە قايتىس بولدى. انام – ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى. 1995 جىلى قازاقستانعا كوشىپ كەلدىك. مەكتەپتى دە, جوعارى وقۋ ورنىن دا, ودان كەيىن سەچەنوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك اكادەمياسىنىڭ كلينيكالىق ورديناتورياسىن دا ۇزدىك ءبىتىرۋىم – انامنىڭ تاربيەسى مەن ءتالىمىنىڭ ارقاسى.
قاراعاندى مەديتسينا اكادەمياسىندا وقىپ جۇرگەنىمدە مىقتى نەيروحيرۋرگ بولۋدى ارماندادىم. بىراق سوڭعى كۋرستا جاس وتباسىمەن بىرگە پاتەر جالداپ تۇردىم. جاراسىمدى وتباسىنىڭ ءبىر پروبلەماسى – ۇيلەنگەندەرىنە 3 جىل وتسە دە, بالالارى جوق بولدى. ولاردىڭ ۇنەمى دارىگەرگە بارىپ جۇرگەنىن, ەمدەلگەنىن كوردىم. بىراق ناتيجە بولمادى. وتباسى بولعان سوڭ ىدىس-اياق سىلدىرلاماي تۇرمايدى, سونداي كەزدىڭ بىرىندە اڭگىمەنىڭ اۋانى اينالىپ بالاعا كەلىپ تىرەلەتىنىن ءىشىم سەزدى. ولارعا شىن نيەتپەن كومەكتەسكىم كەلدى. كۇندە ينتەرنەت اقتارىپ بەدەۋلىك دەگەن نە, ونىڭ تۇرلەرى مەن ەمدەلۋ جولدارى تۋرالى مالىمەت ىزدەي باستادىم. بۇل وقيعا بەدەۋلىك ماسەلەسىن زەرتتەۋىمە, وسى سالاعا كەلۋىمە تۇرتكى بولدى.
اكادەميانى ۇزدىك ءبىتىرىپ كەلگەننەن كەيىن قازاقستاندا العاش اشىلعان «ەكومەد» بەدەۋلىكتى ەمدەۋمەن اينالىساتىن ارنايى كلينيكاعا جۇمىسقا قابىلداندىم. ەۋروپادا, اقش-تا ءبىلىمىمدى جەتىلدىردىم. بۇگىندە دارىگەر-رەپرودۋكتولوگپىن. الگى جاس وتباسىنىڭ تاريحىنا قايتا ويىسسام. بىرنەشە جىل وتكەننەن كەيىن ولاردى قاراعاندى قالاسىندا ءبىر تويدا كەزدەستىردىم. ارادا 11-12 جىل وتسە دە بالالارى جوق ەكەن. وزدەرى قىرىققا كەلىپ قالعان. ولارعا كومەك كورسەتە الام با دەگەن وي مازا بەرمەدى. دەگەنمەن تاۋەكەلگە باردىم جانە قولىمنان كەلدى. قازىر ولاردىڭ 7 جاستاعى قىزى ءاپ-ادەمى بولىپ ءوسىپ كەلەدى.
«ەكومەد» كومەگىمەن كۇنىنە 2-3 بالا دۇنيەگە كەلەدى
باستاپقى كەزدە شىر ەتىپ ءومىر ەسىگىن اشقان بالاپانداردىڭ ارقايسىسىن ساناپ ءجۇردىم. 15, 20, 100… دەپ كەتە بەرەدى. قازىر ەلىمىز بويىنشا ءبىر كۇندە 2-3 بالا دۇنيەگە كەلەدى. ءتىپتى شەتەلدەن دە كەلىپ ەمدەلۋشىلەر بار. قازىرگە دەيىن بەس مىڭنان استام وتباسى بالا ءسۇيۋ باقىتىنا بولەندى. بۇل – جالعىز مەنىڭ ەڭبەگىم ەمەس, ارىپتەستەرىممەن بىرلەسە اتقارعان جۇمىستىڭ ناتيجەسى. مۇنى جالعىز ادام ىستەي المايدى. ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز – بىرنەشە ماماندىقتىڭ ۇشتاسقان جەرى. بىلايشا ايتقاندا, بيولوگ, رەپرودۋكتولوگ, گەنەتيك, ەندوكرينولوگ, حيرۋرگ, گينەكولوگ – ءبارىنىڭ توعىسقان جەرى دەۋگە بولادى. وسىنداي مىقتى مامانداردىڭ ارقاسىندا بەدەۋلىكتىڭ بارلىق ماسەلەسىن, ءتىپتى بۇرىنعى ەمگە كونبەيتىن جاعدايلاردى دا ەمدەۋگە بولاتىنىن دالەلدەپ كەلەمىز.
بەدەۋلىك پەن بەلسىزدىك
ەكى ۇعىمنىڭ ءوزىن ءتۇسىنىپ العان دۇرىس. وتباسىنىڭ ءبىر جىل ىشىندە بالا كوتەرمەۋىن شارتتى تۇردە بەدەۋلىك دەپ ايتۋعا بولادى. بىراق ول كەلەسى ايدا نەمەسە 3-4 ايدان كەيىن كوتەرۋى مۇمكىن. بۇل بالا بولمايدى دەگەن ءسوز ەمەس. ارنايى تەحنولوگيالىق كومەككە جۇگىنۋ كەرەك دەگەن دە ءسوز ەمەس. كەيدە دارىگەردىڭ جاي كەڭەسى مەن دارىلىك زاتتاردى تاعايىنداۋ دا بالا سۇيۋگە سەپتىگىن تيگىزۋى مۇمكىن.
بەلسىزدىك – ەر-ازاماتتاردىڭ جىنىستىق قاتىناسقا مۇمكىندىگىنىڭ بولماۋى. بۇل – بۇرىننان كەڭ تاراعان ماسەلە. بىراق ەمدىك شارالار بولماعاندىقتان, ادامدار اشىق جاريالاۋعا قىمسىنعان. جالپى, دۇنيەجۇزىلىك مامانداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا بەدەۋلىك كورسەتكىشى جوعارىلاپ بارادى. ءاربىر بەسىنشى جانە التىنشى وتباسى وسى ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەزدەسەدى. سەبەبى ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتى, تاماقتانۋى, ومىردە كەزدەسەتىن ءتۇرلى جاعدايلار (سترەسس, دەپرەسسيا), ەكولوگيانىڭ ناشارلاۋى جانە تاعى باسقا ماسەلەلەر تىكەلەي اسەر ەتەدى. ەر ادامنىڭ شاۋەتىنىڭ زەرتتەۋ قورىتىندىسىنىڭ ءوزى وسىدان ون جىل بۇرىنعى ستاتيستيكامەن سالىستىرعاندا قازىرگى نورماتيۆتەرى تومەندەتىلگەن. ويتكەنى كورسەتكىشتەردىڭ ءوزى ازايىپ تۇر. بىزگە كەلىپ, انىقتالىپ, ەمدەلىپ جاتقان وتباسىلاردىڭ 15 پايىزىندا بەدەۋلىكتىڭ العاشقى نەمەسە ەكىنشى ساتىسى كەزدەسەدى.
دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋعا كوزقاراس
«ەكو-مەن دۇنيەگە كەلگەن بالالار بويجەتكەندە ولاردىڭ دا ۇرپاعى سولاي دۇنيەگە كەلەدى» دەگەن پىكىر قاتە. بۇل سالانى تولىق بىلمەگەندىك دەپ ايتار ەدىم. مۇنداي جاعدايعا ۇشىراماعان, ماسەلەنىڭ شەشىمىن ىزدەمەگەن ادامنىڭ ءتۇسىنۋى قيىن. ءسوزدى ايتا سالۋ وڭاي. الەمدە دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋ ادىسىمەن ەڭ العاش دۇنيەگە كەلگەن لۋيزا براۋننىڭ جاسى قىرىقتان استى. ول تابيعي جولمەن بالا كوتەرىپ, ءوزى بوساندى. رەسەيدە ەڭ العاش وسى ادىسپەن دۇنيەگە كەلگەن قىزدىڭ دا ءوز بالالارى بار. بۇل ءادىس ايەلدىڭ جانە ەر ادامنىڭ ۇرىعى ايەل ادامنىڭ اعزاسىندا قوسىلا الماعاندىقتان عانا جاسالادى. ءبىز ونى لابوراتوريالىق جاعدايدا قوسامىز. سوندىقتان تابيعي جولمەن دۇنيەگە كەلگەن بالالاردان ەشقانداي ايىرماشىلىعى جوق. بۇل ءادىس 1980 جىلداردىڭ باسىندا پايدا بولدى. وسى جولدا جۇرگىزىلگەن ىزدەنىستەر, العاشقى بولىپ دۇنيەگە كەلگەن قىزدىڭ بالا ءسۇيۋى – ءبارى-ءبارى ەسكەرىلىپ, 2010 جىلى عانا بۇل ءادىستى ويلاپ تاپقان عالىم, بريتانيالىق فيزيولوگ روبەرت ەدۆاردسقا نوبەل سىيلىعى بەرىلدى. مۇنى بۇگىندە ءتيىمدى ءادىس رەتىندە ەڭ جوعارى دامىعان ەلدەر قولدانىسقا ەنگىزگەن. ءيزرايلدىڭ وزىندە ءار وتباسىندا ەكى بالا دۇنيەگە كەلگەنشە دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋدى تەگىن جۇرگىزۋ باعدارلاماسى بار. كوپتەگەن ەلدەردە ساقتاندىرۋ بويىنشا جىلىنا ەكى رەتكە دەيىن دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋعا رۇقسات بەرىلگەن. الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ بۇل ادىسكە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولداۋ ءبىلدىرۋى بەدەۋلىكتى ەمدەۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى بولىپ وتىر.
ءسابي ءسۇيۋدىڭ قۇنى
بىزدە مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بار. جىلىنا 900 ادامعا تەگىن كۆوتا بولىنەدى. بىراق نەگىزگى قاجەتتىلىك بۇدان بەس ەسە جوعارى. العاشقى كەزدەرى 100 كۆوتا بولىنگەنىن ەسكەرسەك, بۇل دا ەلەۋلى جەتىستىك.
نەگىزىندە, بالالى بولۋ ءۇشىن ورىندالاتىن ءبىر باعدارلامانى وتكىزۋگە شامامەن ءبىر اي ۋاقىت كەتەدى. ول ايەل ادامنىڭ ەتەككىر تسيكلىنە بايلانىستى جاسالادى. كەيدە دايىندىق جۇمىستارىمەن قوسا العاندا ەكى ايعا سوزىلۋى مۇمكىن. قاراجات جاعىنا كەلسەك, ءارتۇرلى باعدارلامالار قاراستىرىلعان. ۇستازىم سالتانات بايقوشقاروۆامەن بىرگە ىزدەنىس جۇرگىزەتىن نەگىزگى باعىتىمىز – دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋ ءادىسىنىڭ ناتيجەلىگىن تومەندەتپەي, باعاسىن قولجەتىمدى ەتۋ. ياعني 300-400 مىڭنان باستالادى, ءارى كەتكەندە 1 ملن تەڭگەدەن ءسال اسادى. ماسەلەن, ايەلدىڭ اعزاسىنا از ءدارى كەتەتىن, جۇكتەمە از تۇسىرەتىن باعدارلاما بار. تابيعي تسيكلدە جاسالاتىن, ستيمۋلياتسيا ارقىلى نەمەسە ەمبريونداردى قاتىرىپ, سوسىن ايەل ادامنىڭ اعزاسىنا ءبىر-ەكى اي دەمالىس بەرىپ سالۋ ادىستەرى دە ءوز ناتيجەسىن بەرەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەكونىڭ ناتيجەلىگى ەڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەرمەن بىردەي. شەتەلدە بار مۇمكىندىكتەر بىزدە دە بار.
كۆوتا الۋ ءۇشىن قايدا بارۋ كەرەك؟
الدىمەن جەرگىلىكتى ەمحاناعا قارالىپ جۇرگەن اكۋشەر-گينەكولوگتىڭ جولداماسىمەن وتباسىن جوسپارلاۋ ورتالىعىنا بارىپ كەزەككە تىركەلۋ كەرەك. ول جاقتا كوميسسيا ارقىلى كەزەگى كەلگەندە جەرگىلىكتى دەپارتامەنتتەن قارجى بولىنەدى. سول ارقىلى ءبىزدىڭ ورتالىعىمىزعا كەلىپ, بالالى بولۋعا مۇمكىندىك بار. ال ءوز بەتىنشە كەلگەندەر ەمدى بىردەن باستاپ كەتۋگە بولادى.
قازىرگى ۋاقىتتا كۇنىنە كەم دەگەندە 100-150 ادام قارالۋعا كەلەدى. ولاردىڭ قاتارىندا بۇرىن ەم العاندار, جاڭادان قارالىپ جۇرگەندەر نەمەسە باعدارلاماعا قاتىسىپ, قاداعالاۋدا جۇرگەندەر دە بار.
تابيعاتتان اسقان اقىلدى تەحنولوگيا جوق
دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋ تەك بەدەۋلىكتىڭ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ال «قالتالى ايەلدەر ەگىز تۋ ءۇشىن جاساتادى» دەۋ – جاڭساق پىكىر. شىن مانىندە, تابيعي جۇكتىلىكتەن ارتىق ەشتەڭە جوق. ەگەر جۇكتىلىك بولماي جۇرسە, ەمدىك شارالار ءوز اسەرىن بەرمەسە عانا ءبىز كومەك قولىن سوزامىز. ءبىزدىڭ ماقسات – ەگىز بوساندىرۋ ەمەس, دەنى ساۋ ءبىر بالانى امان-ەسەن دۇنيەگە اكەلۋ. ءبىز ءۇشىن انانىڭ دا, بالانىڭ دا دەنساۋلىعى ماڭىزدى. قايتالاپ ايتامىن, ءبىزدىڭ ماقسات – ءبىر قۇرساقتى جۇكتىلىكتى بولدىرۋ. دەگەنمەن كەيدە مۇمكىندىكتى جوعارىلاتۋ ءۇشىن كەيدە ەكى ەمبريون سالۋىمىز مۇمكىن. بىراق ونىڭ بارلىعى 100 پايىز بولا بەرمەيتىنىن ەسكە سالعىم كەلەدى. تەحنولوگيالار قانشا دامىسا دا, تابيعاتتان اسقان اقىلدى تەحنولوگيا جوق. ەگەر تابيعي جولمەن تۋ مۇمكىندىگى بار بولسا, سونى پايدالانعان ءجون. بىراق تەك تابيعي جولمەن كوتەرەم دەپ تە بۇل تەحنولوگيالارعا ءسۇيەنبەي, 10-15 جىل بالا كوتەرمەي, ۋاقىت جوعالتۋدىڭ دا قاجەتى جوق. ول ءۇشىن ءاردايىم مامانداردىڭ كەڭەسىنە قۇلاق تۇرگەن ابزال.
الماز كۋرماناليەۆيچكا مىڭ العىس!!!! قاراعاندىدان قىزىممەن قۋانامىز, ءاردايىم ءسىزدى ەسىمە الامىن! اللاعا شۇكىر, ءسىزدىڭ بىلىكتى مامان ەكەنىڭىزگە, ادامگەرشىلىك قاسيەتىڭىزگە ءتارتىبىن! كەلەمىن ەكومەدكە
اللاح سىزگە ەكى دۇنيە باكىتىن بۋيىرتسىن.