«ۇركەر ۇيدەن كورىنسە, ءۇش اي توقسان قىسىڭ بار» دەمەكشى, بالا كۇنىمىزدە ءار وتباسى ازىق-تۇلىكتى قاپشىقتاپ ساتىپ الاتىن دا, كوڭىلى جايلانىپ جۇرەتىن. قازىر ونداي كوپتەپ-كولەمدەۋشى تۇتىنۋشىلار قاتارى مۇلدەم سيرەپ كەتكەنگە ۇقسايدى. ويتكەنى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ الەۋمەتتىك, قارجىلىق جاعدايى كوتەرە بەرمەيدى. سودان بارىپ ازىق-تۇلىكتى تام-تۇمداپ الۋعا تۋرا كەلەدى. ارينە, قاعاناعى قارق, ساعاناعى سارق تۇرمىس كەشسە ويتپەس ەدى عوي. ونىڭ ءبىر سەبەبى – جۇمىسسىزدىق, تابىس كولەمىنىڭ ازدىعى. ەكىنشى قىرى – قىمباتشىلىق. راسىندا, قازىرگى قوعامداعى قايىرشىلىق, جۇمىسسىزدىق, كەدەيلىك, قارجىلىق داعدارىستان تۋىندايتىن الەۋمەتتىك قۇبىلىسقا باعانىڭ قىمباتتاۋى دا قوسىلىپ, ونسىز دا ابدەن تيتىقتاعان حالىق زاپى بولىپ, زاپىران قۇسۋمەن كەلەدى.
ساۋدا ورىندارىنا بارا قالساڭ باعا دەگەن قول قاريدى, قالتانى قاعادى. شىنتۋايتىنا كەلگەندە, ماي جاعىپ قويعانداي سۋسىپ كەتە بەرەتىن باعا ماسەلەسىن ايتا-ايتا اۋىز تالاتىنداي كۇيگە جەتتىك. باعانىڭ ىرىق بەرمەي كەلە جاتقانىنا دا سان مارتە شۇيلىكسەك تە, ناتيجە شىعار ەمەس. بۇل نارىق زاڭى ما؟ الدە قولدان جاسالىپ وتىرعان بەرەكەسىزدىك پە؟ ول جاعىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, قولىنىڭ مايىن ماسىسىنە ءسۇرتىپ وتىرعان ەشكىم جوق.
باعا جايى ءتىپتى ۇلكەن مىنبەردەن دە وقتىن-وقتىن ەمەس, كۇن سايىن ايتىلسا دا ەش ناتيجە شىعار ەمەس. باعا نارقىن اۋىزدىقتاۋعا ۇكىمەتتىڭ ءوزى دە شاراسىز با دەپ قالاسىڭ. ب.ساعىنتاەۆ ۇكىمەتى دە باعانى ىرىقتاندىرامىز, وسىرۋگە جول بەرمەيمىز دەپ بىرنەشە مارتە قوپاڭداپ ەدى, ول دا ىسكە اسپادى. اكىمدەر كۇنارا بازارلاردى ارالاپ كەتسە دە, قولدارىنان كەلەر قايران بولمادى. سوندا سول كەزدەگى ۇكىمەت باسشىسى ب.ساعىنتاەۆ مىرزا دا اكىمدەردىڭ باعانى باقىلاۋ ءۇشىن بازار ارالاۋىن پوپۋليزم دەگەنى بار. ونىسى «تەككە اۋرەگە تۇسپەڭدەر» دەگەنى شىعار دەپ ۇقتىق. سونداي-اق ءبىر كەزدەرى وسى ءبىر شيقانى شىعىپ تۇرعان باعا ماسەلەسىنە ءماجىلىس دەپۋتاتى گۇلجان قاراعۇسوۆا: «بارلىق ەلدە كۇنكورىس دەڭگەيى تومەن. ىڭعايسىز بولسا دا, بۇل كورسەتكىش – ادامنىڭ فيزيولوگيالىق جۇيە رەتىندە فۋنكتسياسىن اتقارۋىنا عانا بەلگىلەنگەن سوما. دامىعان ەلدەر وتە جاقسى جاساعان. ولار كۇنكورىس دەڭگەيىمەن ەشتەڭەنى بايلانىستىرمايدى. ءبىز بولساق بارلىعىن كۇنكورىس دەڭگەيى كورسەتكىشىمەن ولشەيمىز. كەز كەلگەن وزگەرىس بولسا بولدى, تومەن جالاقى, زەينەتاقى مەن الەۋمەتتىك تولەمدەردە وزگەرىس بولادى. ايتا كەتەيىن, بيىل كۇنكورىس كورسەتكىشى ايتارلىقتاي وزگەردى, وعان ميللياردتاعان قارجى كەتەدى. بۇل – تەك ازىق-تۇلىك جانە ازىق-تۇلىك ەمەس كارتالارىنىڭ ءوزارا ولشەمىن انىقتاۋدا عانا بولعان جاعداي» دەپ جاۋاپ قاتقانى بار. بالكىم, بۇل پىكىرى دە دۇرىس شىعار. الايدا جالاقى يا بولماسا زەينەتاقى وسەدى ەكەن دەگەن قاۋەسەت شىقسا بولدى, باعانىڭ دا كوككە ۇشىپ كەتەتىنىن قالاي تۇسىنەمىز؟.. دەسە دە «تاۋبەسى» اۋزىندا, «قاناعاتى» كوڭىلىندە جۇرەتىن جۇرتشىلىق بولاشاقتان ءۇمىتىن ۇزبەي, ەرتەڭگى كۇننەن جاقسىلىق كۇتىپ ەلەڭدەۋمەن كەلەدى. انە-مىنە ءومىر جاقسارادى, باعا تۇراقتانادى دەۋمەن وزدەرىن سابىرعا شاقىرىپ, باسىپ قويادى.
نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا 2019 جىلعى ماۋسىمدا ەڭ تومەنگى كۇنكورىس مولشەرى 34884 تەڭگەنى قۇرادى. بۇگىنگە دەيىن بۇل كورسەتكىش 25667 تەڭگە بولعان. بىراق وسى ارالىقتا باعا اي سايىن كوتەرىلگەنىمەن, حالىقتىڭ تابىسى, ەڭبەكاقىسى ءبىر ورنىنان قوزعالعان ەمەس. ەندى تاۋار نارقىنا كوز جۇگىرتىپ كورەلىك. تەك ماۋسىم ايىنىڭ وزىندە كۇندەلىكتى تۇرمىستا تۇتىناتىن تاۋارلار: سيىر ەتى – 2,9 پايىز, تارى – 1,7 پايىز , قايماق – 1,5 پايىز, جىلقى ەتى, كۇرىش – 1 پايىز, جوعارى سۇرىپتى بيداي ۇنى, ۇنتاق جارماسى, قاراقۇمىق جارماسى – 0,9 پايىز, جۇمىرتقا, بايحى قارا شايى – 0,7 پايىز, قوي ەتى – 0,6 پايىز, ءبىرىنشى سۇرىپتى بيداي ۇنى – 0,5 پايىز, پاستەرلەنگەن ءسۇت – 0,4 پايىز, كارتوپ – 32,5 پايىز, ءسابىز – 15,9 پايىز, پياز – 0,9 پايىز, قىزىلشا 0,5 پايىز ءوسىپ وتىر. ءبىر قاراعاندا كوزگە ونشا كورىنبەيتىن, اسا ءمان بەرىپ ەلەڭ ەتكىزبەيتىن دەرەك سياقتى بولعانىمەن, اي سايىن, جيناقتالىپ كەلگەندە, اجەپتاۋىر باعانى قۇرايتىنى انىق. سونىمەن قاتار تەمەكى ونىمدەرى, ءسۇت ونىمدەرى – 0,5 پايىزعا, قوي ەتى, قارا بيداي جانە قارا بيداي نانى, توقاش جانە ۇننان دايىندالاتىن كونديتەر ونىمدەرى, ىرىمشىك جانە سۇزبە – 0,4 پايىزعا, جوعارى سۇرىپتى بيداي ۇنىنان پىسىرىلگەن نان, سۇلى جارماسى, ماكارون ونىمدەرى – 0,3 پايىزعا, كونديتەرلىك ونىمدەر, بالىق جانە تەڭىز ونىمدەرى 0,1 پايىزعا جەتىپتى. حالىقتىڭ ورتاشا جان باسىنا شاققانداعى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس مولشەرى مەن ازىق-تۇلىكتەردى تۇتىنۋدىڭ ەڭ تومەنگى نورمالارىنان ەسەپتەگەندە, وتكەن مامىر ايىمەن سالىستىرعاندا – 5,3 پايىز, ال 2018 جىلعى ماۋسىم ايىمەن سالىستىرعاندا 8,2 پايىز ءوستى. سونىڭ ىشىندە ەت پەن بالىق – 18,5 پايىز, ءسۇت, ماي, توڭ ماي ونىمدەرى مەن جۇمىرتقا – 14,9 پايىز, جەمىستەر مەن كوكونىستەر – 12,1 پايىز, نان ونىمدەرى مەن جارما ونىمدەرى – 7,7 پايىز, قانت, شاي مەن قوسپالار 1,8 پايىز قۇراعان. تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتار مەن قۇرىلىس جابدىقتارىنىڭ باعاسىندا دا اجەپتاۋىر وزگەرىس بايقالادى. جالپى, قوعامىمىزدا, ءار مەملەكەتتە باعا جانە ونى بەلگىلەۋ ەكونوميكانىڭ ەڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى ءارى كۇردەلى ەكونوميكالىق كاتەگورياعا جاتادى. باعا ارقىلى ەكونوميكانىڭ ءوسۋى, وركەندەۋى, قوعام دامۋىنىڭ بارلىق جاعى تۇيىندەلەدى. سوندىقتان باعا ماسەلەسىنە ۇلكەن نازار اۋدارماسا بولمايدى. ال ازىرگە باعانىڭ توقتاماي ءوسىپ قارقىن الۋى قاراپايىم حالىقتى ات تەپكەندەي ەسەڭگىرەتىپ-اق كەلەدى.
بەيبىت وسپان
