استانا – كاسىپكەرلەر قالاسى

الەم ەلدەرىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىك كريتەريى كاسىپكەرلىك سالاسىنىڭ دامۋ دەڭگەيىمەن ولشەنەتىنى راس. سەبەبى ەكونوميكانىڭ قوزعاۋشى كۇشى – شاعىن جانە ورتا بيزنەس. وزىق ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنەن وسىنى كورۋگە بولادى. ماسەلەن, جاپونياداعى كاسىپورىنداردىڭ جالپى سانىنىڭ 90 پايىزىنان استامىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسى قۇرايدى. ال اقش-تا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەردىڭ ۇلەسى – 53 پايىز. ءبىزدىڭ ەلدە 2050 جىلعا قاراي كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ ۇلەسىن 50 پايىزعا جەتكىزۋ مەجەسى تۇر. بۇل باعىتتا استانا قالاسىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟ مۇنى ينۆەستيتسيالار جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەرجان بالتاەۆتان بىلدىك.

– ەلوردادا قانشا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى بار؟ ولاردىڭ قانشاسى بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى؟ ەل بويىنشا ەسەپتەگەندە استانالىق كاسىپكەرلەردىڭ پايىزدىق ۇلەسى قانشا؟

– شىنى كەرەك, استانانى كاسىپكەرلەر قالاسى دەۋگە نەگىز بار. ونى ستاتيستيكا تولىق ايعاقتايدى.

2022 جىلعى 1 قازانىندا 220,2 مىڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىسى تىركەلدى. وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 18,5 پايىزعا وسكەنىن كورۋگە بولادى. جىل باسىنان بەرى كاسىپكەرلىك باعىتىندا جۇمىسپەن قامتىلعان ادام سانى – 444,3 مىڭ (10,8 پايىز).

ەلوردا ەكونوميكاسىنداعى كاسىپكەرلىكتىڭ ۇلەسى 72 پايىزدى قۇرايدى. بۇل دەگەنىمىز – دامىعان مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنداعى كورسەتكىشپەن تەڭ. قازاقستان بويىنشا بۇل كورسەتكىش 30 پايىزدى قۇرايدى. الداعى 5 جىلدا ەل بويىنشا كاسىپكەرلىكتىڭ ۇلەسىن 50 پايىزعا جەتكىزۋ جوسپاردا بار. بۇل رەتتە, استانا وزگە وڭىرلەرگە ۇلگى بولا الاتىنىن ايتۋىمىز كەرەك.

– ەل ورتالىعىندا كاسىپكەرلىك دامۋىنىڭ ەڭ نەگىزگى سەبەبىن ايتا الاسىز با؟

– ارينە, شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋىنا بىرنەشە فاكتور اسەر ەتەدى.

بىرىنشىدەن, الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمنىڭ جەتىلۋى بيزنەسكە جايلىلىق تۋعىزادى.

ەكىنشىدەن, ينۆەستيتسياعا تارتىمدى بولۋى دا شەشۋشى ءرول اتقارادى.

ۇشىنشىدەن, سۇرانىس پەن ۇسىنىستىڭ تەڭ دارەجەدە قالىپتاسۋى تىكەلەي اسەر ەتەدى.

ال سۇرانىس حالىق سانىنىڭ كوبەيۋىمەن ارتاتىنى بەلگىلى. استانا ميلليون تۇرعىنى بار مەگاپوليسكە اينالدى. ياعني سۇرانىستىڭ ارتۋىمەن جىلىنا ءتۇرلى باعىتتاعى 10-15 مىڭعا جۋىق كاسىپورىن اشىلادى. جالپى استانادا 185 مىڭ كاسىپورىن بولسا, ونىڭ باسىم بولىگى – جەكە كاسىپكەرلىك.

– ءار ءوڭىردىڭ, ءار قالانىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىن ءسوز ەتكەندە, ينۆەستيتسيا تارتۋ دەڭگەيىمەن سارالانىپ جاتادى. استانا قالاسى ەل بويىنشا ينۆەستيتسيا تارتۋ بويىنشا نەشىنشى ورىندا تۇر؟

– ەلوردا تاۋ-كەن ونەركاسى­بىمەن اينالىسپايتىن وڭىرلەر اراسىندا كوش باستاپ تۇر.

2022 جىلدىڭ 10 ايىندا 1 تريلليون تەڭگەدەن استام ينۆەستيتسيا تارتىلدى, بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 9,9 پايىزعا ارتىق.

ەلوردا قۇرىلعاننان بەرى (1998-2021 جىلى) ينۆەستيتسيانىڭ جالپى كولەمى 12,3 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى. بۇل رەتتە ينۆەستيتسيانىڭ ۇشتەن ءبىرى (4 تريلليون تەڭگە) سوڭعى 4 جىلعا تيەسىلى.

استانا – شەتەلدىك ينۆەستور ءۇشىن تارتىمدى قالا. ونىڭ دالەلى 1 ميلليارد دوللاردان استام تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەس­تيتسيا تارتىلدى.

بيۋدجەتتىك ينۆەستيتسيالاردىڭ ۇلەسى 11 پايىزعا دەيىن تومەندەتىلدى, بۇرىن ونىڭ ۇلەسى بارلىق ينۆەستيتسيانىڭ جارتىسىنان استامىن قۇرادى. قازىر قالا ينۆەستيتسياسىنىڭ 80 پايىزى – جەكە باستامالار. شوب سۋبەكتىلەرىنىڭ قالا ەكونوميكاسىنداعى ۇلەسى 72,4 پايىزدى قۇرايدى.

– ينۆەستورلار كوپ جاعدايدا قاي باعىتتا قارجى سالادى؟

– اعىمداعى جىلى 158,82 ميلليارد تەڭگەگە (ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتاردى قوسقاندا) 61 جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبا تارتىلدى. ءبىلىم, مەديتسينا, سپورت نىساندارى, لوگيستيكا جانە قويما شارۋاشىلىعى, تۋريزم سياقتى الەۋمەتتىك سالادا ينۆەستيتسيالىق جوبالار كوپتەپ جۇزەگە اسىرىلۋدا.

«Astana Invest» جالپى قۇنى 1,6 تريلليون تەڭگە قۇرايتىن 268 ينۆەستيتسيالىق جوباعا قولداۋ كورسەتۋدە. ونىڭ 148-ءى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ينۆەستيتسيالار كوميتەتىمەن ينۆەستيتسيالىق كەلىسىمشارت جاساۋ مەحانيزمى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل جوبالاردى 2026 جىلعا دەيىن جۇزەگە اسىرۋ جوسپارلاندى. ناتيجەسىندە 23 مىڭنان استام جۇمىس ورنى قۇرىلادى.

– استانا قالاسىندا قانشا ارنايى ەكونوميكالىق ايماق بار؟ وندا قانشا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى جۇمىس ىستەيدى؟

– استانا قالاسىندا ەكى ارنايى ەكونوميكالىق ايماق بار. ءبىرىنشىسى – «استانا جاڭا قالا». ەكىنشىسى – «استانا-تەحنوپوليس».

بىرىنشىسىندە, 300 قاتىسۋشى بولسا, ەكىنشىسىندە, 13 كاسىپكەر تىركەلدى.

«استانا – جاڭا قالا» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىنىڭ №1 يندۋستريالدى پارك اۋماعىندا 98 جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا. ونىڭ 49-ى ىسكە قوسىلسا (ينۆەس­تيتسيا قۇنى – 166,3 ميلليارد تەڭگە), 49-ى جۇزەگە اسىرىلۋدا (ينۆەستيتسيا قۇنى – 90,3 ميلليارد تەڭگە).

2011 جىلدان باستاپ №1 يندۋستريالدى پارك قاتىسۋشىلارى 5,8 مىڭنان استام تۇراقتى جۇمىس ورنىن قۇردى, ونەركاسىپتىك كاسىپورىندارعا 256,6 ميلليارد تەڭگەدەن استام ينۆەستيتسيا سالىندى. وسى ۋاقىتقا دەيىن 4,52 تريلليون تەڭگەنىڭ (9 ايدا 743,8 ميلليارد تەڭگە.) ءونىمى ءوندىرىلدى جانە 93,8 ميلليارد تەڭگەنىڭ ءونىمى ەكسپورتتالدى.

– كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋعا ىنتالى ازاماتتاردى قولداۋدىڭ قانداي تەتىگى بار؟

– كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋعا نيەتتى ازاماتتارعا نارىقتىق قاتىناستاردىڭ نەگىزىن مەڭگەرۋىنە جاعداي جاساپ, قىسقا مەرزىمدى كۋرستاردان وتۋگە جاعداي جاسايمىز. كاسىپكەرلەر قارجى ينستيتۋتى مەن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە جانە مەملەكەتتىك گرانتتار الۋىنا مۇمكىندىك مول.

– بيىل قانشا كاسىپكەر مەملەكەتتىك قولداۋعا يە بولدى؟

– بۇگىنگى كۇنى مەملەكەت تاراپىنان «2021-2025 جىلدارعا ارنالعان كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق جوباسى» شەڭبەرىندە كاسىپكەرلىكتى قارجىلىق قولداۋ رەتىندە كەلەسى تەتىكتەر جۇزەگە اسىرىلادى.

ءبىرىنشىسى – نەسيەلەر بويىنشا سىياقى مولشەرلەمەلەرىن سۋبسيديالاۋ. بۇل تەتىك كاسىپكەر ءۇشىن سوڭعى مولشەرلەمەنى 6 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋدى كوزدەيدى. نەسيەنىڭ جاپپاي سۋبسيديالاناتىن سوماسى – 3 ميلليارد تەڭگە. سۋبسيديالاۋ مەرزىمى – 5 جىلعا دەيىن.

استانا قالاسى بويىنشا 4 جىل ىشىندە قولداۋ تاپقان كاسىپكەرلەر جوباسىنىڭ سانى 4 ەسەگە ارتتى, ەگەر 2019 جىلى 172 كاسىپكەرگە قولداۋ كورسەتىلسە, 2022 جىلى (1 قازانعا) 716 جوباعا قارجىلاي قولداۋ كورسەتىلدى.

ەكىنشىسى – نەسيەنى ءىشىنارا كەپىلدەندىرۋ. ءىسىن جاڭادان باستاعان شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرى ءۇشىن – 85 پايىز, جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى ءۇشىن 50 پايىز قۇرايدى. نەسيەنىڭ جوعارعى كەپىلدىك بەرىلەتىن سوماسى: ءىسىن جاڭا باستاعاندار 360 ميلليون تەڭگە, جۇمىس ىستەپ تۇرعاندار 1 ميلليارد تەڭگە قارالدى.

ءۇشىنشىسى – مەملەكەتتىك گرانتتار بەرۋ. گرانت 5 ميلليون تەڭگەگە دەيىنگى جاڭا بيزنەس-يدەيانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن شاعىن بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە كونكۋرستىق نەگىزدە بەرىلەدى.

بيىل ءوتىنىم 1-15 ءساۋىر ارالىعىندا قابىلدانىپ, 1,8 مىڭنان استام ءوتىنىم ءتۇستى, بۇل 2021 جىلعا قاراعاندا 5,4 ەسە كوپ. بايقاۋ قورىتىندىسىمەن كاسىپكەرلەردىڭ 133 جوباسى قولداۋ تاپتى.

2015 جىلدان باسىم ەمەس سالالاردى (ساۋدا, قىزمەت كورسەتۋ, قوعامدىق تاماقتانۋ) مەملەكەتتىك قولداۋمەن قامتۋ ماقساتىندا اكىمدىك «دامۋ» قورىمەن بىرلەسىپ «استانا بيزنەس 2» جەڭىلدىكپەن نەسيە بەرۋدىڭ جەرگىلىكتى باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋدا. نەسيە ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر (RBK بانكى, بتسك بانكى) ارقىلى بەرىلەدى. جۇمىس ىستەيتىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى ءۇشىن كرەديتتىڭ ەڭ جوعارى سوماسى – 100 ميلليون تەڭگە, جاڭادان باستاعاندار 50 ميلليون تەڭگە قارالادى. نەسيە مەرزىمى 7 جىلعا دەيىن. سىياقى مولشەرى – 7 پايىز.

– استانالىقتاردىڭ كاسىپكەرلىك داعدىلارىن ارتتىرىپ, قىسقا مەرزىمدى كۋرستار وقۋعا بەلسەندىلىگى قالاي؟ بيىل قانشا ادام سەرتيفيكاتتالدى؟

– 2021 جىلى كاسىپكەرلىك نەگىزىنە وقىتۋ «بيزنەس باستاۋ» باعدارلاماسى بويىنشا 1312 ادام سەرتيفيكاتتالدى. سونداي-اق كاسىپكەرلىك نەگىزدەرى بويىنشا ورتا ءبىلىم بەرۋ كوللەدجىنىڭ 1200 ستۋدەنتى, ۋنيۆەرسيتەتتىڭ 1500 ستۋدەنتى وقىتىلدى.

وسى ۋاقىتقا دەيىن كاسىپكەرلىك نەگىزىنە وقىتۋ جۇمىسپەن قامتۋدىڭ 2020-2021 جىلدارعا ارنالعان جول كارتاسى شەڭبەرىندە «بيزنەس باستاۋ» باعدارلاماسى بويىنشا جۇرگىزىلدى. جول كارتاسىنىڭ اياقتالۋىنا وراي 2022 جىلدان وقىتۋ skills.enbek.kz پورتالى ارقىلى جۇرگىزىلەدى. بۇگىنگى كۇنى كاسىپكەرلىك, نەگىزى, وقۋ كۋرسىنا 3000 ادام ءوتىنىم ءبىلدىرىپ, ونى 2399 ادام اياقتادى.

– مەكتەپتە جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى جانە ۋنيۆەرسيتەتتە ستۋدەنتتەر «كاسىپكەرلىك نەگىزدەرى» ءپانى بويىنشا ءبىلىم الادى. وقۋ باعدارلاماسىنا كاسىپكەرلىك تۋرالى ەنۋى بۇل سالانىڭ دامۋىنا اسەرى ەتە مە؟

– 2019 جىلدان باستاپ ەلدەگى بىرقاتار مەكتەپ پەن ۋنيۆەرسيتەتتە «كاسىپكەرلىك نەگىزدەرى» دەگەن ساباق ءوتىپ كەلەدى. الدىمەن, بۇل ءپان بويىنشا مۇعالىمدەردى دايىندادىق. ماقسات – جاس كاسىپكەرلەردى قالىپتاستىرۋ, كاسىپكەرلىكتىڭ تاۋەكەلدەرى مەن تابىسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.

جاستار كاسىپكەرلىك نەگىزدەرىن جاستايىنان جادىنا توقىپ, نارىق زاڭدىلىعىن ءجىتى بىلگەنى دۇرىس. بۇل – وزىق ەلدەردىڭ تاجىريبەسىندە بار قۇبىلىس.