وتكەن اپتادا استانا قالاسىندا قوعامدىق كولىكتىڭ قاتىسۋىمەن 12 جول-كولىك وقيعاسى تىركەلگەن. ابىروي بولعاندا, زارداپ شەگۋشىلەر بولعان جوق. دەگەنمەن وسى سانداردىڭ ءوزى-اق ميلليوننان اسا تۇرعىنى بار الىپ مەگاپوليستەگى جولاۋشى اۆتوبۋسىنىڭ قاۋىپسىز ەمەستىگىن انىق بايقاتادى.
تەمىردەي جۇيكە كەرەك
راس, باعدارداعى اۆتوبۋستار بۇعان دەيىن دە تالاي رەت كوشەدە باسقا كولىكتەرمەن سوقتىعىسىپ قالىپ جاتقانىن كوزىمىز كوردى. بۇل ەندى ادام تاسيتىن كولىك ءۇشىن وتە قاۋىپتى, الاڭداتارلىق جاعداي ەكەندىگى ءسوزسىز.
ءبىز وسى ماسەلە جونىندە مالىمەت الۋ ءۇشىن استانا قالاسىنداعى №1 اۆتوبۋس پاركىنە تەلەفون شالدىق. قابىلداۋ بولمەسى ديسپەتچەرلىك بولىمگە, ديسپەتچەرلىك ءبولىم اعا مەحانيككە جۇمساپ, ناقتى جاۋاپ بەرەتىن ادام تابا الماي دال بولدىق. ەڭ سوڭىندا باس ينجەنەر بىزگە «بارلىق سۇراعىڭىزدى باسشىلىقتىڭ اتىنا جازىپ, سۇراۋ سالىڭىز, سىزگە ون كۇننىڭ ىشىندە جاۋاپ بەرەدى» دەدى.
سونىمەن حوش دەلىك, «باعدارلارداعى اۆتوبۋستار نەگە جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن ءجيى بۇزادى؟ جولاۋشىلاردىڭ ارىز-شاعىمى نەگە ازاماي وتىر؟» ءبىز وسى ساۋالدار توڭىرەگىندە ساراپتاما جاساپ كوردىك.
باس قالادا №40 باعدارداعى اۆتوبۋس تەمىرجول ۆوكزالىنان باستاپ قالانىڭ قيىر شەتىندەگى «كەشەن» ايالداماسىنا دەيىن قاتىنايدى. ءبىر باعىتىنىڭ ۇزاقتىعى – 44 شاقىرىم. وسى ەكى ارالىقتى 1 ساعات, 40 مينۋتتا ءوتىپ شىعۋى كەرەك.
– بىزدە كەستە دەگەن بار, سول كەستەگە سايكەس جۇرەمىز. جۇمىس وتە اۋىر. كۇنى بويى نەشە ءتۇرلى ادامدار كەزدەسەدى. قاساقانا جۇيكەڭە ءتيىپ, اشۋىڭدى قوزدىراتىن ادامدار دا بولادى. ماسەلەن, ءبىر ادام ماعان كەلىپ: «الماتى كوشەسى, 13-ءۇي مەكەنجايىنا قالاي بارۋعا بولادى؟» دەپ سۇرادى. «بىلمەيمىن, ءبىز ول جەرگە بارمايمىز» دەسەم, قالاي بارۋعا بولاتىنىن ايتىڭىز» دەيدى. «مەن انىقتاما بيۋروسى ەمەسپىن, جۇرگىزۋشىمىن» دەسەم, «جەكسۇرىن» دەپ بوقتاپ كەتتى. مىنە, سوندايدان كەيىن قالاي جۇيكەڭ توزبايدى؟! ال بىزگە ۇنەمى قىراعىلىق كەرەك. جول بويىن قالت جىبەرمەي باقىلاپ وتىرعانىڭ ءوز الدىنا, اۆتوبۋس سالونىنىڭ ءىشىن دە ءجىتى قاداعالاپ وتىرۋىڭ كەرەك. ونىڭ ۇستىنە ايالدامالاردا ادامدار ءتۇسىپ-مىنگەندە قالت ەتپەي قاراپ وتىرۋىمىز كەرەك. كەيبىرەۋلەر ءجۇرىپ بارا جاتقان اۆتوبۋسقا جۇگىرەتىنى بار. ەسىك جابىلىپ قالدى, سوندا دا ەسىكتى ۇرعىلاپ, جارماسىپ جاتادى, – دەيدى 22 جىلدىق ەڭبەك ءوتىلى بار تاجىريبەلى جۇرگىزۋشى جۇماعازى كەنجەبەك.
جاسىراتىنى جوق, قازىر اۆتوپاركتەردە قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرى جەتىسپەيدى. بۇل ساناتتاعى ادامدارعا ايرىقشا تالاپ قويىلادى. بىرىنشىدەن, ولاردىڭ كەم دەگەندە قوعامدىق كولىك جۇرگىزگەن بەس جىل ەڭبەك ءوتىلى بولۋى قاجەت. ەكىنشىدەن, جاسى جيىرما بەس پەن ەلۋ جاس ارالىعىندا بولعانى دۇرىس. ۇشىنشىدەن, جۇيكەسى مىقتى, ون-ون ەكى ساعات جۇمىس ىستەسە دە قىڭق دەمەيتىن ءتوزىمدى ازامات بولعانى ءجون. مىنە, وسى تالاپتارعا ساي كەلگەن ادامدار عانا اۆتوپاركتەردە قوعامدىق كولىكتىڭ تىزگىنىنە وتىرا الادى.
«تالاپ نەگە سونشا قاتال؟» دەگەن ساۋالىمىزعا №19 اۆتوبۋستىڭ جۇرگىزۋشىسى ەرمەك جاناتۇلى بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
– بارىمىزدە وتباسى, بالا-شاعا بار. ولاردى اسىراۋ كەرەك. بىزدە ورتاشا جالاقى – 250 مىڭ تەڭگە شاماسىندا. سوسىن ۆاليداتسيا جوسپارى دەگەن بار. ونى ورىنداعاندار ايىنا 400 مىڭ تەڭگەگە دەيىن الىپ جاتادى. كەيدە قوسىمشا بونۋس الۋ ءۇشىن جىلدامدىقتى ارتتىرىپ, ادامداردى كوبىرەك وتىرعىزۋعا ۇمتىلاسىڭ. ماسەلەن, كەستە بويىنشا ءبىر كۇندە ون رەت قاتىناۋ كەرەك بولاتىن بولسا, ۇستەمە اقشا الۋ ءۇشىن كۇنىنە ون بەس رەت قاتىناۋعا تۋرا كەلەدى, – دەيدى.
الايدا «استانا LRT» مەكەمەسىندەگىلەر بۇل پىكىرمەن كەلىسپەدى. «بۇل ەندى جۇرگىزۋشىلەردىڭ ءوز وي-پىكىرى. جوسپار ورىنداۋ ءۇشىن جول ەرەجەسىن بۇز, جىلدامدىقتى ارتتىر» دەپ ولارعا ەشكىم دە ايتپايدى. قايتا, كەرىسىنشە, ەشقانداي شاعىمى جوق, جول-كولىك وقيعاسىن جاساماعان, بەلگىلەنگەن كەستە بويىنشا جۇمىس شارتى مەن تالابىن ورىنداپ جۇرگەن جۇرگىزۋشىلەرگە اۆتوپاركتەردە جوعارى جالاقى قويادى. اي سايىن ءبىر جالاقى كولەمىندە سىياقى بەرىلىپ تۇرادى» دەدى ولار.
ديسپەتچەرلىك قاداعالاۋ كەمشىن
استانا قالاسىندا وتكەن جىلى جول قوزعالىسى ەرەجەسىن ورەسكەل بۇزعان 87 قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشى جازالانسا, بيىل, 2022 جىلدىڭ قاڭتار-قىركۇيەك ايىندا, وسىنداي 56 وقيعا تىركەلىپتى. وسىلاردىڭ بارلىعىندا دا جۇرگىزۋشىلەردىڭ جىلدامدىقتى ارتتىرىپ, جول ەرەجەسىن ورەسكەل بۇزۋى سەبەپ. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, جىل باسىنان بەرى ەلوردادا اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ دورەكىلىگىنە, ءجۇرىپ كەلە جاتىپ ۇيالى تەلەفونمەن سويلەسەتىنىنە, ايالدامالاردى ۋاقىتىندا حابارلامايتىنىنا, اۆتوبۋس باعدارلارىنىڭ 1-1,5 ساعاتتاپ كەلىپ بولمايتىنىنا بايلانىستى اكىمدىككە, قالانىڭ كولىك باسقارماسىنا, تاعى دا باسقا قۇزىرەتتى ورگاندارعا الپىستىڭ ۇستىندە ارىز-شاعىم تۇسكەن.
كوپشىلىگىن ءتيىستى اۆتوبۋس پاركى باسشىلىعى جۇرگىزۋشىلەر مەن شاعىمدانۋشىنى كەزدەستىرىپ, ءىستى وڭتايلى شەشكەنىمەن, قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە دەگەن جولاۋشىلاردىڭ وكپە-نازى ازايماي وتىرعانى كورىنەدى. ماسەلەن, وسى جىلدىڭ 18 قىركۇيەگى كۇنى №15 اۆتوبۋس باعدارى «مينيسترلىكتەر ءۇيى» ايالداماسىندا «اۆتوبۋستىڭ ورتاڭعى ەسىگى جابىلماي قالدى» دەپ جولاۋشىلاردىڭ باسقا اۆتوبۋسقا اۋىسىپ, ءمىنۋىن سۇراعان. ەكى جولاۋشى «نەگە مەن باسقا اۆتوبۋسقا اۋىسۋىم كەرەك؟ جاڭا عانا جول ءجۇرۋ اقىسىن تولەدىم. ونىڭ ۇستىنە بارار جەرىمە اسىعىپ تۇرمىن» دەپ كولىكتەن شىقپاي ايقاي شىعارعان.
– جول بويىنا تەحنيكالىق جاعىنان تولىق جارامدى اۆتوبۋستى شىعارماي ما؟ تاڭەرتەڭ ەرتەمەن جەلىگە جىبەرەتىن كولىكتەردى جان-جاقتى قاراپ, باقىلاۋدان وتكىزبەي مە؟ 1-2 ساعاتتان كەيىن تەحنيكالىق اقاۋ شىقتى دەگەن قانداي جەلەۋ؟ – دەيدى جولاۋشى ساكەن امانقوسوۆ.
پارك ديسپەتچەرىنە حابارلاستىق. «جولاۋشىلار سىعىلىسىپ كىرىپ ەسىكتى سىندىرعان» دەپ جاۋاپ بەردى. ال شىندىعىندا وسى جەلىلىك ديسپەتچەرلەر بارلىعىنا باقىلاۋ جاساپ وتىرۋى قاجەت. ال ءىس جۇزىندە ءتىپتى دە ولاي ەمەس. ولار تەك ەلەكتروندى بيلەتتەندىرۋ جۇيەسىن قاداعالاۋدان ارىگە بارمايتىن سياقتى. قاي اۆتوبۋس قاي جەردە كەتىپ بارا جاتىر, قاي اۆتوبۋس كەستەدەن قالىپ نەمەسە كەستەدەن وزىپ بارا جاتىر, ولار ءبىر-ءبىرىن ەسكەرتىپ, ناقتى جولعا قويىپ وتىرۋى كەرەك. جوق, بىزدە ءبىر اۆتوبۋس ادامعا اۋزى-مۇرنىنان شىعىپ تولىپ كەلە جاتادى دا, وسى باعىتتاعى ەكىنشى اۆتوبۋس جارتىلاي بوس كەلە جاتادى. سوسىن اقشا تابۋ ءۇشىن ءبىر-بىرىمەن جارىسپاي قايتەدى؟ سول جارىسۋدىڭ كەسىرىنەن الماتى قالاسىندا №141 اۆتوبۋستىڭ كۋدەرين كوشەسىندەگى ءبىر جەكەمەنشىك ۇيگە كىرىپ كەتكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. بىزدە دە مۇنداي كەلەڭسىزدىك قايتالانباس ءۇشىن قوعامدىق كولىكتىڭ قوزعالىس قاۋىپسىزدىگىنىڭ ساپاسى مەن قىزمەتىنە قاتاڭ باقىلاۋ جاساپ, جۇيەلى جۇمىستى جولعا قويۋىمىز ابدەن قاجەت.
قاراپايىم مادەنيەت جەتىسپەيدى
مويىنداۋ كەرەك, ەلوردا قوعامدىق كولىكتەرىندەگى ءبىز سويلەسكەن نۇربەك ايداروۆ, قۇمار اسقاربەك, تاعى دا باسقا جۇرگىزۋشىلەر ءوز جۇمىسىنا ريزا ەكەنىن ءبىلدىردى. «اۆتوپارك جىل سايىن جاڭا اۆتوبۋستارمەن تولىعىپ وتىر. جالاقىمىز دا كوڭىلدەن شىعادى. جاقسى جۇمىس ىستەسەڭ, ايىنا 350-400 مىڭ تەڭگەگە دەيىن اقشا الاسىڭ. ءار جۇرگىزۋشىنىڭ وزىنە بەكىتىلىپ بەرىلگەن كەستەسى بار. سونىمەن جۇمىس ىستەيدى. «ءبىر-بىرىمەن جارىسادى. ادامداردى كوپ الۋعا تىرىسادى» دەگەن الىپ-قاشپا سوزدەردى ەستىپ جاتامىز. بىراق قازىر وسىنداي شاعىمدار تەكسەرۋ كەزىندە دالەلدەنىپ جۇرگەن جوق.
راس, 250-300 جۇرگىزۋشى بار. ولار دا ادام. تەلەفونمەن سويلەسىپ, سوڭعى ايالدامالاردا ءبىراز كىدىرىپ جۇرەك جالعاپ الاتىن شىعار. مىنانى دا تۇسىنگەن ءجون. قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرى جۇمىسقا تاڭعى 4.30-5.00-دە كەلەدى. «ءبىز تاڭعى اسىمىزدى 10.30-11.00-دە ءبىر ىشەمىز. تۇستىگىمىز 16-16.30-دا بولادى. ال كەشكى اسىمىز كەشكى 21.00-دەن كەيىن كەلەدى الدىمىزعا. وعان دەيىن تىنىمسىز جۇمىس ىستەيمىز. وڭاي ەمەس. جۇرگىزۋشىلەر جەتىسپەگەندىكتەن وسىلاي ۋاقىتپەن ساناسپاي جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلەدى» دەدى ولار.
زەردەلەپ قاراساق, قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە دە, جولاۋشىلارعا دا قاراپايىم مادەنيەت جەتىسپەيتىن سياقتى. ماسەلەن, جاقىندا ەلورداداعى ءبىر قوعامدىق كولىكتە ءوزىن جايسىز سەزىنگەن جولاۋشىعا «العاشقى مەديتسينالىق كومەك كورسەتەيىك» دەسە, جۇرگىزۋشى «ۋاقىتىم دا, العاشقى كومەك كورسەتەتىن ءدارى-دارمەگىم دە جوق» دەپ الگى جولاۋشىنى ورتا جولدان ءتۇسىرىپ كەتىپتى. نەگە قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرىندە العاشقى مەديتسينالىق كومەككە قاجەتتى قوبديشا بولمايدى؟ ال سول جۇرگىزۋشى ناۋقاستانعان ادامعا توقتاپ از دا بولسا ءىلتيپات تانىتسا عوي, جولاۋشىلاردىڭ دا ولارعا دەگەن قۇرمەتى ارتا تۇسەر ەدى دەگەن وي كەلەدى.
