مادەنيەت

اسقار تاۋداي اعا ەدى

كۇنى كەشە عانا ورتامىزدا اقجارقىن قالپىمەن, بايسالدى مىنەزىمەن جايدارلانا جۇرگەن نۇرعوجا اعانىڭ ورنى ءبىز ءۇشىن ەرەكشە, بولەك ەدى. اسىل اعانىڭ دۇنيەدەن وزعانىنا دا مىنە, قىرىق كۇن بولىپ قالىپتى. ونىڭ ەندى جوق ەكەنىنە, ماڭگىلىك ساپارعا اتتانعانىنا سەنگىڭ كەلمەيدى. اينالاسىن نۇرلاندىرىپ تۇراتىن جاقسى ادامدى, وزىڭمەن مۇڭداس سىرلاس جاقىنىڭدى قيمايدى ەكەنسىڭ. بىراق, ءومىر بار جەردە ءولىم بار. تاعدىرعا نە شارا؟!

20-02-2016-nurgozha_oraz-680x437

قىم-قۋىت قايشىلىقتارعا تولى مىنا ومىردە قانشاما جاقسى-جايساڭ, جامپوزدارمەن تانىسىپ, سىرلاس, دامدەس بولدىق. اسىلداردىڭ سوزدەرىن تىڭداپ, قۇلاققا قۇيىپ, تاربيە الدىق. سولاردىڭ قاتارىندا قازاقتىڭ دارىندى اقىنى نۇرعوجا وراز دا بار.

نۇرعوجا اعامەن تانىس­تىعىمىز وتكەن عاسىردىڭ 80-ءشى جىلدارى باستالدى. سول كەزدە ول قۇرامىنا تسەلينوگراد, تورعاي, قوستاناي, كوكشەتاۋ, سولتۇستىك قازاقستان سەكىلدى بەس وبلىستى قۇرايتىن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ وبلىسارالىق بولىمشەسىن باسقاردى. جۇبايىم مارفۋعا ەكەۋمىز كوكشەتاۋ وبلىسىنىڭ زەرەندى اۋداندىق «كوممۋنيزم تاڭى» گازەتىندە جۇمىس ىستەيتىنبىز. جاڭا عانا ولەڭدەر جازىپ, ءباسپاسوز بەتىندە كورىنىپ جۇرگەن كەزىمىز. نۇراعاڭ ءبىز تۋرالى ەستىپ, رەداكتسياعا تەلەفون شالىپ حابارلاستى. مارفۋعا ەكەۋمىزدىڭ ولەڭدەرىمىزدى ءوزى قۇراستىرىپ جاتقان بەس وبلىس اقىندارىنىڭ «تىڭ تىنىسى» جيناعىنا سۇراتىپ الدى. كەيىن سول جيناق «جالىن» باسپاسىندا جارىق كوردى. ءسويتىپ, اقىندىق جولىمىزدى اشتى. جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ كەڭەسىنە قاتىسۋعا جولداما بەردى.

تاعى ءبىر قىزىقتى وقيعانى ايتا كەتكىم كەلەدى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ 8-سەزىن وتكىزۋگە قىزۋ دايىندىق جاسالىپ جاتتى. سەزگە جەر-جەردەن دەلەگاتتار سايلاۋ ءۇشىن تسەلينوگراد قالاسىنا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى سايىن مۇراتبەكوۆ, وبلىستاردان بەلگىلى اقىن-جازۋشىلار كەلەدى. جيىندا نۇراعاڭ «كوكشەتاۋدا, زەرەندىدە مارفۋعا بەكتەمىروۆا دەگەن جاس اقىن بار, بولاشاعىنان مول ءۇمىت كۇتەمىن, سونى سەزگە دەلەگات ەتىپ سايلايىق» دەپ ۇسىنىس بىلدىرەدى. سول جەردە كوبى قارسى بولادى. ءبىراز ايتىس-تارتىس بولىپ, نۇرعوجا اعانىڭ تاباندىلىعى ارقاسىندا اقىرىندا مارفۋعانى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ 8-سەزىنە دەلەگات ەتىپ سايلايدى. بۇنى سوڭىنان نۇراعاڭنان ەستىدىك, مارفۋعا وندا ءالى جاس, نەبارى 26 جاس شاماسىندا. ارداقتى جاننىڭ تالانتتى دەر كەزىندە تانىپ, ادەبيەت الەمىنە ەنۋىنە دانەكەر بولعانى سۇيسىندىرەدى. مارفۋعا نۇراعاڭنىڭ ەشكىمگە بوي بەرمەي, ءبارىن كوندىرىپ, سەندىرىپ, جازۋشىلاردىڭ ۇلكەن بەدەلدى جيىنىنا قاتىسۋىنا كومەكتەسكەنىن ۇنەمى ەسكە الاتىن. سول جاقسىلىعىن, قامقورلىعىن اقتىق دەمى بىتكەنشە ايتىپ ءجۇردى.

1999 جىلدىڭ قازان ايىندا مەنى وبلىستىق «قوستاناي تاڭى» گازەتىنە باس رەداكتور ەتىپ تاعايىنداعاندا ماعان قۋانىپ تەلەفون شالىپ, قۇتتىقتادى, يگى تىلەكتەرىن ءبىلدىردى. كەيىن قوستانايعا ايمان اپاي ەكەۋى نەمەرەسىمەن بىرگە «سوسنوۆىي بور» ساناتو­ريىنە دەمالۋعا كەلگەندە رەداكتسياعا سوعىپ, ءسابيت مۇقا­نوۆ, عابيت مۇسىرەپوۆ سياقتى ادەبيەت الىپتارىنىڭ ومىرىنەن قىزىقتى دەرەكتەر كەلتىرىپ, اڭگىمە شەرتكەن ەدى. سول ساپارىندا نۇراعاڭمەن ءتىلشىنىڭ سۇحباتىن, ولەڭدەرىن جاريالادىق. اقىن ەلگە جەتكەنشە, اعايىنمەن قاۋىشقانشا اسىعاتىن. تۋعان جەرى –قوستا­نايدى شىن جۇرە­گىمەن سۇيەتىن, سوندا دۇنيەگە كەلگەن ىبىراي, شوقان سەكىلدى دارا تۇلعالاردى ماقتان ەتەتىن, سولار تۋرالى تاماشا ولەڭدەر, داستاندار جازدى.

استاناعا قونىس اۋدارىپ, «دالا مەن قالا» گازەتىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى قىزمەتىنە ورنالاستىم. ەلوردادا دا نۇراعاڭمەن بايلانىسىمىز ۇزىلگەن جوق. ءبىر كۇنى ول مەنى «جاڭا سارىارقا» جۋرنالىنا جۇمىسقا شاقىردى. بۇرىننان توننىڭ ىشكى باۋىنداي ەتەنە ارالاسىپ, سىيلاسىپ, اعالى-ءىنىلى بولىپ كەتكەنبىز. ۇسىنىسىن قۋانا قابىلدادىم. ءسويتىپ 2006 جىلدىڭ 1 شىلدەسىندە باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى رەتىندە ىسكە كىرىستىم.

نۇراعاڭمەن ەكى جىلداي بىرگە ەڭبەك ەتتىم. وسى ۋاقىت ىشىندە «جاڭا سارىارقا» جۋرنالى كىدىرىسسىز, جارقىراپ شىقتى, مەملەكەتتىك تاپسىرىسقا ىلىكتىك. ەكى ايدا ءبىر رەت شىعاتىن جۋرنالدىڭ مازمۇنىنا ول باس رەداكتور رەتىندە كوپ كوڭىل بولەتىن. ماتەريالداردىڭ ساپاسىنا, جۇرتشىلىق وقيتىنداي اسەرلى بولۋىن, جۋرنال مۇقاباسىنىڭ اسەم, تارتىمدى بەزەندىرىلۋىن قاداعالايتىن. جۋرنال بەتتە­رىندە رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇك­پىر-تۇكپىرىندەگى اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارى, اۆتورلاردىڭ ماقالالارى جاريا­لاندى. بىرقاتار قۇندى تاريحي دۇنيەلەر وقىرماندار نازارىنا ۇسىنىلدى.

جۋرنال شىعارۋ وڭاي ءىس ەمەس. بۇل قاجىماس قايراتتى, تالماس ىزدەنىستى, اسقان توزىمدىلىكتى قاجەت ەتەدى. وسى قاسيەتتەر نۇراعاڭنىڭ بويىنان تابىلدى.

20-عاسىردىڭ باسىندا ۇلتى­مىزدىڭ تۇڭعىش ءجۋرناليسى مۇحامەد­جان سەراليننىڭ «ايقاپ» جۋرنالى قازاقتى وتىرىقشىلىققا, ونەر-ءبىلىم­گە شاقىردى. سول سەكىلدى نۇر­عوجا ورازدىڭ «جاڭا سارىارقا» جۋرنالى ءححى عاسىردىڭ باسىندا حالقىمىزدى انا ءتىلىن قادىرلەپ, ساقتاۋعا, ءدىنىمىزدى, سالت-داستۇرلەرىمىزدى جاڭعىرتىپ, نىعايتۋعا, اتا-بابالارىمىز تالاي عاسىرلار بويى اڭساعان تاۋەلسىزدىگىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاۋعا ۇندەدى. «ايقاپ» جانە «جاڭا سارىارقا» جۋرنالدارى تاريحي تۇرعىدان العاندا ءبىر-بىرىمەن ساباقتاسىپ, بايلانىسىپ جاتىر. «ايقاپ» جۋرنالى سەكىلدى «جاڭا سارىارقا» جۋرنالى دا ۇلتتىق سانامىزدى قايتا وياتىپ, ۇلتتىق رۋحىمىزدى كوتەرىپ دامىتۋعا يگى اسەرىن تيگىزدى. بۇل – جان-جاقتى, بايىپتى تۇردە تەرەڭ زەرتتەيتىن وزەكتى تاقىرىپ.

نۇرعوجا وراز – حالقىنا, تۋعان وتانىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتكەن قوعام قايراتكەرى, ۇلتىمىزدىڭ بەتكەۇستار اسىل پەرزەنتى. ول – اقىن, پۋبليتسيست, جازۋشى, تاريحشى, سازگەر. سان قىرلى, ءبىر سىرلى تالانت يەسىنىڭ ەڭبەكتەرىن زەرتتەپ, جارقىراتا اشىپ كورسەتۋ, ونىڭ باي مۇرالارىن حالىق يگىلىگىنە جاراتۋ ءتۇرلى سالاداعى مامانداردىڭ ابىرويلى بورىشى دەپ بىلەمىن.

نۇراعاڭنان نە ۇيرەنۋگە بولادى؟ ونەگەلى عۇمىر كەشكەن ازاماتتان ۇيرەنەتىن نارسەلەر از ەمەس. ەڭ الدىمەن اقىننىڭ ەڭبەكسۇيگىشتىگى بارىمىزگە ۇلگى. 75 جاستان اسقانشا اق تەر, كوك تەر بولىپ, تاۋقىمەت شەگىپ, «جاڭا سارىارقا» جۋرنالىن شىعارۋىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ باسقا بىرەۋ بولسا «قارتايدىم, شارشادىم, تىنىعايىن» دەپ ۇيىندە وتىرار ەدى. ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن قولىنان قالا­مىن تاستاعان جوق. اعايىنعا قارايلاسۋ, تالانتتارعا قامقور­لىق جاساۋ, قينالعانعا قول ۇشىن بەرۋ, ەلدىڭ مۇڭىن مۇڭداپ, جوعىن جوقتاۋ. وسى اسىل قاسيەتتەردىڭ ءبارى نۇراعاڭا ءتان بولاتىن. ول ادامگەرشىلىگى مول, پەيىلى قازاق دالاسىنداي كەڭ, ۇلكەن جۇرەكتى اياۋلى اقىن ەدى, اسقار تاۋداي پاراساتتى اعا ەدى.

ەسەنگەلدى ءسۇيىنوۆ,
اقىن, قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى

قايراتكەر قالامگەر

مەن ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرىمىن. 1945 جىلى سوعىس بىتكەن سوڭ سولتۇستىك قازاقستانداعى تۋعان اۋىلىم شاعالالىعا ورالدىم. اۋىلدا جەتىجىلدىق مەكتەپ بولاتىن. مەكتەپ ديرەكتورى نۇرجان ورازوۆ دەگەن ازامات ەدى. مەن وسى مەكتەپكە مۇعالىم بولىپ ورنالاسىپ, ورىس تىلىنەن ساباق بەردىم.

سول مەكتەپ باسشىمىزدىڭ نۇرلان جانە نۇرعوجا اتتى باۋىرلارى بولدى. ول كەزدە نۇرعوجا التىنشى سىنىپتا وقيتىن. ساباقتى جاقسى ۇلگەرەتىن, ەلگەزەك بولدى. مەن ورىس ءتىلىن مەڭگەرۋدى مەيلىنشە ۇيرەتتىم. ءوزى دە ىنتا قويىپ وقىدى. بالا كەزىندە-اق نۇرعوجانىڭ ادەبيەتكە دەگەن قۇشتارلىعى بايقالعان-دى. مەكتەپ كىتاپحاناسىنا كەلەتىن گازەت-جۋرنالداردى قىزىعىپ وقىپ جۇرەتىن ەدى. سول كەزدە وسى نۇرعوجا بالانىڭ وسكەندە جاقسى قالامگەر بولاتىنىن اڭعارعان ەدىم.

ۇستازدىق سەزىمىم الداماپتى, جىلدار وتكەن سايىن نۇرعوجا ورازوۆتىڭ ەسىمى ەل ادەبيەتىندە تانىلا باستادى. توم-توم كىتاپ جازدى. قايراتكەر بولدى. ەلىمىزدە, ونىڭ ىشىندە بۇكىل سانالى عۇمىرىن وتكەرگەن كەشەگى اقمولا, بۇگىنگى استانادا قوعامدىق, مادەني-ادەبي شارالاردىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردى. كەيىنگى جاس ادەبيەتشىلەرگە قامقورشى, ونەگە كورسەتتى.

وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن جەڭىس كۇنى مەرەكەسى كەزىندە نۇرعوجامەن كەزدەسىپ, ءبىراز اڭگىمەلەسكەن ەدىك. مەن دە, ول دا ءبىر-بىرىمىزگە ىستىق ءىلتيپاتىمىزدى بىلدىردىك. مەن بولسام, كەزىندە ءوزىم وقىتقان وقۋشىنىڭ كورنەكتى جازۋشى, اقىن, قوعام قايراتكەرى بولعانىنا قۋانىپ تۇردىم.

… نۇرعوجا ومىردەن ءوتتى دەگەن سۋىق حاباردى ەستىپ, قابىرعام قايىستى, قاتتى كۇڭىرەندىم. جاتقان جەرى جايلى, توپىراعى تورقا بولسىن دەپ تىلەۋىمدى جاسادىم. جاراتقان ارتىندا قالعان اعايىن, جاقىندارىنا بەرەكە, دەنساۋلىق, عۇمىر بەرگەي.

سەيىلبەك ۋسين,
ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button