استانا ەلدىڭ باس ورداسى بولعان سوڭ رەسپۋبليكا اياسىندا اتالىپ وتەتىن بارلىق مادەني شارالار وسى جەردەن باستاۋ الادى. استانا كۇنىنەن استانا كۇنىنە دەيىنگى ارالىقتا تىزبەكتەلگەن وقيعالار ءتىزىمى ايتارلىقتاي ەكەن.
مەرەكەلىك دۋماننىڭ الدىندا انكارانىڭ استاناداعى كۇندەرى وتكەنىن تۇرعىلىقتى جۇرتشىلىق ۇمىتا قويماعان شىعار دەگەن ۇمىتتەمىز. تۇرىك باۋىرلارىمىزدىڭ بيمەن ورىلگەن كەشىندە ەكى ەلدىڭ استانالارىنىڭ اكىمدەرى قول ۇستاسىپ, شارشى توپقا شىققانىنا جۇرت كۋا بولعان. مايكل مەدسەن, ارماند اسسانتە سىندى مايتالماندار باستاعان ەكىنشى حالىقارالىق «استانا» ەكشن-فيلمدەر فەستيۆالى دە ءداستۇرلى ساباقتاستىعىن ۇزگەن جوق. ادەتتەگى ۋاقىتىندا ءوتىپ, ەلوردالىقتارعا اقش, ەۋروپا, ازيا مەن تمد ەلدەرى رەجيسسەرلارىنىڭ 20-عا تارتا تاماشا كينوتۋىندىلارىن تاماشالاتقان.
بىلتىر استانادا 7 كۇنگە سوزىلعان بيبىگۇل تولەگەنوۆانىڭ V حالىقارالىق ۆوكاليستەر بايقاۋىنا قازاقستان, قىتاي, رەسەي, قىرعىزستان, وزبەكستان, بەلارۋس رەسپۋبليكالارىنان 42 ءانشى كەلىپ, ءبىر اپتا بويى ءوزارا باق سىناسقان. توپ جارىپ, باس جۇلدەنى استانالىق سۇندەت بايعوجين قانجىعاسىنا بايلاعانى دا ەل ەسىنەن شىعا قويعان جوق.
قازاق ونەرىنىڭ بيىگىندە اتتارى التىن ارىپتەرمەن جازىلعان جەزتاڭداي ءانشى ك.بايسەيىتوۆا مەن ءبيدىڭ تىرەگىن قاداعان ش.جيەنقۇلوۆالاردىڭ 100 جىلدىقتارىن ەل بولىپ تويلادىق. ۇلتتىق مۇراعات باسشىلىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ك.بايسەيىتوۆانىڭ ءومىرى مەن ونەرىنە ارنالعان قۇجاتتىق كورمە جاسالدى. ەكى الىپقا ارنالعان جەكە- جەكە گالا كونتسەرت ءوتتى. ولار دا حالىقتىڭ جۇرەگىنە جول تاپقان ەرەكشە كەشتەر ساناتىندا.
بۇلاردىڭ بارلىعى استاناداعى ايتۋلى مادەني شارالاردىڭ ءبىر بولىگى عانا. ال, تىكەلەي استانا اكىمدىگىنىڭ قۇزىرىنداعى شارالارعا كەلەر بولساق….
استانا قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك, باسقارمانىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن 2011 جىل اياسىندا جانە 2012 جىلدىڭ العاشقى جارتى جىلدىعى شەڭبەرىندە 9 مىڭنان استام مادەني ءىس-شارا وتكىزىلىپ, 3,1 ميلليوننان استام حالىققا وسى سالادا قىزمەت كورسەتىلدى.
ايماقتىق تەاترلار اعىلدى
2011 جىلى باسقا قالالاردان, شەتەلدەن شاقىرتىلعان, ءارى ءوزىمىزدىڭ جەرگىلىكتى شىعارماشىلىق ۇجىمداردىڭ ەڭبەگىمەن 40-تان اسا ءىس- شارا استانالىقتار نازارىنا ۇسىنىلعان.
بىلتىر وتكەن وڭىرلەر كۇندەرى اياسىندا استاناعا بىرقاتار تەاترلاردىڭ ترۋپپالارى ات باسىن تىرەگەن ەدى. ەلوردالىق كورەرمەندەر قوستاناي, قاراعاندى, سەمەي, الماتى جانە اقمولا وبلىستىق دراما تەاترلارىنىڭ ەڭ ۇزدىك قويىلىمدارىن تاماشالاۋعا مۇمكىندىك الدى.
شەتەلدەن كەلدى كوپ دارىن…
ال, شەتەلدەن كەرۋەن باسىن باستاپ وتكەن جىلدىڭ ناۋرىزىندا داللاستان كەلگەن اتاقتى سكريپكاشى دۇيسەن وردابەك پەن لوندوننان ات باسىن استاناعا تىرەگەن تالانتتى فورتەپيانوشى دينا وردابەكتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن كلاسسيكالىق مۋزىكا كەشىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. قازاقستاننىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىنا ارناپ جاسالعان كونتسەرتكە جەرگىلىكتى تۇرعىندار مەن قالا مەيماندارى ءبىر ادامداي قىزىعۋشىلىق تانىتقان ەدى.
23 مامىردا سيمفونيالىق وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن رەسەيدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى گراف مۋرجانىڭ كونتسەرتى ءوتتى. 1 ماۋسىمدا امەريكالىق ديريجەر روبەرت گۋتتەردىڭ باسقارۋىمەن سيمفونيالىق وركەستردىڭ جانە ءبىر كونتسەرتى كورەرمەندەرگە جول تارتتى. سوليست – يتاليانىڭ بەتكە ۇستار ءپيانيسى ماركو سكياۆو. شىلدەنىڭ ءبىرىنشى كۇنى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى نۇرجامال ۇسەنباەۆانىڭ شىعارماشىلىق كەشى كورەرمەن قاۋىمىن قۋانىشقا بولەدى. 18 قازاندا سيمفونيالىق وركەستردىڭ قولداۋىمەن ت.مۇحامەتجانوۆ پەن ي.كوبزوننىڭ شىعارماشىلىق كەشى ءوتتى.
سيمفونيا سازىنا بولەندىك
بىلتىرعى كۇزدە وتكەن «شابىت» فەستيۆالىنىڭ شەڭبەرىندە سيمفونيالىق وركەستر زور سۇرانىسقا يە بولدى. گەرمانيادان كەلگەن ديريجەرلار كريستيان لورەنس پەن يزرايلدىك ليور شامبادالدىڭ باسقارۋىمەن كەزەكتى كونتسەرتىن قويدى. كونتسەرتتىڭ سوليستەرى حالىقارالىق كونكۋرستاردىڭ لاۋرەاتى ەلدار ساپاراەۆ, يانا سيمون, ماركو سكياۆو بولدى.
انكارا كۇندەرىنىڭ ايشىقتارى
اتاپ وتۋگە تيەسىلى جانە ءبىر ەرەكشە مادەني ماڭىزى بار شارا – استاناداعى انكارا كۇندەرى. ماۋسىمنىڭ 24 مەن 26 ارالىعىندا تۇركيا مادەنيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ەلوردامىزدىڭ باستى كونتسەرت زالدارىندا گالا-كونتسەرتتەر بەرىلدى. استانا قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى بولات ماجاعۇلوۆتىڭ مالىمدەۋىنشە, 2011 جىلى مادەني شارالاردى ۇيىمداستىرۋعا قالا بيۋدجەتىنەن 3 478 499,0 مىڭ تەڭگە بولىنگەن. بيۋدجەتتىك باعدارلامالار اكىمشىلەرىنىڭ دايەكتەرى بويىنشا اتالمىش سوما تۇگەلدەي يگەرىلگەن.
سالتاناتتارىنا اسپاپتارى ساي
مۋزىكالىق ونەر مەن حالىق شىعارماشىلىعىن وركەندەتۋ قاي قازاق ءۇشىن دە مۇددەلى شارۋا. وسى تۇرعىدا مادەنيەت باسقارماسى ەلەۋلى ەڭبەك ەتتى. 2011 جىلى كاسىبي شىعارماشىلىق ۇجىمداردىڭ ۇلتتىق سالت-ءداستۇر بويىنشا تىگىلگەن كونتسەرتتىك كوستيۋمدەرى جاڭالاندى. وتكەن جىلى وسىنداي التى ۇجىمنىڭ, اتاپ ايتار بولساق, قازاق حالىق اسپاپتار وركەسترى, ۇرمەلى وركەستر, كامەرالىق حور, «سارىارقا» ۇلت اسپاپتار ءانسامبلى, «سوليستەر اكادەمياسى» كامەرالىق وركەسترى, «شالقىما» ۇلتتىق بي ءانسامبلىنىڭ كوستيۋمدەرى جاڭا ساپامەن تىگىلدى. استانانىڭ ابىرويىن ءتۇرلى حالىقارالىق ساحنالاردا قورعاپ جۇرگەن كلاسسيكالىق باعىتتاعى ونەرپازدارى, ءداستۇرلى انشىلەر مەن ەسترادا ورىنداۋشىلارىنا دا ارنايى ساحنالىق كيىم ۇلگىلەرى ۇسىنىلدى. وعان قوسا 32 مۋزىكالىق اسپاپ ساتىپ الىندى. ولاردىڭ قاتارىندا 12 سكريپكا, 1 فلەيتا, 3 كلارنەت, 2 كەرنەي, 1 ارفا, 1 ليتاۆرا, 2 كىشى داۋىلپاز, 2 باس گيتارا, 1 ەلەكترو گيتارا, 4 وركەسترلىك كونتراباس, 2 بايان بار.
اندى اۋەلەتىپ, كۇيدى كۇمبىرلەتىپ…
2011 جىلدان باستاپ استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ مەملەكەتتىك فيلارمونياسى كونتسەرتتەردىڭ ساپاسىن كوتەرۋ ماقساتىندا ولاردى فونوگرامماسىز وتكىزۋگە كوشىپ جاتىر. 24 قاڭتاردا مۋزىكالىق فونوگراممانى قولدانباي-اق قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىن ەسترادا جانرىنىڭ سوليستەرى ناقىشىنا كەلتىرىپ ورىنداپ شىقتى. كورەرمەندەر مۇنداي جاڭالىققا وتە جوعارى باعا بەردى. مەملەكەتتىك فيلارمونياعا قاتىستى ونەر ۇجىمدارى كونتسەرتتەرىنىڭ مازمۇنى مەن رەپەرتۋارىنا بىرقاتار وزگەشەلىكتەر ەنگىزىلدى.
ەلىمىزدىڭ تاريحي-مادەني قۇندىلىقتارىن ساقتاۋعا مەيلىنشە ۇلەس قوسىپ وتىرعان فيلارمونيانىڭ وركەسترى, ۇلت اسپاپتار انسامبلدەرى ءوز رەپەرتۋارلارىن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ تاعىلىمى مول سۇبەلى تۋىندىلارىمەن تولىقتىرا ءتۇستى. 2011 جىلدىڭ ىشىندە وسىنداي قورعا 76 جاڭا شىعارما قوسىلدى. ولاردىڭ ىشىندە قازاق حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ رەپەرتۋارىنا ن.تىلەنديەۆ, ا.جۇبانوۆ, قۇرمانعازى, ماحامبەت شىعارمالارىنان 28 ءان مەن كۇي ىرىكتەلىپ الىندى. ءدال وسىنداي باعىتپەن باسقا دا ۇجىمدار حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن جاڭارتۋلاردى جۇزەگە اسىردى.
مۇراتى بيىك مۇراجايلار
قالامىزداعى مۇراجايلار دا كوپتەگەن شارالار وتكىزىپ, تۇرعىندار مەن قالا مەيماندارى ءۇشىن كوپتەگەن قىزمەتتەر ۇسىندى. 2011 جىلى مۇراجايلار مەن سۋرەت ونەرىنىڭ جاناشىرلارىنا 7722 ەكسپونات كورسەتىلدى. 2010 جىلمەن سالىستىرعاندا 2,3 ەسە كوپ. مۇراجايلاردىڭ قىزمەتىندە يننوۆاتسيالىق وزگەرتۋلەرگە كوبىرەك كوڭىل بولىنە باستادى. مۇراجاي قورلارىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن ساندىق پىشىمگە اۋىستىرۋ قولعا الىنعان.
اۋىستىرىلعان قور بىرلىكتەرىنىڭ كورسەتكىشتەرى 2009 جىلى 2,9%; 2010 جىلى 5,3%; 2011 جىلى 30% كورسەتكىشكە دەيىن وسكەن. بۇل دا جۇمىس ونىمدىلىگىن بايقاتسا كەرەك.
قازىرگى زامان ونەر مۇراجايىندا بالالاردىڭ ەستەتيكالىق تانىمىن وسىرۋگە باعىتتالعان «ءتۇرلى ءتۇستى الىپپە» مەكتەبى جۇمىس جاسايدى. وقۋشىلار وندا ونەردىڭ ءار سالاسىمەن ءجىتى تانىسا الادى. وندا بالانىڭ وي-ءورىسىن دامىتۋعا باعىتتالعان وقۋ ساباقتارى جۇرگىزىلەدى. 2009 جىلدان بەرى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا ارنالعان ارنايى سىنىپتار دا اشىلعان.
«اتامەكەن» -on-line رەجيمدە
2011 جىلى كوپ ءىستى تىندىرعان مەكەمەنىڭ ءبىرى «اتامەكەن» قازاقستان كارتاسى ەتنومەموريالدى كەشەنى. بۇل مەكەمە online رەجيمدە ءتۇرلى تاقىرىپتارعا ارنالعان ءباسپاسوز باياندامالارىن جاساۋمەن شۇعىلدانۋ ۇستىندە. بىلتىر «تاۋەلسىز ەل تۇڭعىش پرەزيدەنتىمەن» دەگەن كونفەرەنتسيامەن اشىلدى. ودان كەيىن حالىقارالىق دەڭگەيدە «تاۋەلسىز قازاقستان جانە قازىرگى زامان مۇراجايلارى» اتتى كونفەرەنتسيا ءوتتى. وعان بەلورۋسسيانىڭ ساۋلەت پەن تۇرمىس ۇلتتىق مۇراجايى, لاتۆيانىڭ ۇلتتىق ەتنوگرافيالىق مۇراجايى, قورعان قالاسىنىڭ وبلىستىق كوركەم سۋرەت مۇراجايى, ۆەنگريانىڭ ۇلتتىق مۇراجايى, باكۋ قالالىق گالا مەملەكەتتىك تاريحي-ەتنوگرافيالىق مۇراجاي مۇراجايلارى قاتىستى. ەلىمىزدىڭ مەرەيتويىنا ارناپ «قايسار ەلىم, قازاق جەرىم – اتامەكەن!» دەگەن تاقىرىپتا زياتكەرلىك مارافون ۇيىمداستىرىلدى. جالپى مۇنداي on-line كونفەرەنتسيالار جاستار اراسىندا سالاماتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ, وسكەلەڭ ۇرپاق بويىندا ءپاتريوتيزمدى سىڭىرۋگە باعىتتالعان. جانە بۇل شارالار لايىقتى دەڭگەيدە جاستار جۇرەگىنە اسەر ەتتى دە.
كىتاپحانا – ءبىلىم كىلتى
كىتاپحانالار دا قالا تۇرعىندارىنىڭ ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الادى. قازىر ەلوردادا رەسپۋبليكالىق كىتاپحانالىق اقپاراتتىق جۇيە جۇمىسقا كىرىستى. كىتاپحانالاردى كومپيۋتەرمەن جابدىقتاۋ, بيبليوگرافيالىق سالانىڭ تەحنيكالىق احۋالىن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرۋگە بارلىق جاعداي جاسالىپ جاتىر. 2011 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءبىر جىلدا 69 مىڭ وقىرمانعا قىزمەت كورسەتىلگەن. بۇل شامامەن ءتۇرلى ماقساتپەن كىتاپحانالارعا 503 مىڭ ادام كەلىپ تۇرادى دەگەندى بىلدىرەدى. مۇندا دا on-line رەجيمدە ءتۇرلى قىزىقتى تاقىرىپتاردا مۇراجايلىق جانە كىتاپحانالىق ءىس-شارالار وتكەن.
ەلوردانىڭ ەسكەرتكىشتەرى
استانا بارشا قازاقتىڭ باس ورداسى بولعاندىقتان مۇندا تاريحي وقيعالاردى ەسكە الۋ ءۇشىن ءتيىستى دارەجەدە ءىس-شارالار وتكىزىلىپ تۇرادى.
2011 جىلى باس قالانىڭ جوبالاۋ- سمەتالىق قۇجاتتارىنا بۇرىنعى مۇسىلمان مەكتەبىنىڭ عيماراتىن قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن باستاۋ ەنگىزىلگەن ەدى. 2011 جىلدىڭ بيۋدجەتىنەن بۇل جۇمىستى جۇزەگە اسىرۋعا 9562,0 مىڭ تەڭگە كولەمىندە قارجى ءبولىندى. 2012 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتى جىلدىعىندا اتالمىش قۇجاتتار مەملەكەتتىك ساراپتامادان ءوتتى. جالپى ەكى جىلدىڭ ىشىندە بۇل مەكتەپتىڭ جوندەۋ جۇمىستارى تولىعىمەن اياقتالۋعا ءتيىس دەپ جوسپارلانىپ وتىر. استانانىڭ تاريحي-مادەني مۇراسىن ساقتاۋ ءۇشىن 2012 جىلعا دا بىرنەشە ءىس-شارالار جوسپارلانعان.
ونىڭ ءبىرى وتىرار كوشەسىندە ورىن تەپكەن XIX عاسىردىڭ ساۋلەت جانە قالا قۇرىلىسىنىڭ كورنەكى ەسكەرتكىشى قالىپقا كەلتىرۋ كوزدەلىپ وتىر. ەكىنشىسى, «قاراوتكەل» مۇسىلمان قورىمى» ەسكەرتكىشىنە قورشاۋ جۇرگىزۋ. وسى زيراتتا «اك وردا» اقساقالدار قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا 300-400 جىل ىلگەرىدەگى ادامدار جەرلەنگەن. مۇندا ءتىپتى, كەي اڭىز- اڭگىمەلەردىڭ اڭىسى بويىنشا تاۋكە, سامەكە حان, اقمولانىڭ اعا سۇلتانى قوڭىرقۇلجا قۇدايمەندە, بوگەنباي, قابانباي باتىرلار ساربازدارى, كەنەسارى حاننىڭ ساربازدارى, امانگەلدى يمانوۆتىڭ جىگىتتەرى, سامارقان, بۇقارا, قازان قالالارىنىڭ يسلام باسشىلارى, ساۋداگەر ب.قوسشىعۇلوۆ تا وسى زيراتقا جەرلەنگەن-مىس. تاريح پەن مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن قورعاۋعا ارنالعان قالالىق كوميسسيانىڭ جينالىسىندا عىلىمي-زەرتتەۋ توبىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان ەدى. بۇل توپتىڭ ماقساتى قورىمداعى نەكروپولدەردى وقىپ, زەردەلەپ, ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرۋ. قورىمدى جوندەۋگە ارنالعان كەشەندى جوبا قاراستىرىلدى. جوبانى مەملەكەتتىك ەلتاڭبانىڭ اۆتورى, بەلگىلى ساۋلەتشى, پروفەسسور جانداربەك مالىبەكوۆ جاساعان. ول ءۇش جىلعا ارنالادى.
جالپى استانا بويىنشا 47 تاريحي-مادەني ەسكەرتكىش بار. ونىڭ 45-ءى جەرگىلىكتى دارەجەدەگى, 2-ءى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار دۇنيە. 12-ارحەولوگيالىق مۇرا بولسا, 35-ءى ساۋلەت پەن قالا سالۋ نىساندارى.
2011 جىلى «استانا قالاسىنىڭ تاريحي-مادەني مۇراسى. ەسكەرتكىشتەر جيناعى» اتتى كىتاپ جارىق كوردى. ونى شىعارۋعا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 8160,0 مىڭ تەڭگە بولىنگەن.
ەسكەرتكىشتەردى قالىپقا كەلتىرۋ جۇمىستارى 2009-2011 جىلداردا قارقىندى ءجۇردى. وسى جىلداردا س.سەيفۋللين مۇراجايى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى. جوندەۋ جۇمىستارىنا اكىمدىك 54 613,0 مىڭ تەڭگە جۇمسادى. حح عاسىردىڭ قۇندى جادىگەرلەرىنىڭ ءبىرى – كوپەس كۋبريننىڭ ءۇي جايىنىڭ ۇزاق مەرزىمدىك جوندەۋ جۇمىستارى قولعا الىنىپ جاتىر. وعان 91 182,8 مىڭ تەڭگە قارجى بولىنگەن.
قالا اۋماعىنداعى مادەني مەكەمەلەر كۇن وتكەن سايىن قولجەتىمدى بولىپ كەلەدى. 2011 جىلى كونتسەرتتىك ساراي, تەاتر, مۇراجاي, كىتاپحانالاردىڭ بارلىعىنىڭ باسىن قوسقاندا 8000 شارا ءوتىپتى. 2,6 ميلليون ادامعا قىزمەت كورسەتىلگەن.
بۇل كورسەتكىشتىڭ بارلىعى ەلوردانىڭ مادەني ءومىرىن قالىپتاستىرىپ, ۇيىمداستىرىپ, حالىقتى قىزعىلىقتى مەرەكەلەرمەن تامسانتىپ وتىرعان مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىپ وتىرعانى بەلگىلى.
شىنار ءابىلدا
