شىن مانىندە, كوميسسيا قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسىنىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەس قوستى. جونگە سالىنعان جۇمىستىڭ ارقاسىندا ول ءارتۇرلى قۇرىلىمداردىڭ, مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ جۇمىستارىن جەدەل تۇردە ۇيلەستىرە ءبىلدى, ەلباسى قويعان تەز ارادا شەشۋدى تالاپ ەتەتىن مىندەتتەردى دەر كەزىندە ىسكە اسىرىپ وتىردى. قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسىنىڭ – قازىرگى استانانىڭ نەگىزى ءدال سول كەزدەرى قالاندى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. جۇيەلى جۇمىستىڭ ارقاسىندا استانانى كوشىرۋ بارىسىندا تۋىنداعان كوپتەگەن پروبلەمالار ەڭسەرىلدى. استانانىڭ قۇرىلىسىنا تمد ەلدەرىنىڭ 4 مىڭعا جۋىق قۇرىلىسشى جۇمىلدىرىلعانىن دا ەستەن شىعارماعان ءجون. قىسقا مەرزىمدە, باس-اياعى 4-5 جىلدىڭ ىشىندە, ەل استاناسىن الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ يدەياسى ىسكە اسىرىلدى. ەلباسى ايتقانداي, استانا قازاقستاننىڭ جاڭعىرۋىنىڭ رامىزىنە اينالدى, ونىڭ قۇرىلىسى – ەل تاريحىنداعى جانە قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ جىلناماسىنداعى جاڭا ءداۋىر بولدى.
شارۋانىڭ قاربالاس بولعانىنا قاراماستان جاڭا استانانىڭ جىلناماسى ماسەلەسى دە نازاردان تىس قالمادى. وسى ماقساتتا سول كەزدىڭ وزىندە ورتالىق ءارحيۆتى اقمولاعا كوشىرىلەتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ تىزبەسىنە قوسۋ نەمەسە جاڭادان سالۋ ءۇشىن جەر ءبولىپ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنىڭ قۇجاتتارىن جيناقتاۋعا نەگىز سالۋ ماسەلەسى 1997 جىلعى ارحيۆ ماتەريالدارىندا كەزدەسەدى. ايتا كەتۋ كەرەك, بۇل يدەيانى ەلباسى قولداپ, 2006 جىلى استانادا ۇلتتىق ارحيۆ قۇرىلادى.
ءسويتىپ قازاقستان 1997 جىلى حالىق تاعدىرى ءۇشىن ومىرشەڭ زور «قازاقستان – 2030» دامۋ ستراتەگياسىمەن جانە جاڭا استاناسىمەن جاڭا بيىكتەرگە, جاڭا مىڭجىلدىققا قادام باستى. وسى تۇرعىدا 1998 جىلدىڭ دا ەل تاريحىنداعى الاتىن ورنى ەرەكشە. ەلباسىنىڭ 26 قاڭتارداعى جازبالارىندا «جاڭا: ەسكى ستاديون, ەۆرازيا ۋنيۆەرسيتەتى, ۇلتتىق مۋزەي, تەلەورتالىق, ارى قاراي ەەا (ەركىن ەكونوميكالىق ايماق), اقمولانىڭ باس جوسپارىنا كونكۋرس, استانانىڭ تۇساۋكەسەرى. دايىندىق» دەگەن سوزدەر بار. اتالعان ماسەلەلەرمەن قاتار وسى كەزدەرى «استانانىڭ جاسىل بەلدەۋى» دە قولعا الىنا باستاعان.
بىلاي قاراعاندا, بۇل 1998 جىلداعى باستى ءىس-شارالار مەن ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ تىزبەسى, ياعني سول جىلدىڭ مازمۇندىق سيپاتتاماسى نەمەسە جول كارتاسى ىسپەتتەس دۇنيەلەر بولاتىن. ويتكەنى ول قالانىڭ كەڭ كولەمدەگى قۇرىلىسىمەن, ونىڭ بولاشاق دامۋىنىڭ باس جوسپارىن دايىنداۋدان باستالدى. بولاشاق ەلوردامىزدىڭ باس جوسپارى اشىق وتكىزىلگەن حالىقارالىق بايقاۋدىڭ ناتيجەسىندە بەكىتىلدى. وعان 47 جوبا قاتىستى. ايگىلى جاپون ساۋلەتشىسى كيسە كۋروكاۆانىڭ جوباسى وزىپ شىقتى.
وسى كەزدە استانانىڭ تۇساۋ- كەسەرىنە ازىرلىك ناقتى قولعا الىنعان ەدى. ۇيىمداستىرۋ كوميتەتى قۇرىلدى. وندا وبلىستىڭ دايىندىعى, مادەني-سپورتتىق جانە ويىن-ساۋىق مەكەمەلەرىنىڭ دايىندىعى, ساۋدا جانە قىزمەت كورسەتۋ, يپپودرومنىڭ قۇرىلىسى, جول بويىنداعى قىزمەت كورسەتۋدىڭ جاعدايى سياقتى ماسەلەلەر قاراستىرىلدى.
پرەزيدەنت 1998 جىلدىڭ قاڭتار, ءساۋىر, مامىر ايلارىندا ارنايى كەڭەستەر وتكىزىپ, استانانىڭ تۇساۋكەسەرىنىڭ باعدارلاماسىن بەكىتتى, ۇكىمەتتىك كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى, اەروپورتتىڭ دايىندىعى تۋرالى ەسەپ تىڭدادى, استانا قالاسىنىڭ رەسمي تۇساۋكەسەرىنە ارنالعان سالتاناتتى وتىرىستىڭ ستسەناريىن بەكىتتى جانە تاعى باسقا كوپتەگەن ناقتى تاپسىرمالار بەردى. ەلباسى بۇل ىسكە جاۋاپتى ادامداردان ءىس-شارالاردى ازايتىپ, ونىڭ ساپاسىنا كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتتى.
الەمگە تانىمال «وكان حولدينگ» قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى بەكير وكان ءبىر سۇحباتىندا استاناعا ەڭ العاش 1995 جىلى كەلگەنىندە ەلباسىنىڭ استانا تۋرالى ويىن ەستىپ: «بۇل كىشكەنتاي عانا قالا. قالاي استانا بولادى؟» دەپ سۇراپتى. ول سۇراققا پرەزيدەنت «ستراتەگيالىق تۇرعىدان وسى قالا استانا بولۋى قاجەت, سولاي بولادى» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. بەكير وكان مىرزا استانادا العاشقى بەس جۇلدىزدى «Okan InterContinental» قوناق ءۇيىن سالعانى تۋرالى ەسكە ءتۇسىرىپ, سول كەزدەرى استانادا قۇرىلىسقا قاجەتتى ماتەريالدار جوقتىڭ قاسى بولعانىن, قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ تۇركيا, ەۋروپا مەن امەريكادان اكەلىنەتىندىگىن, جۇمىسشىلاردىڭ دا جەتىسپەگەندىگىن اڭگىمەلەي كەلە, مىنا ءبىر قىزىقتى وقيعانى ەسىنە الادى: «اقپان ايى ەدى. قوناقۇيدىڭ اياقتالماعان ءبىر بولىگىن سالىپ جاتتىق. مەملەكەت باسشىسى نازارباەۆ قوناق ءۇيدى كورۋگە كەلدى. ول ۇنەمى قۇرىلىس بارىسىن قاداعالاپ وتىراتىن ەدى. «ماۋسىم ايىندا استانانىڭ تۇساۋكەسەرى بولادى. سوعان دەيىن بۇل قوناق ءۇيدىڭ قۇرىلىسىن اياقتاعاندارىڭىزدى قالايمىن» دەدى. ۋادە بەرە الماسام دا, تىرىساتىنىمدى ايتتىم. ءويتكەنى اناۋ-مىناۋ ەمەس, سالىپ جاتقانىمىز – اسا اۋقىمدى 5 جۇلدىزدى قوناق ءۇي بولاتىن. ال ۋاقىت از قالعان. نازارباەۆ «جو-جوق, سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى» دەدى. ءبىز قۇرىلىس جۇمىستارىن تەزدەتە تۇستىك. قۇرىلىس الاڭىندا 2 مىڭ ادام جۇمىس ىستەدى. باۋىرىم جانە ۇلكەن ۇلىممەن قۇرىلىستىڭ باسى-قاسىندا بولىپ, كۇندىز-ءتۇنى ەڭبەكتەندىك. ماۋسىم ايىندا قوناق ءۇيدى بىتىردىك… ەلوردا قازىر 1 ميلليوننان استام تۇرعىنى بار ۇلكەن شاھارعا اينالدى. بۇل, ارينە, تولىقتاي مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ارقاسىندا ىسكە اسىپ وتىر. قالا استانا بولماي تۇرىپ بارلىق جەرىن ارالاپ, نەنى وزگەرتۋ قاجەتتىگىن, نەنى قولعا الۋ كەرەكتىگىن ءوزى ايقىندادى. نازارىنان ەشتەڭەنى تىس قالدىرماي, قاداعالاپ, استانانى وسىنداي اسەم قالا دارەجەسىنە جەتكىزدى. ءوزى مەملەكەت باسشىسى بولعانىمەن قاتار, ۇلكەن جوبانىڭ اۆتورى. قازاقى شاڭىراققا ۇقساتا وتىرىپ, ۇلتتىق مۋزەيدىڭ نوبايىن دا ءوزى سىزعان ەدى. بارلىعىن قۇددى ءبىر كاسىبي ساۋلەتشى سياقتى ويلاستىردى. استانانىڭ باستى ساۋلەتشىسى – نۇرسۇلتان نازارباەۆ».
وسىنىڭ الدىندا, 1997 جىلى, اقمولاعا العاشقى مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ كەلە باستاعانىن, ولاردىڭ جاڭا جاعدايدا كەيبىر قيىندىقتارعا تاپ بولعانىنا, ءالى الدا قىرۋار جۇمىستاردىڭ كۇتىپ تۇرعانىنا قاراماستان, 1998 جىلى بۇكىل الەمگە جار سالىپ استانانى تانىستىرۋعا بەل بۋعان ادامدا قانداي جۇرەك, قانداي ەرىك-جىگەر, ءوز ءىسىنىڭ دۇرىستىعىنا دەگەن قانداي سەنىم مەن حالقىنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك پەن سەزىم بولۋى كەرەك؟ ونىڭ جاۋابىن ەلباسىنىڭ كەيىن, 2002 جىلى, قالا كۇنىندە سويلەگەن سوزىنەن تابۋعا بولاتىن سياقتى: «Cىزدەر مەن ءبىز ءۇشىن بۇل قالانىڭ ورنى مەن ءمانى بولەك, ونىڭ كۇننەن كۇنگە جان-جۇرەگىمىزدى باۋراپ, كوڭىلىمىزگە دە, كوزىمىزگە دە ىستىق تارتىپ بارا جاتقانىن, وعان كۇننەن كۇنگە باۋىر باسىپ بارا جاتقانىمىزدى اعىمىزدان جارىلىپ مويىندايىق». بۇل جەردە تۇساۋكەسەردىڭ الدىندا جارىق كورگەن باق كوزىنىڭ حابارلاۋىنشا, 30-عا جۋىق شاراعا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 100 مىڭعا جۋىق ادامنىڭ كەلەتىندىگى, 300-گە جۋىق باق وكىلدەرى اتسالىساتىندىعى جانە استانانىڭ تۇساۋكەسەرىنە 20 ەلدىڭ باسشىلارى قاتىسادى دەگەن مالىمەتتەردىڭ جاريالانعاندىعىن ماعلۇمات رەتىندە كەلتىرە كەتكەن ارتىق بولماس.
وسى جىلدىڭ ەڭ ءبىر ايتۋلى وقيعاسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى اقمولا قالاسىنىڭ اتاۋىن استانا – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى دەپ وزگەرتۋ تۋرالى 6 مامىرداعى مەملەكەت باسشىسىنىڭ قاۋلىسى بولدى. بۇل شەشىمدى ەلباسى جەرگىلىكتى اتقارۋشى جانە وكىلدىك ورگانداردىڭ, اقمولا قالاسى جۇرتشىلىعىنىڭ ءوتىنىشى مەن رەسپۋبليكا ۇكىمەتى جانىنداعى ونوماستيكالىق كوميسسياسىنىڭ كورىتىندىسىنا نەگىزدەلە وتىرىپ قابىلدادى.
ن.ءا.نازارباەۆتىڭ گازەتتەردىڭ بىرىنە بەرگەن سۇحباتىندا استانا ءسوزى قازاق, ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە بىردەي قۇلاققا جاعىمدى ەستىلەدى. بۇندا ەشقانداي ەكىۇشتى تۇسىندىرمە دەگەن جوق. ورىسشا اۋدارماسىندا دا استانا دەگەندى بىلدىرەدى. ءبارى قىسقا جانە تۇسىنىكتى. استانا اتاۋىندا شەشىمدىلىك, تاباندىلىق, ايقىندىق سياقتى ءبىر رەڭكى بار دەگەن ەدى.
اقمولا قالاسىنىڭ اتاۋىن استانا دەپ وزگەرتۋمەن ءبىر مەزگىلدە جاڭا استانادا سارىارقا جانە الماتى اۋداندارى قۇرىلدى. كەيىن قالانىڭ شەكارالىرى وزگەرتىلىپ, ونىڭ جەر كولەمىنىڭ كەڭەيۋىمەن بىرگە ەسىل, بايقوڭىر سياقتى جاڭا اۋداندار پايدا بولدى.
2001 جىلدىڭ 13 ساۋىرىندە مەملەكەت باسشىسى مينيسترلەردى, پرەزيدەنتكە تىكەلەي باعىنىشتى جانە وعان ەسەپ بەرەتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ, ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ باسشىلارى مەن وبلىس اكىمدەرىنىڭ باسىن قوسىپ جينالىس وتكىزدى. وندا نەگىزگى ماسەلە رەتىندە استانا قالاسىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ 2005 جىلعا دەيىنگى «استانانىڭ گۇلدەنۋى – قازاقستاننىڭ گۇلدەنۋى» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى تۋرالى ەلباسى جارلىعىن ورىنداۋدىڭ شارالارى قارالدى. سول جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ن.ءا.نازارباەۆ «استانا – جاڭا قالا» ارنايى ەكونوميكالىق ەركىن ايماعىن قۇردى, ونىڭ ەرەجەسىن بەكىتتى. ول قۇرىلعاننان كەيىنگى 15 جىلدا ەلوردانىڭ جالپى ايماقتىق ءونىمىنىڭ كولەمى 45 ەسە ءوستى. كەيىن, 2006 جىلى, استانا قالاسىنىڭ تۇراقتى دامۋىنىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق جوسپارى قابىلداندى. وندا قالا حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ستاندارتتارىن جاقسارتۋ جانە الەۋمەتتىك سالاعا يكەمدەلگەن ەكونوميكا قۇرۋ باستى ماقسات رەتىندە بەلگىلەنگەن. وسى قادامداردىڭ بارلىعى استانانىڭ قارقىندى دامۋىنا جاعداي جاساعانى انىق.
2001 جىلعى 10 ماۋسىمداعى قالا كۇنىنە ارنالعان سالتاناتتى وتىرىستا سويلەگەن سوزىندە ەلباسى الەمگە تانىلعان جازۋشى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «استانا بارلىق جاعىنان دا مەنىڭ كوڭىلىمدەگىدەن, كۇتكەندەگىمنەن الدەقايدا اسىپ ءتۇستى» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى كوڭىلىمىزگە قاتتى ۇيالادى دەي كەلە, بۇل ءبىزدىڭ تىندىرعان ىسىمىزگە, استانامىزدى اباتتاندىرۋدا قول جەتكىزگەندەرىمىزگە بەرىلگەن ءادىل باعا رەتىندە ابدەن قابىلداۋعا بولاتىن توقتامدى ءسوز ەكەندىگىنە جينالعانداردىڭ كوڭىلىن اۋداردى.
جاپسارباي قۋانىشەۆ,
مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ
باس عىلىمي قىزمەتكەرى,
ساياسي عىلىمدار دوكتورى
(جالعاسى بار)
