اجىراسپاۋدىڭ امالى بار ما؟
كەشە عانا اق كويلەك كيىپ, ايمالاپ ءسۇيىپ, «سەنسىز ءومىر جوق» دەپ سەرتتەسكەن, «پانيدەن باقيعا كوشكەنگە دەيىن بىرگە بولامىز» دەپ نەكەسىن قيعىزىپ, اللانىڭ الدىندا انت بەرگەن جاستار ۋاقىت وتە كەلە بىرگە تۇرا المايتىنىنا كوزدەرى جەتىپ, اجىراسىپ جاتادى. اجىراسۋدىڭ سەبەپتەرى – سان ءتۇرلى. جانتانۋشىلار سولاردىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە ادامنىڭ وزىمشىلدىگىن كورسەتەدى. جۇپتاسقان ەكەۋ ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنۋگە, كەتكەن كەمشىلىگى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ, اقىلعا جۇگىنىپ, ءومىردى ءارى قاراي جالعاۋعا دايىن بولماعاندىقتان, ارقايسىسى ءوزىنىڭ ءسوزىن راستاپ, اقىرىندا, شاڭىراق ورتاسىنا ءتۇسىپ تىنادى.
ءومىردىڭ اتى – ءومىر. كينو مەن كىتاپتا عانا بولماسا, ءومىر بويى ءبىر-ءبىرىن الاقانعا سالىپ, وبەكتەپ تىرشىلىك كەشۋ مىڭنان بىردە كەزدەسپەسە, شىنايى ومىردە نەكەن-ساياق. الىپ-ۇشقان البىرت ماحاببات ۇيلەنگەن سوڭ, ۋاقىت وتە كەلە سىيلاستىققا ۇلاسادى. ال وعان قول جەتكىزە الماعانداردىڭ جولى ەكى ايىرىلادى. جالپى, اجىراسۋدىڭ مىناداي تۇرلەرىن اتاپ وتۋگە بولادى:
- مىنەزدەرىنىڭ جاراسپاۋى. ەكى جاس ءبىرىن-ءبىرى تولىق زەرتتەپ بىلمەي جاتىپ, جىلت ەتكەن ماحاببات سەزىمىنە الدانىپ, باس قوسادى. ۋاقىت وتە كەلە كەشەگى قىرمىزىداي سىزىلعان قىز قىرسىق مىنەزدەرىن كورسەتە باستايدى. ال, كەشە جۇزىنەن نۇر توگىلىپ, بۇل ءۇشىن تاۋ قوپارۋعا دايىن تۇراتىن جىگىت ەندى اينىپ, باقىتىن سىرتتان ىزدەيدى.
- اتا-ەنەنىڭ قازىمىرلىعى. ءبىزدىڭ جاستار الەۋمەتتىك جاعىنان ناشار قورعالعان. كوبىنىڭ باسپاناسى بولماعاندىقتان, ۇيلەنگەن سوڭ اتا-ەنەسىمەن بىرگە تۇرۋىنا تۋرا كەلەدى. ال, بۇرىننان بالالارىنا بۇيرىق بەرىپ, ايداپ ورگىزىپ, ءيىرىپ جۋساتىپ ۇيرەنىپ قالعان ەنەسى نەمەسە اتاسى جاڭا تۇسكەن كەلىنگە تالاپتى قاتاڭ قويۋى دا مۇمكىن. كەيدە جاي عانا قاتاڭ قويماي, كەلىنگە كۇن كورسەتپەي, ىزىنە ءتۇسىپ, ىستەگەن ءىسىن جاقتىرماي, ءومىرىن وكسىككە تولتىرىپ, كوزىنەن جاس ارىلتپايتىن دا اتا-انالار بار. قازاق قوعامىندا اجىراسۋعا كەيدە قۇدالار اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك تە اسەر ەتەتىنى بۇرىننان بەلگىلى.
- جۇبايلاردىڭ ءبىرىنىڭ جەڭىل جولعا سالىنۋى نەمەسە باسقا اداممەن شاتاسۋى. وكىنىشكە قاراي, جانتانۋشىلاردىڭ زەرتتەۋىندە بەلگىلى بولعانداي, وتباسىن قۇرعانداردىڭ ۇشتەن ەكىسىنىڭ كوڭىلى سىرتقا اۋىپ تۇرادى ەكەن. وسىدان كەلىپ وتباسىندا ۇرىس-كەرىس, تۇسىنىسپەۋشىلىك بەلەڭ الىپ, جاستار ەكى جاققا كەتەدى. ەر-ازامات ايەلىنىڭ, ايەلى ەرىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالۋى وتباسىندا اۋىر پسيحولوگيالىق احۋال تۋعىزادى. الايدا, كوپتەگەن وتباسىلار, اسىرەسە, ايەلدەر ەرلەرىنىڭ «سەرىلىگىن» كەشىرىپ, بالالارىن اكەسىنەن ايىرماي, ءومىردى ارى قاراي جالعاپ جاتادى. مۇنى ۇلكەن ەرلىك دەپ باعالاۋعا بولار. قالاي دەسەك تە ناپسىقۇمارلىق – كەشىرىلمەيتىن كۇنا.
- اراق, ناشا, ويىنقۇمارلىقتىڭ كەسىرى. تەنتەك سۋعا سالىنعان وتباسىنىڭ مۇشەسى بالا-شاعاسىنىڭ قامىن ۇمىتىپ, قۇلقىنىنىڭ قۇلىنا اينالادى. ۇيىندەگى بارىن تاسىپ, ساتادى. ايەلىنە قول كوتەرەدى. ناشاقوردىڭ دا جاعدايى وسىنداي. ال, ويىنقۇمارلىق – بۇدان دا وتكەن دەرت. ول قولىنا تۇسكەن دۇنيەنىڭ ءبارىن ويىنعا سالىپ, ۇتقىزىپ جىبەرەدى.
- پەرزەنتتىڭ بولماۋى. كوپ جاعدايدا جاستاردىڭ ءبىرىنىڭ دەنساۋلىعى كەلمەگەندىكتەن, ۇزاق ۋاقىت پەرزەنتتى بولا الماۋلارى ىقتيمال. قازىرگى زاماندا بۇل ماسەلەنى مەديتسينالىق جولمەن شەشۋگە بولادى. ءتىپتى, ءبىر-ءبىرىن شىن سۇيگەن ادامدار بالا اسىراپ الۋى دا مۇمكىن.
- ەرىكسىز ۇيلەنۋ نەمەسە الىپ قاشۋدىڭ كەسىرى. كوپ جاعدايدا جاستار البىرتتىقپەن نەكە توسەگىنە جەتپەي, جىنىستىق قاتىناسقا تۇسەدى دە, قىزدىڭ اياعى اۋىرلاپ قالادى. ۇيلەنەدى. مۇنداي ەرىكسىز قۇرىلعان وتباسى ەكى جاققا دا ۇناماۋى مۇمكىن. ۋاقىت وتە كەلە ولار قاتەلەسكەنىن ءتۇسىنىپ, ءبىر-بىرىنەن سۋىنىپ كەتەدى. سول سياقتى اۋىلدى جەرلەردە قىزدى سىرتىنان اڭدىپ, زورلىقپەن الىپ كەتەتىن ادەت تە تىيىلماي كەلەدى. كوپ جاعدايدا قازاقشىلىقپەن قىزدار «تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر» دەپ قالىپ قويادى. جاقسى وتباسى بولىپ كەتەتىندەرى دە بار. الايدا, ەشبىر سەزىمسىز قۇرىلعان وتباسى تۇبىندە اجىراسۋعا اكەلىپ سوعۋى ءجيى كەزدەسەدى.
- تۇرمىس تاۋقىمەتى. و باستا كۇيدىم-سۇيدىممەن ۇيلەنگەنىمەن, كەلە-كەلە تۇرمىستاعى اۋىرتپالىقتار جان-جاقتان قىسقان كەزدە وعان شىداماي, اركىم ءوز جونىمەن كەتەتىن جاعداي كەيىنگى جىلداردا ءجيى كەزدەسەتىن بولدى. جاستاردىڭ كوبى جۇمىسسىز, باسپاناسىز, پاتەر جالداپ تۇرۋعا ءماجبۇر. ال, قالالى جەردە مۇنداي اۋىرتپالىقتى كوتەرۋ جاس وتباسى تۇگىلى كەكسە ادامدارعا دا وڭاي تيمەيدى.
- كوزقاراستارىنىڭ سايكەسپەۋى. بۇرىن مۇنداي ماسەلەلەرمەن اجىراساتىندار قاتارى از بولاتىن. بۇگىنگى تاڭدا قازاق بالاسىنىڭ كريشنا, يەگوۆا, ساتانيزم, تاعى باسقا وسى سياقتى ازعىنداتقىش اعىمدارعا ىلەسۋى, ءتىپتى, يسلامنىڭ ءوز ىشىندە سان ءتۇرلى اعىمدارعا ەرىپ, اداسۋى سەبەپ بولىپ ءجۇر.
اجىراسۋدى يسلام دا قولدامايدى. دەگەنىمەن, نەكەنى بۇزۋعا رۇقسات ەتىلگەن. اجىراساتىن ادامدارعا قويىلاتىن شارتتار دا بار. ماسەلەن:
– ايەلمەن ونىڭ قايىس ۋاقىتىسىندا اجىراسۋعا بولمايدى. ونى كەلەسى قايىس ۋاقىتىنا دەيىن قالدىرىپ, ەكىنشى قايىس ۋاقىتى اياقتالعاندا عانا ەرى نە ايەلىن قالدىرادى, نە اجىراسادى.
ەگەر قايىس ۋاقىتىنان كەيىن ەرلى-زايىپتىلار جىنىستىق قاتىناسقا تۇسكەن بولسا, كەلەسى قايىس ۋاقىتى كەلىپ, ايەلىنىڭ اياعى اۋىر ەمەس ەكەنىنە كوزى جەتكەنگە دەيىن اجىراسۋعا تىيىم سالىنادى.
ارينە, ەشكىم دە ەرتەڭ اجىراسام دەپ ۇيلەنبەيدى. بىراق كىمدى قانداي تاعدىر كۇتىپ تۇرعانى ءبىر اللاعا عانا ايان. دەسەك تە, وتباسىن قۇرعان جاستاردىڭ اجىراسۋعا جەتكىزبەي جاراسىپ ءومىر سۇرۋىنە وزدەرىنىڭ اقىل-وي, سابىرىنىڭ جەتپەي جاتۋى دا كوپ سەبەپ بولادى. ەڭ باستىسى, ولار ماحابباتتىڭ ماڭگى تۇرمايتىنىن, ونىڭ ەرتەڭ سىيلاستىققا ۇلاساتىنىن جاقسى ءبىلۋى قاجەت. وتباسى – كىشكەنتاي مەملەكەت. ول مەملەكەتتىڭ بەيبىت ءارى بەرەكەلى ءومىر ءسۇرۋى ەكى ادامعا تەڭدەي جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. سوندىقتان, اتا-انا وتباسىندا باستى قاجەتى: جاۋاپكەرشىلىك پەن اقىل, سابىر, سەنىم, يمان, سىيلاستىق ەكەنىن بالاسىنىڭ قۇلاعىنا جاس كۇنىنەن قۇيا بەرگەنى ءجون.
بايقاپ قاراساڭىز, نەگىزىنەن, مىنەزى شايپاۋ ايەلدەن – ەرى, شاتاقشىل ەركەكتەن – ايەلى بەزىپ جاتادى. وتباسىندا ىنتىماق, تۇسىنىستىك, جىلۋ بولماعان كەزدە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ەكەۋىنىڭ ءبىرى سول جىلۋدى سىرتتان ىزدەيدى. ءسويتىپ, ول جەڭىل جۇرىسكە سالىنىپ, مۇنىڭ اقىر اياعى سۇتتەي ۇيىعان وتباسىنىڭ ىركىتتەي ىرۋىنە اكەلىپ سوعادى, ارىنا داق تۇسەدى. ەكى ادام ءبىر-بىرىنە كەشىرىمدى بولىپ, وتباسىنىڭ ءار مۇشەسى ءوزىنىڭ مەنمەنشىلدىگىن جەڭىپ, «مەن» دەپ ەمەس, «ءبىز» دەپ ءومىر سۇرگەندە – ورتاق ۇندەستىك پايدا بولادى.
اجىراسۋ – ەكى تاعدىردىڭ بۇزىلۋى. قىز كەشەگىدەي گۇلدەي جايناپ ءومىر سۇرە المايدى. بەيكۇنا بالالىعىن, پاكتىگىن, جاستىق جالىنىن قايتارا المايدى. جۇرەكتە بولاشاققا دەگەن سەنىمسىزدىك, كۇدىك ورنايدى. وسىدان كەلىپ, ايەل ادامداردىڭ ءبىرازى وزىنە قول جۇمساپ نەمەسە جەڭىل جولعا سالىنىپ كەتىپ جاتادى. بۇل ورايدا ءبىزدىڭ قوعامعا پسيحولوگتاردىڭ كومەگىنىڭ وراسان پايداسى بارىن باسا ايتۋىمىز كەرەك. سوندىقتان وتباسىلىق ومىرگە قول ۇستاسىپ اتتانعان ءاربىر جاس وتباسىلىق ءومىر تەك ۇلان-اسىر ۇيلەنۋ تويى عانا ەمەس, ونىڭ ارتىندا قيىنشىلىعى مەن اۋىرتپالىعى كوپ ءومىر جاتقانىن ۇعىنۋعا, ۇرپاعىن دا سونداي ادال, تازا ومىرگە دايىنداۋى قاجەت.
… بۇرىن اۋىلدا ءبىر وتباسى اجىراسسا نەمەسە بىرەۋدىڭ قىزى ەردەن قايتىپ كەلسە, بەتكە شىركەۋ, سۇيەككە تاڭبا ەدى. قازىر بۇل ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ باسىندا بار. ەڭ قورقىنىشتىسى, بۇل سۇيەككە تاڭبا تۇگىلى, ۇيات سانالۋدان قالىپ بارادى…
بوزىم ەرەنشى