باستى اقپاراتپرەزيدەنت پارمەنى

استانا – تاۋەلسىزدىك ءتاجى

(جالعاسى. باسى گازەتتىڭ وتكەن سانىندا: https://astana-akshamy.kz/astana-tauelsizdiktin-tazhi/)

ءسويتىپ, ەل استاناسىن كوشىرۋ ماسەلەسى ەلباسىنىڭ ۇسىنىسىنان كەيىن پارلامەنت تاراپىنان ماقۇلدانىپ, زاڭدىق نەگىزگە يە بولعان وقيعاعا اينالدى.

1995 جىلعى 15 قىركۇيەكتە ن.ءا.نازارباەۆ جوعارعى كەڭەستىڭ وسى قاۋلىسىنا سۇيەنە وتىرىپ جانە وزىنە بەرىلگەن كونستيتۋتسيالىق قۇزىرەتىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى تۋرالى» زاڭدىق كۇشكە يە جارلىعىن قابىلدادى. وندا پارلامەنت پەن ۇكىمەت اقمولاعا كوشكەنگە دەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى الماتى قالاسى بولادى, ال رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ رەزيدەنتسياسىنىڭ ورنالاسقان جەرى اقمولا مەن الماتى قالالارى بولىپ تابىلادى دەپ انىقتالدى.

ەلباسىنىڭ جوعارىداعى جارلىعى سونىمەن بىرگە استانانى كوشىرۋ پروتسەسىنىڭ نەگىزگى ۇيىمداستىرۋ ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالدى. ناقتى ايتار بولساق, اقمولا قالاسىنا جوعارعى جانە ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردى قايتا ورنالاستىرۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلدى. سول سياقتى ۇكىمەتكە قالا قۇرىلىسىنا اقشا, قاراجات جيناقتاۋ ماقساتىندا «نوۆايا ستوليتسا» بيۋدجەتتەن تىس قورىن قۇرۋدى جانە اقمولانىڭ قۇرىلىسى مەن ونىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا قاتىساتىن ينۆەستورلارعا سالىق, كەدەندىك جانە تاعى باسقا جەڭىلدىكتەر بەرۋ جونىندە پرەزيدەنتتىڭ اتىنا ۇسىنىستار ەنگىزۋ تاپسىرىلدى. پرەزيدەنتتىڭ جارلىعى كوپ كەشىكپەي ورىندالا باستادى. 28 قىركۇيەكتە ۇكىمەتتىڭ كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى قاۋلىسى شىعىپ, ول ءوز جۇمىسىنا كىرىسىپ تە كەتتى. ال جەلتوقساننىڭ ورتاسىندا كوميسسيا العاشقى كەزەڭدە اقمولاعا كوشىرىلەتىن جوعارعى جانە ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءتىزىمىن جاساقتادى. العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ 1996 جىلدىڭ قاراشا ايىندا اقمولاعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا مينيسترلىگى قونىس اۋداردى. ۇلى كوشتىڭ باستالۋىمەن كوميسسيانىڭ جەكە قۇرامى مەن ونىڭ وكىلەتتىلىگى پرەزيدەنت دەڭگەيىندە, 1996 جىلعى 22 قاراشاداعى وكىمىمەن بەكىتىلدى.

اقمولانىڭ ەل استاناسى بولۋىندا 1997 جىلدىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ويتكەنى بۇل باعىتتا باستالىپ كەتكەن دايىندىق جۇمىستارى ەندىگى جەردە ناقتى ىسكە اسىرۋ كەزەڭىنە اۋىسا باستادى. بەلگىلەنگەن جوسپارلاردىڭ ورىندالاتىن مەزەتتەرى كەلىپ جەتتى.

پرەزيدەنت ءوزىنىڭ 1997 جىلعى 5 قاڭتارداعى ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردى كوشىرۋ تۋرالى جازبالارىندا شەشىلمەي جاتقان ماسەلەلەردى قاراستىرىپتى. ماسەلەن, كىمنىڭ كوشەتىندىگىن انىقتايتىن كوميسسيا. ول بىلىكتى, رەفورمالاۋعا بەيىمى بار جاس ماماندار بولۋى كەرەك, اسىرەسە قازاق كادرلارىنىڭ قاجەتتىگىنە كوڭىل بولىنگەن. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە تۇرعىن ءۇي بەرۋدىڭ شارتتارى (قارىزعا, ۇزاق مەرزىمدى جالعا بەرۋ) جانە ءاربىر پاتەردىڭ كىمگە بەرىلەتىندىگىن الدىن الا انىقتاۋ قاجەتتىگى, تەاتر مەن فيلارمونيالاردى ينستيتۋت پەن كونسەرۆاتوريالاردىڭ تالانتتى تۇلەكتەرىمەن تولىقتىرۋ قاجەتتىگىنە دە نازار اۋدارىلعان. سول سياقتى اقمولادا توتاليتاريزم قۇرباندارىنا وبەليسك تۇرعىزۋ, حالىقتار اسسامبلەياسى تۋرالى, استانانى اقمولاعا كوشىرۋدىڭ بارلىق ءىس-شارالارىن قىركۇيەككە اياقتاۋ جانە 2020 جىلعا دەيىنگى دامۋ باعدارلاماسى ءتارىزدى جازبالار كەزدەسەدى. بۇل بىزگە ەلباسىنىڭ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋدىڭ مازمۇندىق جانە ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىن ءوز قولىندا نىق ۇستاپ, ونى اسقان جۇيەلىلىكپەن, بىرىزدىلىكپەن جانە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن ۇيلەستىرىپ وتىرعاندىعىن كورسەتسە كەرەك.

قاڭتار ايىندا جوعارعى جانە ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردى اقمولا قالاسىنا كوشىرۋ تۋرالى مەملەكەتتىك كوميسسيا پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرمالارىنىڭ ساپالى جانە دەر كەزىندە ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ءوزىنىڭ ءتيىستى قاۋلىلارىمەن الماتى قالاسىندا ورنالاسقان شەت ەلدەردىڭ ديپلوماتيالىق وكىلدىكتەرىن جانە جوعارعى ورگانداردى كوشىرۋ جۇمىستارىن ۇيلەستىرەتىن جۇمىس توپتارىن جاساقتاپ, جاۋاپتى ءىستى ىلگەرىلەتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن ىزدەستىرە باستادى. وسى تۇستا مىسال رەتىندە 1997 جىلدىڭ 6 ماۋسىمىندا اقمولا قالاسىندا وتكەن قحا-نىڭ IV سەسسياسىن اتاپ وتۋگە بولادى.

ن.ءا.نازارباەۆ سەسسيانىڭ اقمولادا ءوتىپ جاتقاندىعى جاڭا استانانىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ءومىرىنىڭ ناقتى فاكتورىنا اينالىپ وتىرعاندىعىنىڭ دالەلى ەكەنىن ايتتى. «ءبىز اقمولادا ءجيى كەزدەسە باستادىق. قالا سالىنىپ جاتىر, ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا تاڭقالارلىق وزگەرىستەر بولۋدا, سىزدەر ونىڭ كۋاسى بولىپ وتىرسىزدار. ءاربىر قالانىڭ وزىندىك مىنەزى, رۋحى بولادى. بۇل قالا – ەۋرازيالىق مادەنيەتتىڭ قالاسى, ول – استانا بولادى. سوندىقتان اسسامبلەيانى جاڭا استانادا ناقتى جۇمىس ىستەي باستاعان ورگان دەپ سانايىق. بۇگىن سىزدەر پرەزيدەنتتى دە, پارلامەنت پەن ۇكىمەتتى دە وزىپ شىعىپ, تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسىن قۇرۋعا العاشقى بولىپ جول سالىپ وتىرسىزدار» دەگەن ەدى. سونىمەن بىرگە وسى جولى ەلباسى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى ەسكەرتكىشىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋ ءراسىمىن وتكىزىپ, قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا قاتىستى وقيعالاردى ماڭگىلىك ەستە قالدىرۋ ءداستۇرىن قالىپتاستىرۋدى قولعا الدى.

اتالعان سەسسيا جۇمىسىنا سول كەزدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى ءا.كەكىلباەۆتىڭ كەڭەسشىسى رەتىندە قاتىسىپ, جوعارىدا ايتىلعان ەلباسى سوزدەرىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەن ەدىم. اقمولادا توتاليتاريزم قۇرباندارىنا وبەليسك تۇرعىزۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىن مەملەكەتتىك حاتشى ءوز باقىلاۋىندا ۇستاعانىن دا ايتا كەتكەن ءجون.

1997 جىلدىڭ 6 قازانىندا اقمولا قالاسىندا ەلباسى مەملەكەتتىك ورگانداردى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا استاناسىنا كوشىرۋ ماسەلەسى بويىنشا كەڭەس وتكىزدى. ونىڭ الدىندا ول قالانى ارالاپ, سالىنىپ جاتقان نىسانداردى كورىپ شىعىپ, وندا ءجۇرىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ بارىسىمەن تانىستى. سول وتىرىستىڭ ستەنوگرامماسىنا سايكەس, پرەزيدەنت كەڭەسكە قاتىسۋشىلاردى قىسقا دا نۇسقا سويلەۋگە شاقىردى. العاشقى بولىپ ءسوز العان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ءىس باسقارۋشىسى ن.ۆ. ني. ول اقمولا قالاسىندا الدىڭعى كەزەكتە ىسكە اسىرىلۋى كەرەكتى مىندەتتەرگە كوڭىل اۋدارىپ, تاپسىرمالاردىڭ بارلىق باپتارىنىڭ, نەگىزىنەن, ورىندالعاندىعىن جەتكىزدى. الدىمەن اكىمشىلىك عيماراتتار ماسەلەسىنە توقتالعان ول: جەتى قاباتتى عيمارات پەن پارلامەنت بەلگىلەنگەن مەرزىمدەرىندە – 15-20 قازاندا سالىنىپ بىتەتىندىگىن, ال پرەزيدەنت رەزيدەنتسياسىنىڭ اياقتالۋىنىڭ مەرزىمى 24 جەلتوقسانعا جوسپارلانعانىن باياندادى. ەلباسى اقمولانى سۋمەن, ەلەكتر قۋاتىمەن جانە تاعى باسقا قاجەتتى نارسەلەرمەن قامتاماسىز ەتۋدە ەشبىر كەمشىلىك بولماۋ كەرەكتىگىن قاتتى ەسكەرتتى. مەملەكەت باسشىسى «ەلوردانى كوشىرۋدى وسىنداي از ۋاقىتتىڭ ىشىندە دايىنداي الاتىندىعىمىزعا ەشكىم سەنبەگەن ەدى, ال ءبىز ونى ورىندادىق, جۇمىستار بەكىتىلگەن كەستەگە ساي جۇرگىزىلىپ جاتىر» دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى.

20 قازاندا پرەزيدەنت پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىنا قاتىستى. مەملەكەت باسشىسى دەپۋتاتتارعا ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ تاڭەرتەڭ مىڭنان ارتىق الماتىلىقتارمەن كەزدەسىپ, جاعدايدىڭ ءبارىن ءتۇسىندىرىپ ايتىپ, الماتىنىڭ ستاتۋسىن بەكىتكەندىگىن حابارلاپ, كوپ ماسەلە شەشىلگەننەن كەيىن ەندى بۇل سۇراقتى ناقتى شەشىپ, اناۋ-مىناۋ دەگەن اڭگىمەنى توقتاتىپ, باسقا جۇمىسقا كوشۋىمىز كەرەك دەدى.

ەلباسى ءوز سوزىندە استانانى اقمولاعا كوشىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىق, ونىڭ سەبەپتەرىنىڭ بارلىعىن ايتىپ ساراپتاپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار دەگەندى كەسىپ ايتتى. «شەشىنگەن سۋدان تايىنبايدى» دەگەندەي, وسى ايدىڭ جيىرما ەكىسىندە دەپ ايتقان ەدىم, كوپ جۇمىس جاسالدى, جالپى قۇرىلىستىڭ بارلىعى قىسقا مەرزىمدە ءبىتتى. اقمولانى قايتا قۇرۋ شەشىمى 1996 جىلدىڭ قازانىندا قابىلداندى, جۇمىستار بولسا كەلەسى جىلدىڭ اقپانىندا باستالدى, 1997 جىلدىڭ قازانىنا قاراي تەك كوممۋنيكاتسيا مەن ەلەكتر قۋاتىن جۇرگىزۋ جۇمىستارى قالدى. دەگەنمەن اسىعىستىق جاساماي, بايسالدى ورىندالۋى ءۇشىن جەلتوقساننىڭ ونىنان باستاپ استاناعا كوشۋگە شەشىم قابىلدادىم» دەدى پرەزيدەنت.

جاپسارباي قۋانىشەۆ,

مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى, ساياسي عىلىمدار دوكتورى

(جالعاسى بار)

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button