كەشە تاۋەلسىزدىك سارايىندا VI استانا ەكونوميكالىق فورۋمى باستالدى. «بۇل جولعى باسقوسۋدا قاۋزايتىن ورتاق تاقىرىپ – «G-global فورماتىندا تەڭدەستىرىلگەن ەكونوميكالىق دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ». سوندىقتان «فورۋم قورىتىندىسى بويىنشا G-8, G-20 مەملەكەتتەر توبىنا, سونداي-اق, حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى, دۇنيەجۇزىلىك بانككە ۇسىنىستار ازىرلەنەدى» دەيدى ۇيىمداستىرۋشىلار.
بيىلعى فورۋمعا 100-دەن اسا مەملەكەتتىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ وتىر. ولاردىڭ اراسىندا ونشاقتى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى, وتىز بەس بۇرىنعى مەملەكەت باسشىلارى مەن مينيسترلەر, قىرىقتان استام حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ, كورپوراتسيالار مەن كاسىپورىنداردىڭ جەتەكشىلەرى بار.
«جاسىل» وركەنيەت – جاڭا ساتى
EXPO-2017 حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزگەلى وتىرعاندىقتان, «جاسىل» ەكونوميكا ءماسەلەسى حالىقارالىق جيىندا جان-جاقتى تالقىلاندى. «جاسىل» وركەنيەتكە ءوتۋ نەگىزدەرى» دەگەن تاقىرىپپەن وتكەن العاشقى سەسسيادا ءسوز العان بۇۇ ازيا جانە تىنىق مۇحيتى ءوڭىرى بويىنشا ەكولوگيا جانە دامۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى راە كۆون چۋنگتىڭ ايتۋىنشا, ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز ادام كاپيتالىنا جانە تابيعي قوردى پايدالانۋعا نەگىزدەلگەن. تابيعي قورلارىمىز سارقىلىپ جاتقاندىقتان, ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز تار شەڭبەردىڭ شىرعاسىندا قالىپ بارادى. سوندىقتان, ءبىز ادام كاپيتالىنا ينۆەستيتسيا جاساۋىمىز كەرەك.
«وعان ۋنيۆەرسيتەتتەرىندەگى بەرگەن ءبىلىمى جوعارعى سۇرانىسقا يە ەۋروپا مىسال. بىزگە «جاسىل ءوسىمدى» قامتاماسىز ەتەتىن ماڭىزدى باعىتتاردى باسشىلىققا الۋ كەرەك. ءبىرىنشىسى – باعا, ەكىنشىسى – ۋاقىت. ۋاقىتتى تەك ادامعا, تابيعي بايلىققا ينۆەستيتسيا جاساۋ ارقىلى ۇتۋعا بولادى. سونداي-اق سالىق ساياساتىن وزگەرتىپ, فيسكالدى الىم ەنگىزۋ كەرەك. ادامداردى وسى ارقىلى قۋاتتى, تابيعي رەسۋرستى ۇنەمدەپ پايدالانۋعا ۇيرەتۋ كەرەك» دەيدى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى, دوكتور راە كۆون چۋنگ. ارىپتەسىنىڭ پىكىرىن جالعاستىرعان تاعى ءبىر عالىم – ورال مەملەكەتتىك ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ميحايل فەدوروۆ جەلىدەگى «جاھاندىق جاسىل ۋنيۆەرسيتەت» قۇرۋدى ۇسىندى. ونىڭ پىكىرىنشە, جەلىلىك ۋنيۆەرسيتەت بولاشاق دامۋدىڭ بازاسىنا اينالىپ, بۇكىل مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا سەرپىن بەرۋگە كومەكتەسەدى.
ءدال وسى كۇنى فورۋم قاتىسۋشىلارى «كليماتتىق قارجىلاندىرۋدى وڭتايلاندىرۋ مەن «جاسىل» ءوسىمدى ودان ءارى جىلجىتۋدا ينستيتۋتسيونالدى ينۆەستورلاردىڭ ءرولى» مەن «بولاشاق ەنەرگياسى ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى قانشالىقتى وزگەرتەدى؟» دەگەن ساۋالدارعا دا جاۋاپ ىزدەدى. نيدەرلاندى كورولدىگىنىڭ بۇرىنعى پرەمەر-ءمينيسترى: «جالپى «جاسىل» ەكونوميكانى ودان ءارى دامىتۋ باعىتىندا تەحنولوگيالار الماسۋعا دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردىڭ بارلىعى بىردەي مۇددەلى بولۋى ءتيىس. مۇنداي ۇسىنىستار «ۇلكەن جيىرمالىق» سامميتتەرىندە ايتىلۋى كەرەك» دەسە, دامۋشى ەلدەر اتىنان ءسوز العان قىرعىزستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى روزا وتىنباەۆا: «ءبىز وسى جەردە «جاسىل» ەكونوميكا ماسەلەلەرىن تالقىلاپ جاتقاندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىندە ينۆەستورلار تولىپ ءجۇر. ايماقتاعى تاۋ-كەن ءوندىرىسى سالاسىندا الەمنىڭ بارلىق دەرلىك ەلدەرىنەن ينۆەستورلار كەزەككە تۇرىپ جاتىر. ال ولار قاۋىپسىز تەحنولوگيانى قولدانا ما؟ بۇل وتە ماڭىزدى. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز تاۋ-كەن ءوندىرىسى بويىنشا جاڭا ءوندىرىستىڭ اشىلۋىن, ءارى وعان ينستيتۋتسيونالدى ينۆەستورلاردىڭ قاتىسۋىن قولدايدى» دەپ پىكىرىن ءبىلدىردى.
جاھان ايەلدەرىنىڭ كونگرەسى
فورۋمنىڭ العاشقى كۇنىندەگى تاعى ءبىر القالى جيىن ىسكەر ايەلدەر تاقىرىبىنا ارنالدى. بىلتىرعى فورۋمنان بەرى وتكىزىلىپ كەلە جاتقان «جاھاندىق ايەلدەر كونگرەسىنە» ۇلىبريتانيا جانە سولتۇستىك يرلانديا بويىنشا اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ قۇرمەتتى ءتورايىمى باربارا لەدي توماس-دجادج, «افريكانىڭ بەلسەندى ايەلدەرى» ۇيىمى پرەزيدەنتى مادەلەين مكۋنۋ, گەرمانيانىڭ كاسىپكەر ايەلدەرى وداعىنىڭ باسقارماسى مۇشەسى كارين ۆان موۋرۋك سياقتى كورنەكتى تۇلعالار قاتىسىپ, ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى. ءوز تاراپىمىزدان قازاقستان ايەلدەرى ەكونوميكانىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالىپ وتىرعانىن «دامۋ» قورىنىڭ ءتورايىمى ءلاززات يبراگيموۆا ايتا كەتتى.
– بۇگىنگى تاڭدا ستاتيستيكالىق اگەنتتىكتىڭ مالىمەتىنشە, ءىجو-ءنىڭ 40%-ى ايەلدەردىڭ ارقاسىندا قۇرالىپ وتىر. الايدا, ولاردىڭ ۇلەسى شاعىن جانە ورتا بيزنەستە عانا باسىم. سوندىقتان ءبىز ايەلدەر كاسىپكەرلىگىنە جاعداي جاساعىمىز كەلەدى. قازىردىڭ وزىندە كاسىپپەن اينالىسۋعا نيەتتى ايەلدەر «بيزنەس – كەڭەسشى» كۋرسىنا جازىلىپ, بۋحگالتەرلىك ەسەپ, سالىق, ماركەتينگ, زاڭ سالاسى بويىنشا تەگىن دارىستەر الۋىنا بولادى. بيىل قولعا الىنعان مونوقالالاردى دامىتۋ باعدارلاماسى بويىنشا 4 پايىزدىق وسىممەن كرەديت الۋ, وعان قويىلاتىن كەپىلدىڭ 70%-نا دەيىن قوردىڭ تاراپىنان قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرىپ جاتىرمىز دەيدى ول.
مەملەكەتتىك قىزمەت ماسەلەسى تالقىلاندى
وزدەرىڭىزگە ءمالىم, ەلىمىزدە بيىلدان باستاپ مەملەكەتتىك قىزمەتكە كۇردەلى رەفورمالار جاسالىپ جاتىر. ماسەلەن, سينگاپۋرداعى لي كۋان يۋ اتىنداعى مەملەكەتتىك ساياسات مەكتەبىنىڭ اكىمشىلىك ديرەكتورى سۋكۆيندەر سينگح چوپرا ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى جاڭا رەفورمانى بىلاي باعالادى: «مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى ىرىكتەۋگە ۇكىمەتتىڭ دە, مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ تاراپىنان كەدەرگى بولماۋى ءتيىس. ونى مەملەكەت باسشىسىنا باعىناتىن ءبىر ورگان اتقارۋى كەرەك. مىسالى, سينگاپۋردا «ا-كورپۋسىن» جاساقتاۋمەن پرەمەر-ءمينيستردىڭ كەڭسەسى اينالىسادى. وسى تۇرعىدان العاندا, قازاقستاندا «ا-كورپۋسىنا» ۇمىتكەر ىرىكتەۋدى پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جۇرگىزگەنى وتە دۇرىس». مارتەبەلى مەيماننىڭ پىكىرىن جالعاعان مەملەكەت قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ءاليحان بايمەنوۆ ەلىمىز شەتەلمەن تاجىريبە الماسۋعا ارقاشان دايىن ەكەنىن جەتكىزدى. شارا سوڭىندا مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اكادەمياسىنىڭ رەكتورى بولاتبەك ءابدىراسىلوۆ حالىقارالىق اكىمشىلىك عىلىمدار ينستيتۋتىمەن, گرۋزيا مەملەكەتتىك قىزمەت بيۋروسىمەن, رەدينگ ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىمەن ءوزارا ىنتىماقتاستىق جونىندەگى مەموراندۋمعا قول قويدى.
سونداي-اق, فورۋمنىڭ العاشقى كۇنىندە قازاقستاننىڭ دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋى, يننوۆاتسيالىق كلاستەرلەردى قالىپتاستىرۋ شارتتارى, ەلىمىزدە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى دامىتۋ, ساۋداداعى بەيتاريفتىك, جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ اسپەكتىلەرى سياقتى سان-سالالى ماسەلەلەر بولەك-بولەك پىكىرتالاس تاقىرىبىنا اينالدى. بۇگىن قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن VI استانا ەكونوميكالىق فورۋمى مەن داعدارىسقا قارسى دۇنيەجۇزىلىك كونفەرەنتسيانىڭ سالتاناتتى اشىلۋى بولادى.
ەدىل بوكەەۆ
