اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا, اقىن, حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى
– اقۇشتاپ اپاي, ارمىسىز! قازاق ولەڭىندە ءبىر توبەسىز. اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا دەسە, ونىڭ دەربەس اقىن ەكەنىن بىلەتىن جۇرت ەلەڭدەيدى…
كومپوزيتور, ونەر زەرتتەۋشىسى يليا جاقانوۆقا ارناۋ ولەڭدە: «يىلگەنىڭمەن سىنبادىڭ, اعا, ءبىزدىڭ ءان-جىردى تىڭدادى دالا. ابۋباكىر دەگەن ايتقىشتىڭ تەگى, قوش كەلىپ ايتىپ تۇرعانىن قارا» كوگىڭىزدى قوشەمەتتەيسىز.
بەرگى اتاڭىز ابۋباكىر كەردەرى زار زامان اقىندارىنىڭ التىن شوعىرىنان كورىندى. ەلدىك پەن ەرلىكتى, ار-يمان, ادامشىلىقتى جىرلادى. «جىگىتكە باقىت تا وڭاي, داۋلەت تە وڭاي, بولسا ەگەر قابىرعالى حالقى ونىڭ…», «ەدىل-جايىق ەكى سۋ, ەل قونارعا تار بولدى».
– بار بول, ايگۇل ءسىڭلىم! سۇراعىڭ قيالىمدى الىسقا جەتەلەپ اكەتتى. بۇگىن سانالى ۇرپاقتى مازالايتىن ساۋال اتا-بابالارعا دا از سالماق سالماعان شىعار. كەلەر ۇرپاققا وتكەنىن ەسكە سالار كوپىر بولا الساق, بىزدە نە ارمان بار؟!
يليا جاقانوۆتىڭ بابالارى ەدىل-جايىق بويىنان ءۇش عاسىر بۇرىن كەتكەن كورىنەدى. اجەسى نوسەر جاۋىننان كەيىن «شىركىن, ەدىل-جايىق سياقتى اينالا سۋعا تولدى-اۋ» دەپ قۋانادى ەكەن. سول اعامىزدىڭ ەدىل-جايىققا ءان ارناۋى دا تەگىن ەمەس. يليا اعاي جايىققا ورالىپ كەلگەندە الدىنان شىعىپ, ولەڭ ارناعانمىن. ال مەنىڭ تەگىمدە ءسوز ونەرى قونعان ابۋباكىر كەردەرىنىڭ قانى بولسا شە؟ ول كىسى قارا سوزبەن سويلەي المايتىن بولعان. 44 جاسىندا جارمەڭكەدە تاڭدانعان ەكى تاتاردىڭ كوزى ءتيىپ ولگەن دەسەدى. ءار شۋماعىندا ۇلكەن فيلوسوفيا جاتاتىن توكپە شەشەن, جىراۋدى كەرىتارتپا دەپ وقىتپاي كەلگەن كەزەڭ ۇرپاقتىڭ وبالىنا قالعانى راس. ايتپەسە, ابۋباكىر كەردەرى ايتقان ويلى ولەڭ بۇگىنگى ەركىندىك تاڭىنىڭ ەرلەرىنە دە اۋاداي قاجەت دەر ەدىم.
– قازاق ليريكاسى تۋرالى ارقالى اقىن جاراسقان ابدىراشەۆ پەن جاس سىنشى تۇرسىنجان شاپاەۆتىڭ اڭگىمە-سۇحباتىندا («جۇلدىز», №6, 1988) «اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا سەكىلدى ناركەس نازىكتىگىن قوسپاسىز اسىلزات قيماستىقپەن ساقتاپ قالعاندارى سيرەك» دەپ باعالايدى, ەر مىنەزىنە ەلىكتەگەن, تابيعاتىنان اسىپ, ەركەك شورا جىرلار جازۋعا كوشكەن ايەل اقىندار سارىنىن جاقتىرتپاي.
قىزىن ۇلشا ءوسىرۋ دۇنيەجۇزىندە تەك قازاققا ءتان ءبىر ەرەكشە مىنەز سياقتانادى ماعان. قولتاڭباڭىزدان سونداي بۇلا مىنەزدى كورەمىن. بۇل قازاق حالقى عاسىرلار بويى جوڭعار شاپقىنشىلىعىنا ۇشىراعانىنىڭ ءبىر زاردابى, ءبىر شەتى قازاقتىق, قازاق شىعا بارۋ, اسىل ەركىندىكتىڭ بۇلا سيپاتى. قىزىن جاتتاي سىيلايتىن, جانى ەلجىرەپ تۇراتىن حالىقپىز, سونىڭ اسەرى. ادەمى, نازىك بولعانىڭىزبەن, ءسىزدىڭ جىردا جاۋىنگەرلىك رۋح, قاھارماندىق كۇي بار.
نامىس پەن كەك تۇنەرىپ قاباعىندا,
مۇڭ ارالاس جاس تۇنىپ جانارىندا,
ەل الدىندا ارقادان جۇگى ءتۇسىپ,
اقىن تۇردى تازارىپ ار الدىندا.
جۇبان اقىن پورترەتى. ورلىك پەن ەلدىكتى جاقتايسىز. اكە مەن جىلقىعا جاقىندىعىڭىزدى ۇل ورنىنا ۇلىنداي كورىپ وسىرگەن ەركە قىز, سۇيىكتى پەرزەنت ەكەنىڭىزدەن ۇقتىم. بۇل نوعايلى, جىراۋلار كوگىنەن جالعاسقان تەكتىك نىشان. ولەڭدەرىڭىزدە وسيەت, شەشەندىك, ماقال-ماتەلگە لايىق توبىقتاي ءتۇيىن تۇرۋى مۇنى راستايدى. كوپتەگەن ولەڭ جولدارى ەپيگرافقا, افوريزمگە سۇرانىپ تۇرادى. «بىلەتىنىم: وتانىن, حالقىن ءسۇيۋ, بولۋ قاجەت قاشان دا باستى مودا!», «جانىم دەگەن جىگىتتى جات كورمەڭدەر, ءوزى ءسۇيۋ قىزداردىڭ سورى عانا». ءتۇيىپ, كەسىپ ايتاسىز. بۇل – ۇلكەن سۋرەتكەرلىك.
– نازىكتىك و باستاعى ۇرانىم ەدى. ال ءومىر ارپالىسىنا ۇيرەتتى. اناما جازدىم: «اۋرەگە تۇسپە, وڭاشا باعا الماسسىڭ, مۇقالماي قالماس ءجۇزى اق الماستىڭ. سەن مەنى تاعدىرىمنىڭ ۇلەسىنەن, ءبارىبىر وقشاۋ ساقتاپ قالا الماسسىڭ» دەپ. ونىڭ ۇستىنە 70 جىل ەركەكپەن تەڭسىڭ دەپ, ايەلدى قۇرىلىسقا سالدى, تراكتور ايداتتى. نازىك بولۋ وڭايعا سوقپاي قالدى بىزگە. ءبارىبىر ايەل ۇياداعى ومىرگە ءسان بەرىپ, مەيىرىم شاشادى. تايراڭداعان ەرسى قىزدا ءسان بولمايدى.
اق جايىقتى جىرلاۋىم اسىرە جەرشىلدىگىم ەمەس. ۇققان ادام ءوز كىندىك قانى تامعان جەرىن ءولىپ-ءوشىپ سۇيسە, تۇتاس قازاقستاندى, ۇلى وتاندى ءسۇيۋ سودان باستالادى عوي. بۇل كۇندە مۇمكىندىگى بارلار شەتەلدەن ءۇي الىپ, از كۇندىك جان تىنىشتىعىنا ءبارىن اۋىستىرىپ جۇرگەندە مەن جۇماقتاي الماتىدان وبلىسقا كوشتىم. ەسەيگەن ورتانى, مادەني وشاقتار مەن كوزقاراسى سايكەس ادامداردى قيىپ كەتۋ وڭاي بولمادى. ءسويتىپ ورالعان ورالدا مەنى عاجاپ ۇققان كىم بار دەيسىڭ؟! بىراق اتا-بابا مەكەنىنە بالالىق بورىشىمدى وتەمەسەڭ, سەنىڭ تىرلىگىڭنىڭ قۇنى تۇككە تۇرمايدى دەپ ۇقتىم. بىرەۋلەرگە بۇل جاي ساندىراق, كۇلكىلى بولۋى مۇمكىن. ەگەر مەن كەلىپ ايتپاسام, جاس قىزداردىڭ قۇلاعىندا ۇلت تاربيەسى جايىندا اڭگىمە قالماي بارا جاتىر عوي دەپ ويلادىم. ال جاس ۇرپاق تۇگەلدەي ماڭگۇرت ەمەس. ءوز باسىم قازاق ۇلتىنىڭ ەسەيۋ ساتىسى, تاعى دا تاياق جەپ تاعدىرىنا ۇڭىلەتىن عاسىرى الدا دەپ سەنەم.
مەنىڭ تابيعات بەرگەن تالانتىمدى كۇندەيتىن, كەيدە دومالاق-ارىز جازاتىن سورلىلارىمەن قوسا, جەلكىلدەپ ءوسىپ كەلە جاتقان, قولىنا قالام ۇستاپ, قوعام يتەرىپ تاستاسا دا, تۋعان دالانىڭ مۇڭىن جازاتىن جاستارىن سۇيەم. شەتتەن كەلگەن يدەولوگيانىڭ سىرىن ۇعىپ, كۇرەسكە شىعاتىندار كوبەيەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن. حالىق دەگەن – ۇلى كۇش قوي, بەيبىت ءومىر بولسا, سول حالىق ەسەيە تۇسەدى. ءوز باستاۋىنا دا ورالۋعا دا ءتيىس, ايتپەسە قۇرىپ كەتەتىنىمىزدى ءار سانالى ازامات ۇعارعا كەرەك. اتتەڭ, بىرەۋلەر تەك ءبىر كۇنمەن ءومىر سۇرەدى. سولار عوي قاۋىپتى. ساتقىندار مەن جاعىمپازدار عوي تالاي تىرلىگىمىزدى بۇزىپ تۇرعان. تابيعات ەكولوگياسى ۇرپاق عۇمىرىنا قاۋىپ توندىرەتىنىن ءار ادام ۇعىناتىن كەز كەلدى. ادامزات ەكولوگياسى بۇزىلسا, تىرشىلىككە قاۋىپ تونەتىنىن تۇسىنەتىن سانا مەن ساۋات-دارىن يەسىنىڭ ءجىبى بوساپ تۇرعانى راس. شىنىندا دا, ءبىزدىڭ مەديتسينا ءالجۋاز اۋرۋ بالانى ومىرگە اكەلمەۋ جاعىن ەرتەرەك ويلاسا, جاقسى بولار ەدى-اۋ. عىلىم دامىعان كەزدە مۇگەدەكتى دۇنيەگە كەلتىرۋ قيانات. بىراق, ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ ايتۋىنشا, ول جەتى اتادان كەلە جاتقان قارعىس, ءومىر بويىنا شەكتىرگەن ازاپ. قازاق تاربيەسى ءومىر بويىنا قان تازالىعىن ساقتاۋدى ناسيحاتتاعان ەدى. ولار الىس رۋلاردى ۇيلەندىرگەن. نەگىزى, ءبىزدىڭ حالىق – دانا حالىق.
– اقۇشتاپ اپاي, تىلگە شەشەنسىز, اۋىزەكى اڭگىمەدە توگىلە سويلەيسىز. جىر الەمىڭىزدە ەپيكالىق سۋرەتتەۋ قانىق. ءبىزدىڭ قازاق ادەبيەتىندە ەپوستىق رۋحى ءبىلىنىپ تۇرماسا, ۇلتتىق ادەبيەتكە جاتپايدى.
«كەيدە مىناۋ تاعدىرعا ريزامىن سەزىمتالداۋ جاراتقان اقىن ەتىپ» دەيسىز. جازمىشىنا ريزا بولماۋ مۇساپىرلىك. كۇللى كەلبەتىندە اقىنعا ءتان كەسكىن, كەيىپ بولماسا, ونىڭ نەسى اقىن؟!
اق جايىق, وتان, ەل-جەر, ۇلت, ادام مەن تابيعات, وتباسىلىق قۇندىلىقتار, انا, قىز بالا جاراتىلىسى, مەيىرىمدىلىك, قوعام, اقىندىق, ماحاببات تاقىرىبىن جىرعا قوستىڭىز. ءوز سارىن, ءوز ۇنىمەن شالقۋ اقىندى ەرەك قىلادى. ءار ولەڭدە جان سىرىڭىز بار.
بولسە ەگەر انا تىلدەن, اناڭنان
ادام ءۇشىن قاجەت بولماس جۇماعىڭ.
قازىرگى ءداستۇرلى قازاق قوعامىن جالعان ءدىن جامىلىپ كەپ, ىدىراتۋعا كوشكەن, بوگدە يدەولوگيانى سىرتتان اكەلگەندەرگە ايتىلعان ءسوز.
ولەڭ پاتشالىعىڭىزدا جاساندىلىق, جىگەرسىزدىك, ەلىكتەۋ جوق. «ازامات! جىگىتتىڭ ەكىنشى ەسىمى. جۇرتشىلىق سىنىنىڭ قورىتىندى شەشىمى», «ازامات ەمەسسىڭ, سەندەگى جاقسىلىق جۇرسە ەگەر ءوز قارا باسىڭنان اۋىسپاي» – اقۇشتاپ اپاي, وسى ولەڭدى مەكتەپ وقۋىنا ەنگىزۋ كەرەك, ءاربىر ۇل بالا جاتتاپ ءوسۋى ءتيىس.
وركەنيەت دامىعان سايىن ەركەكتىك نىشان ازىپ بارادى. ەركەكتىك نامىس ولسە, ومىردە ەش ءمان جوق. ايەل سيىقتانۋ, ەركەك بولعىسى كەلمەۋ, قىزتەكە قىلىق جارتى الەمدى ويسىراتا جاۋلاپ العىداي. ءىبىلىس كوكەيىندە اقىرزاماندى شىر اينالدىرۋ بار. ولار ناسيحات, جارنامادان العا شىقتى.
نازىك ايەلدىڭ كوزى, انانىڭ جۇمساقتىعى ازاماتتى تانىتاتىن جىر-ۇراندا ىسىرىلىپ تۇر, بۇل باعزى باتىرلىق مۇراتتى وسى زامانعا بەيىمدەپ ايتۋ, جىراۋلىق ءداستۇر. ەرتەدە سپارتاندىق شىڭدالۋ, ءالجۋاز ۇلدى ءولتىرۋ ءداستۇرى گرەك-ريم مەرەيىن ۇستەم قىلدى. ۇل بالا تۋمىسىنان دەرتتى, قوراش بولسا, ولىمگە ۇكىم ەتۋ قازىر سانادا جوق, قاتىگەزدىك جوعالعانى يماندىلىق, بىراق كوپە-كورنەۋ ەرگە ءتان كەسەك مىنەزدى قاساقانا قۇرتۋ – كەسىردىڭ زورى. ەردى جورتا قۇلديلاتۋدىڭ نەبىر قيتۇرقى ءتاسىلىن ساناعا جالعىز كوز تاجالداي تونگەن تەلەديدار مەن نەبىر ارسىزدىقتىڭ قوقىس–قورداسىنا اينالعان ينتەرنەت ارقىلى تاراتۋدا. ەۆروپا ازۋدى ۇدەتتى. ءبىر جىنىستى نەكەنى زاڭداستىرۋى سوراقى. «سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى», «قۇلاق ەستىگەندى كوز كورەدى» دەگەن قازاققا مۇنىڭ شەتى كەلدى. ءتاڭىرى قاھارى كەلەتىن وقيعالار ۇدەپ بارادى. اناسى بالاسىن ساتۋدى باستاعان ەسۋاس قوعام قايدا بارادى؟ ەكولوگيالىق اپاتتار مەن ادامزاتتىڭ ءىرىپ-ءشىرۋ پروتسەسى قوسارلانعانى ايدان انىق.
«اق جايىق, سەنسىڭ ءار كەز سىيىنارىم», «شىرىلدار قارلىعاشىڭ – اقۇشتابىڭ» – جاعاسىنا ءورىمتال وسكەن اق جايىقتىڭ ارناسى تارتىلعان سۋىن جوقتاپ, مۇڭىن شاعىپ ءجۇرسىز؟ ەكولوگيالىق كۇيزەلىستەردىڭ ۇشى كورىنەر مە؟ بوز جۋسان دالا, قازاقتىڭ كەڭىستىگى بالزاكتىڭ رومانىنداعى سيقىرلى قۇلان جارعاقتاي تارىلىپ بارا جاتقان جوق پا؟
– ادام ءوز تابيعاتىن اتتاپ كەتە الماسا كەرەك. «جيناماي اسىق قالتاعا, ەرەكشە سەنىڭ ءوستى «ۇلىڭ». ءبىر كۇنى مەنىڭ ارقاما, توگىلىپ كەتتى قوس بۇرىم» دەدىم ۇل كۇتكەن اكەمە. ءتاڭىر جاراتقان, ماڭدايعا جازعان تاعدىردى مويىنداۋ كەرەك قوي. ال ەرلىك رۋح, ءوزىڭ ايتقان, قاندا بار قايسارلىق شىعار. كىندىك قانىم تامعان توپىراق ماحامبەتتىڭ جورتقان جەرى بولسا, بەسىگىمدى قۇرمانعازى كۇيى تەربەتسە, سىزىلىپ وتىرا بەرۋگە دە بولماي قالاتىن ساتتەر از با ومىردە؟ ال جۇبان اقىن ءوز كوزىن كورگەن ءور تۇلعالى ازاماتتار ىشىندە ەرەكشە ەدى. ۇساق سوزگە جوق, ءمارت ادام بولاتىن.
بوز جۋسان دالانىڭ ءيىسىن ساقتاپ قالا الساق, جارار ەدى-اۋ!.. جايىقتىڭ تارتىلۋى – ۇلت ىرىسىنىڭ كەمۋى ەكەنىن ءالى ءبىراز ادام ۇعىنباي وتىر. مەنىڭ عۇمىرىمنىڭ وزىندە بەكىرەسى قۇرىپ بارا جاتىر عوي. ەندەشە, نەگە ونىڭ ساقتالۋ شاراسىنا از كوڭىل بولەنەدى؟
– وتكەندە جازۋشى تابىل قۇلىياس تورعايلىق اقىن ىرىستى شوتباەۆانى ەسكە الىپ, ول «سيىر ساۋىپ وتىرعاندا مەنى ولەڭ تۇرتكىلەيدى» دەپ ايتىپ ەدى. 10 بالاسى بولدى. ىرىستى – 90 پوەما جازعان اقىن. ورىسشا وقىعان قازاق بالاسى ەل بولمايدى ەكەن. اناسىنىڭ اقىندىق مۇراسىن ىزدەگەن بىرەۋى جوق» دەپ قىنجىلدى.
«بولسا دا نازىك گۇل ءوڭىم, ءوسىردىڭ ەركەك بالاداي. قىز دەۋدى, اكە, بىلەمىن, كوڭىلىڭ ءجۇردى قالاماي. قالمادىم ەلى قاسىڭنان, مەن بولدىم قىزىڭ, ۇلىڭ دا. ءۇيىر عىپ قويدىڭ جاسىمنان قامشىعا اساۋ قۇلىنعا» – «اكەمە» اتتى ولەڭنىڭ لەيتموتيۆى «اكە, قىز بولسام دا ءۇمىتىڭدى اقتارمىن, اتىڭدى شىعارارمىن» دەگەن سەرتكە ۇقسايدى. اكە ارۋاعى ريزا شىعار.
«ءبىزدىڭ حالىق ۇل تىلەگەن: شاڭىراعىن ۇستايدى دەپ اتانىڭ» دەپ اعىتىلاتىن ولەڭدە قازاققا بۇل ءۇشىن وكپە ايتاسىز: «ۇل تىلەگەن بولسا-داعى نە ءتۇرلى, قۇر قايتارىپ ءجۇرسىن مەيلى كەكىلدى. بايقاپ تۇرسام, ءبىزدىڭ حالىق ەشقاشان اقىن قىزدى تىلەمەگەن سەكىلدى», «تاعدىرى قىزدىڭ مۇلدە وزگە», «كەيدە مىناۋ تاعدىرعا وكپەلەدىم, سەزىمتالداۋ جاراتقان اقىن ەتىپ».
«كىممىن مەن», ايەل اقىن تولعانىسى: «جىر جازار جىلدار ءوتىپتى جورگەك جۋمەن, قالامداس دوستان شەت قالعاندايمىن بۇگىن مەن», «جىر مەن بالانىڭ اراسى ەكى وتتىڭ ورتاسى سەكىلدى. انامىن بوبەگىن ساعىنعان, اقىنمىن جىر بولىپ اعىلعان, كوڭىلمىن ەكىگە بولىنگەن جۇرەكپىن ەكىگە جارىلعان». بەسىك تەربەۋ, انا بولۋ باقىتىن ءجيى جىرلادىڭىز. انا سۇتىمەن سىڭگەن قاسيەت.
– ۇلتتىق دۇنيەتانىم قىزىق, دۇنيەگە ءسابي كەلسە, «ۇل تاپتى» دەپ قۋانادى. باتا بەرسە, «ۇل تاپ» دەيدى. قىز بالاسى كوپ بولسا, ءبىر ۇل سۇراپ زار يلەيدى. سوڭعى جىلدارى ساۋاتتانعان جاستار جوسپارلاپ ۇل بالانىڭ سانىن ارتتىرعانىن مەكتەپتەردەن بايقاۋعا بولادى. بىراق, جاقسى وقيتىن, قوعامدىق جۇمىسقا ارالاساتىن قىزدار باسىم. قازىر جۋرناليستيكانىڭ ءوزىن قىز بالالار «جاۋلاپ الدى». ۇستازدىق پەن مەديتسينانى قويىپ, اسكەري قىزمەتكە قىزدار ارالاسىپ كەتتى.
كارى قىز كوبەيىپ, بالا سانى كەمىپ كەتسە – ۇلت ەكولوگياسىنىڭ بۇزىلۋى وسى ەمەس پە؟ نەگىزى, قاي عاسىردا دا, ەر-ازامات ءوز كەلبەتىن جوعالتپاعانى عانيبەت قوي. سول ارماننان «ازامات اتانۋ – ءبىر رەت سەرت بەرۋ, ومىردە پاسىقتىق, كۇڭكىلدى جەك كورۋ» دەپ قيالدايمىن. قازىر بيزنەسى بار ەستيار ايەلدىڭ قولىنا كىرىپ, كۇن كورگەن جاس جىگىتتى كورسەم, جيىركەنەم. ال بالاسىن تاستاپ, نە ساتىپ جۇرگەن قازاق قىزىنىڭ دەنەسىنە تاڭبا باسىپ جىبەرسە دەپ تە ويلايمىن. قۇس تا بالاپان ءوسىرىپ, يت تە كۇشىگىن ەمىزىپ جۇرگەن تابيعي زاڭدى بۇزعان قازاق قىزىن جاۋاپقا تارتقان دۇرىس شىعار. نامىستى قىزدارعا قالام ۇستاتاتىن ۇلى ءسوز, ول – نامىس. تابيعات بەرگەن تالانتتى اقشاعا ساتىپ الىپ, كىتاپ شىعارام دەپ اۋرە بولىپ جۇرگەندەر – اقىماقتار. ءبارىنىڭ باعاسىن بەرەتىن – ۋاقىت جانە حالىق.
– «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە العاش ولەڭىڭىز شىققاندا سابەڭ, ءسابيت مۇقانوۆ ەلدەن ەرەك اتىڭىزعا ەرەكشە ءمان بەرىپ, «جىبەك جولىندا ساۋدا كەرۋەنى تاسيتىن بەدەرلى جىلتىر جىبەك ماتانى اقۇشتاپ دەيدى» دەپ ەتيمولوگيالىق ءتۇسىندىرىپ بەرۋى تارتىمدى.
اسقان ليريك اقىن تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ «ورالدان ۇشقان كوك قارشىعا» اتتى ليريكالىق ولەڭى سىزگە ارنالعان. وعان جاۋاپ جىر ارنادىڭىز, ءانشى گاۋھار قاسپاقوۆا ەرەن دراماتيزممەن ورىندايتىن انگە ۇلاسقان: «مەن سەنى ويلايتىنمىن تاۋسىلماس جىر-ءان عوي دەپ, تومەنگە قونبايتۇعىن تاكاپپار قىران عوي دەپ ».
«قارلىعاشتاي كەزىپ ءجۇرىپ جەر-كوكتى, ەرتەلى-كەش جۋدىڭ تالاي جورگەكتى. ايەلدىگىڭ از بولعانداي, ءبىر كەزدەر ويانادى بولماي قالعان ەركەكتىك!» قادىر مىرزا ءاليدىڭ اقۇشتاپ قارىنداسىنا ارناۋى. ساعىنعالي سەيىتوۆ اقۇشتاپ بەينەسىن ولەڭنىڭ اققۋىنا تەڭەدى.
جەڭگەڭىز حاليما بالا كەزدەن «كوركەم قىز» دەپ اتاعان اقۇشتاپ اپاي, قۇداي بەرگەن ادەمىلىككە ريزاشىلىق جۇرەگىڭىزدە نەدەن بىلىنەدى؟
– اجەم بالاسى بولدىم. شەشەم اقزيلا جەڭگەم سياقتى ەدى. اجەم قاتيرا «جالعىزىمدى جاۋدان قايتارعان جالعىز قىز بۇل» دەيدى مەنى. انام 28-دە. اجەم ايتتى دەيدى: «مەن ءتۇس كوردىم, ەندى تۋمايدى». كەلىننىڭ كوڭىلىنە كەلگەنمەن, اجەمنىڭ ايتقانى كەلدى. قىرقىمنان شىققاندا اجەم مەنىڭ قارىن شاشىمدى العىزباعان. قۇيقاسىنا ۇستارا تيگىزبەيمىن, وتە جۇقا. وسى قارىن شاشتان ءوسىرىپ بۇرىم ورەمىن. الماڭدار قارىن شاشىن دەپتى. بۇكىل ەل بالا قىرقىنان شىققاندا قارىن شاشىن الادى. «ە, نەمەنە, اۋليە بولادى دەيسىڭ بە, ەلدەن ەرەك. قاتيرا نەمەرە قىزىنىڭ قارىن شاشىن العىزبادى. بارىپ, ايتەۋىر, شايىن ءىشىپ كەلدىك» دەپ كورشى ايەلدەر كۇلىپتى.
ولەرىندە اجەم ايتتى: «ەشكىمدى قارعاما. قارىن شاشىڭدى العىزباپ ەدىم, ايتقانىڭ قاتا كەتپەيدى».
سابىرحان اسانوۆ «سەن قايتەسىڭ ولەڭ جازىپ, ولەڭ جازعان قىزدارعا كۇن بەرمەيدى. ءبارى قىزىعادى» دەگەنى بار. ەركەكتەردىڭ ۇستەمدىگىنە وتباسى بەرەكەسى ءۇشىن ايەل كونۋ كەرەك.
تولەگەن ايبەرگەنوۆ. 1967 جىل, مەن 22 جاستامىن. قاسكەلەڭ, كۇز, فيلولوگيادان پراكتيكا ءوتىپ جاتقان كەز. كوپ ستۋدەنت. ءبارىمىز مەكتەپتە ارالاسىپ تۇرامىز. ساباق ءبىتتى, ءۇش قىز جالداعان پاتەرگە كەتىپ بارامىز. ءبىر اعاشتىڭ تۇبىندە قويتاسقا شىعىپ العان ءبىر جىگىت, ءجىپ-جىڭىشكە, بۇيرا قارا شاشى تارالماعان, ءوزى قاپ-قارا, تاسقا شىعىپ ولەڭ وقىپ تۇر. كازپي-ءدىڭ ستۋدەنت جىگىتتەرى: «قىزدار, كەلىڭدەر مۇندا, قاراقالپاقتان كەلگەن اقىن جىگىتپەن تانىساسىڭدار!» دەپ ايقايلادى. ونداي تاربيە جوق بىزدە. موينىمىزدى بۇردىق تا, كەتىپ قالدىق. «اناۋ سارى قىز, ولەڭ جازادى, ورالدىڭ قىزى» دەيدى بىرەۋى. سودان تولەگەن نامىستانىپ, «ورالدان ۇشقان كوك قارشىعا» ولەڭىن جازدى: «سەن ماعان دۋشار بولدىڭ, باتقاندا باقتار سىرعا. مەن ساعان سۋسار بولدىم, قاتقاندا قاقتار شىڭعا. دەمىمە مىناۋ القىنعان, سەن ەندى توقتارسىڭ با, ورالىپ ۇشقان الدىمنان, ورالدان ۇشقان كوك قارشىعا!»
سۇحباتتاسقان: ايگۇل كەمەلباەۆا,
جازۋشى, «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى
