كەشە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ سالتاناتتى تۇساۋكەسەرى ءوتتى. جاڭا ونەر ورداسىنىڭ شىمىلدىعى بيىل 100 جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتىپ جاتقان كومپوزيتور مۇقان تولەباەۆتىڭ كلاسسيكالىق ونەرگە قوسقان جاۋھارى – «ءبىرجان-سارا» ۇلتتىق وپەراسىمەن اشىلدى.
جينالعان جۇرتشىلىقتى قازاق مادەنيەتىنىڭ قۋانىشتى ساتىمەن قۇتتىقتاعان ەلباسى: «استاناعا العاش كوشىپ كەلگەندە, ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترىن اشىپ, جۇرتتىڭ ونەردەن قول ءۇزىپ قالماۋىنا جاعداي جاسادىق. كەيىن بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى, تاۋەلسىزدىك سارايى, «قازاقستان» ورتالىق كونتسەرت زالى سياقتى مادەنيەت نىساندارى پايدا بولدى. مىنە, بۇگىن ءسان-سالتاناتى كەلىسكەن «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ اشىلۋىنا كۋا بوپ وتىرمىز. بۇل – ساناۋلى كۇندەردەن كەيىن تويلاناتىن استانانىڭ 15 جىلدىعىنا كەرەمەت تارتۋ ءارى ورتالىق ازياداعى ەڭ ۇلكەن, سوڭعى ون-ون بەس جىل مۇعدارىندا ەۋرازيا كەڭىستىگىندە جاڭادان اشىلعان جالعىز وپەرا جانە بالەت تەاترى بولىپ سانالادى. بيىل ۇلت ونەرىنىڭ ماقتانىشى مۇقان تولەباەۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ ءوتىپ جاتقانىمىزدى بىلەسىزدەر. تەاتردىڭ شىمىلدىعى ايگىلى كومپوزيتوردىڭ «ءبىرجان –سارا» تۋىندىسىمەن اشىلۋىنىڭ ءمانى زور. بۇل – ۇلتتىق ونەرىمىزگە زور قۇرمەتتىڭ بەلگىسى. ۇلى كومپوزيتورىمىزعا دەگەن حالىقتىڭ رياسىز كوڭىلى» دەدى.
بەتاشارى – «ءبىرجان-سارا»
سونداي-اق ەلباسى وسى تەاتر ساحناسىنان تالاي-تالاي ونەر ساڭلاقتارى, جاس ارتىستەر قاناتتانىپ, بولاشاقتا تەك قازاقستانعا عانا ەمەس, بۇكىل الەمگە اتى جايىلاتىن ونەرپازدار تاربيەلەنىپ شىعاتىنىنا سەنىم بىلدىرە وتىرىپ, قىزمەتكەرلەرگە 100 پاتەر, 100 جاتاقحانا ارنايى بولىنگەندىگىن سۇيىنشىلەپ جەتكىزدى. ەلباسىنىڭ ايتۋىنشا, 2012 جىلى مەملەكەتتىڭ مادەنيەت سالاسىن قولداۋعا جۇمساعان قارجىسى 35 ميلليارد تەڭگەدەن اسىپ ءتۇستى. ەلىمىزدە 41 رەسپۋبليكالىق, 7000-عا جۋىق جەرگىلىكتى ماڭىزعا يە مادەنيەت نىساندارى جەمىستى قىزمەت ەتىپ كەلەدى, وندا جالپى سانى 75 مىڭداي قىزمەتكەر ەڭبەكتەنەدى.
اقبوز ات, اسقاق جىرمەن ورالعان «ءبىرجان –سارا»
ەلباسى سوزىنەن كەيىن جينالعان جۇرت دەمىن ىشىنە تارتىپ, «ءبىرجان-سارا» وپەراسىنىڭ باستالۋىن كۇتتى. ويتكەنى ونداعى باستى رولدەردى ونەرسۇيەر قاۋىمعا جاقسى تانىس قوس وپەرا «جۇلدىزى» – رەسەيدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى, تاتارستاننىڭ حالىق ءارتىسى, تەنور احمەد اگادي ء(بىرجان رولىندە) مەن قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى, تاڭعاجايىپ ليريكا-كولوراتۋرالىق سوپرانو داۋىسىنىڭ يەسى نۇرجامال ۇسەنباەۆا (اقىن سارا رولىندە) سومدايتىن ەدى. كورەرمەننىڭ كوز الدىندا قازاقتىڭ كەڭ جازيرا دالاسى, وعان جاعالاي قونعان تۋىرلىقتى,اقشاڭقان كيىز ۇيلەردىڭ پانورامالى كورىنىسى كولبەڭدەي قالدى. قىزىلدى-جاسىلدى كيىنىپ, دۋمانداتقان-تويلاتقان حالىقتىڭ ورتاسىنا ءبىرجان دا, سارا دا اقبوز اتپەن كەلگەندە جۇرت دۋ ەتە ءتۇستى. ەكەۋىنىڭ ايتىسى, تاعدىر تارتىسىن بەينەلەگەن كورىنىستەرگە قايتا-قايتا قوشەمەتتەرىن ايامادى. ايتا كەتەرلىك ءبىر ءجايت, وسىدان 13 جىل بۇرىن استاناداعى ك. بايسەيىتوۆا اتىنداعى ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترى دا العاشقى شىمىلدىعىن وسى «ءبىرجان –سارا» وپەراسىمەن اشقان. ول كەزدە دە قويۋشى – رەجيسسەر سانكت-پەتەربۋرگ وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى يۋري الەكساندروۆ, ال سۋرەتشىسى ۆياچەسلاۆ وكۋنەۆ بولعان. كەز كەلگەن كلاسسيكالىق تۋىندىعا باتىل وزگەرىس ەنگىزىپ, قۇبىلتىپ شىعاراتىن يۋري يسااكوۆيچ – الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە شاقىرتۋمەن جۇمىس ىستەيتىن بەدەلدى ونەر تارلانى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا, تالانتتى ستسەنوگراف ۆياچەسلاۆ وكۋنەۆ ەكەۋى 2003 جىلى 15000 ادام سياتىن يتالياداعى «ارەنا دي ۆەرونادا» ءپۋچچينيدىڭ «تۋراندوت» وپەراسىن قويىپ, ەكى مارتە انشلاگ جاساعان. ويتكەنى وپەرانىڭ وتانى سانالاتىن – يتاليانىڭ سىرتتان كەلەتىن رەجيسسەرگە ۇلتتىق وپەراسىن قويۋدى سەنىپ تاپسىرۋى تاريحتا تۇڭعىش رەت بولعان ەدى. وپەرانىڭ حاس ماەسترولارى قويعان بۇل جولعى «ءبىرجان – سارانىڭ» بىرنەشە ەرەكشەلىگى بار. ماسەلەن, مۋزىكالىق جەتەكشىسى – ديريجەر ابزال مۇحيتدينوۆ ليريكالىق-درامالىق تۋىندىنىڭ پارتيتۋراسىن تۋرا تولەباەۆتىڭ قولىنان شىققان نۇسقاسى بويىنشا قايتادان قالپىنا كەلتىردى. ستسەنوگرافياسىن جاساعان سۋرەتشى-دەكوراتور ۆياچەسلاۆ وكۋنەۆكە قازاقتىڭ ءتۇرلى ەتنوگرافيالىق بايلىعىن قازىپ, ءتىپتى رەسەيدەگى ەرميتاجدا, ەتنوگرافيالىق مۇراجايلاردا تۇرعان قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىم-كەشەگىن مۇقيات زەرتتەۋگە تۋرا كەلدى. ال كلاسسيكالىق تۋىندىلارعا ەكسپەريمەنت جاساۋدان قورىقپايتىن يۋري الەكساندروۆ قويىلىم سوڭىن تراگەديامەن اياقتاماي, ءبىرجان مەن سارانىڭ اراسىنداعى ىڭكارلىك جىرىنا ورىن بەردى.
– سپەكتاكلدىڭ سوڭىندا, ءبىرجان ولمەيدى, كەرىسىنشە حالىق اراسىندا قالادى. ويتكەنى حالىقتىڭ ماڭگىلىك جادىندا ساقتالعان اسقاق پوەتيكانىڭ ءوشىرۋ, ءولدى دەۋگە قيۋ مۇمكىن ەمەس. جالپى مەن ءوز باسىم مۋزىكالىق تەاتردا كىسى ءولىمىن تىكەلەي بادىرايتىپ كورسەتۋگە قارسى اداممىن, – دەپ ويىمەن ءبولىستى يۋري الەكساندروۆ.
تەاتر ساۋلەتىنىڭ تاماشالارى
رەجيسسەر «ءبىر كەزدەرى ۆوكزالدىڭ تۇبىندەگى تەاتردا جۇمىس ىستەگەندە ءبىزدىڭ قاسىمىزعا ەس بولىپ ءجۇرسىن دەپ ادام قوسىپ بەرەتىن, العاشىندا كلاسسيكالىق ونەردى توسىرقاي قابىلداعان كورەرمەندەردىڭ وركەستر شۇڭقىرىنا موينىن سوزىپ قاراعانىن دا كورىپ ەدىك. ودان بەرى استانا قاتتى وزگەردى, ەلوردالىق مادەنيەت قالىپتاسىپ قالدى. ەندى وسى تەاتردىڭ سالتاناتىنا لايىق كورەرمەنى بولۋىنا تىلەكتەسپىن» دەي كەلىپ, «استانا وپەرا» تەحنيكالىق جابدىعى, كوركى جاعىنان رەسەيدىڭ الدىڭعى قاتارلى تەاترلارىنان اسىپ تۇسكەنىنە قىزعانا دا قىزىعا قارايتىنىن جەتكىزدى.
راسىندا دا, ايتسا ايتقانداي, «استانا وپەرا» – ەلوردانىڭ جاڭا بەتكەۇستار ساۋلەت نىسانىنىڭ قاتارىنا كىرەدى. جالپى اۋماعى 61163 ش.م قۇرايتىن تەاتر قۇرىلىسى 4 بلوكتان تۇرادى. جوبا اۆتورى ساۋلەتشى – رەناتو اركەتتي گرەك-ريم مەن قازاقتىڭ ۇلتتىق ساۋلەت ءداستۇرىنىڭ اراسىن تەڭ ۇستاۋعا تىرىسقان. عيماراتتىڭ سىرتقى قاسبەتى «سيتسيليا ءىنجۋى» يتاليان مارمارىمەن سۇپىلانعان. تەاتردىڭ باس كىرەبەرىسىنىڭ ماڭدايشاسىنا قولا كۆادريگا – ءتورت پار ات جەككەن قوس دوڭعالاقتى اربانىڭ ۇستىندە قولىنا ليرا ۇستاعان ساق پاتشايىمى ءتوميريستىڭ (تۇمار) ءمۇسىنى قويىلعان.
اۋماعى اتشاپتىرىم ەكى قاباتتى فويەنىڭ ءپىشىنى ەلليپس تارىزدەس, بيىكتىگى 13 م, وعان سالماعى 1600 كگ, ديامەترى 5 م قىمبات حرۋستالدان جاسالعان اسپاشام ەرەكشە كورىك بەرىپ تۇرادى. فويەنىڭ قوس قاپتالىندا دوعا ءتارىزدى, باروككو ستيلىندە جاسالعان ەكى ءمارمار باسپالداق بار. قابىرعاسىنداعى دەكوراتيۆتى سۋرەتتەردى يتاليا سۋرەتشىلەرى ورىندادى. فويەسىندە ءتۇرلى مادەني شارالار ۇيىمداستىرۋعا بولادى.
تاعا ءتارىزدى كورەرمەن زالى حIح عاسىرداعى يتاليان تەاترلارىنىڭ ۇزدىك ۇلگىسىمەن جاسالدى. ول 1250 ورىنعا شاقتالعان. پارتەردىڭ ۇستىندە بەلەتاج, سوسىن ەكى يارۋس بالكون, گالەرەيا ورنالاسقان. زالدىڭ اكۋستيكاسىن كەلتىرۋمەن يتاليادان كەلگەن ماماندار شۇعىلداندى, ناتيجەسىندە زالدىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن انىق ەستىپ-كورەتىندەي جاعداي جاسالدى, تاماشا دىبىستىق ۇيلەسىمگە قول جەتكىزىلدى. ول ءۇشىن بارلىق ۇساق-تۇيەك – شامشات نەمەسە قايىڭ اعاشىنان جاسالعان پاركەت ەدەن, شيە تۇستەس, جەزبەن ۇيلەسىم تاپقان پانەل تاقتالار, ءساندى سىلاق, اينا, ءتىپتى تۋرا ميلاندىق «لا سكالا» تەاترىنداعىداي قىلىپ يتاليادا ارنايى دايىندالعان كرەسلولاردىڭ ارقالىعى مەن بۇرىلۋىنا دەيىن ويلاستىرىلىپ جاسالدى.
ساحنانىڭ اۋماعى 768 ش. م قۇرايدى, سونداي-اق بيىكتىگى 16 م ارەر ساحنا مەن ەكى قاپتال قالتاسى بار. وسىلايشا بولىنگەن ساحنادا ءبىر ۋاقىتتا كەم دەگەندە 3 اكتىنىڭ دەكوراتسياسى ورنالاسا الادى. ساحنانىڭ ءتريۋمى (استىڭعى بولىگى) 13 مەتر تەرەڭدىككە دەيىن تومەندەي الادى, سونىڭ ارقاسىندا ءتورت ورتالىق كوتەرگىش ەركىن قوزعالادى. نەگىزگى ساحنادا ستسەنوگرافياسى كۇردەلى سپەكتاكلدەر قويۋعا بولادى. عيمارات ەڭ سوڭعى ۇلگىدەگى, بۇكىل سپەكتاكلدەر مەن كونتسەرتتەردى HD ساپاسىمەن جازۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ستۋديالىق اپپاراتپەن جابدىقتالعان, سونداي-اق تەاتردىڭ جەكە كوتەرمەلى, جەرسەرىك سيگنالىن قابىلداي الاتىن ستانساسى بولادى.
وركەستر شۇڭقىرىنا 120 وركەسترانت ەركىن سيادى. نەگىزگى زالدان كەم تۇسپەيتىن 250 ورىندىق كامەرالىق زال بار. ارتىستەرگە سوڭعى تەحنيكامەن جابدىقتالعان, كەڭ دە جايلى 26 دايىندىق زالى, 60 گريم جاسايتىن بولمە قىزمەت ەتەدى. استىنداعى پاركينگى 92 كولىككە شاقتالعان, ال سىرتىنا 325 كولىك وشاراتىن ورىن جاسالدى. جان-جاعىنداعى 58,7 مىڭ ش.م اۋماق اباتتاندىرىلدى.
الداعى بەس جىلدىڭ شىعارماشىلىق جوسپارى دايىن
جاڭا تەاتردىڭ الداعى جوسپارىمەن بولىسكەن, ونەر ۇجىمىنىڭ جەتەكشىسى, كومپوزيتور, قوعام قايراتكەرى تولەگەن مۇحامەدجانوۆتىڭ ايتۋىنشا, استانا كۇندەرى ناقتىلاي ايتساق 3, 6, 7 شىلدەدە تەاتردا چايكوۆسكيدىڭ «ۇيقىداعى ارۋ» بالەتى قويىلادى. سونىمەن قاتار, 21 قازاندا دجۋزەپپە ۆەرديدىڭ «اتتيلا» وپەراسىمەن تەاتردىڭ الەمدىك پرەمەراسى وتەدى. باس رەجيسسەرى – سانكت-پەتەربۋرگتەگى اتاقتى ماريا تەاترىنىڭ جەتەكشىسى ۆالەريا گەرگيەۆ, قويۋشى-سۋرەتشىسى يتاليان ستسەنوگرافى, كوستيۋم سۋرەتشىسى, پاريجدەگى «وپەرا باستيليا» جانە «وپەرا گارنەدە» تالاي مارتە تابىستى پرەمەرا قويعان پەر لۋيدجي پيتستسي. اتتيلانىڭ پارتياسىن «مەتروپوليتەن وپەرادا» ءان شىرقاعان باشقۇرتتىڭ باس ءسوليستى يلدار ابدىرازاقوۆ ورىندايدى. سونداي-اق, «استانا وپەرا» ءۇش عاسىرلىق تاريحى بار سان-كارلو تەاترىمەن دجۋزەپپە ۆەرديدىڭ «ايدا» وپەراسىن, پلاچيدو دومينگو جەتەكشىلىك ەتەتىن لوس-انجەلوس وپەرا جانە بالەت تەاترىمەن بىرلەسىپ «سيقىرلى سىبىزعى» وپەراسىن بىرلەسىپ قويۋ ءۇشىن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىر. ياعني, ءبىر سوزبەن ايتقاندا جاڭا ونەر ۇجىمىنىڭ رەپەرتۋارى مەن شىعارماشىلىق جوسپارى الداعى ءتورت-بەس جىلعا انىق جوسپارلانىپ قويدى. ال EXPO-2017 كورمەسى كەزىندە استاناعا «لا سكالا», «كوۆەنت-گاردەن» تەاترلارى گاسترولمەن كەلەدى دەپ كۇتىلۋدە.
ادىلبەك جاپاق
