باستى اقپاراترۋحانيات

باحشىقۇل توعاەۆ: «دومبىرا – جانىمنىڭ اجىراماس ءبىر بولشەگى»

ناۋرىز مەرەكەسى قارساڭىندا ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا حالىقارالىق جىرشى-تەرمەشىلەر فەستيۆالى وتەدى. استانادا بولاتىن بۇل اۋقىمدى مادەني شاراعا ارنايى شاقىرىلعان تۋىستاس تۇركى ەلدەرى وكىلدەرىنىڭ قاتارىندا وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق باحشىسى باحشىقۇل كارىمۇلى توعاەۆ تا بار. تاياۋدا عانا كورشىلەس رەسپۋبليكانىڭ سۇرحانداريا ءۋالاياتىنىڭ ورتالىعى – تەرمەز قالاسىنا ساپار شەگىپ, وسىندا تۇرىپ جاتقان تانىمال ونەر مايتالمانىمەن سۇحباتتاسۋىمىزدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى. قازاق جانە قاراقالپاق جىراۋلارىنىڭ, قىرعىز جوموقشىلارىنىڭ (ماناسشىلارىنىڭ), باشقۇرت ساساندەرىنىڭ, تۇرىك وزاندارىنىڭ, ازەربايجان اشىكتارىنىڭ, لاقاي ساقىلارىنىڭ, نوعاي كەدايلارىنىڭ, ساحا ولونحوسۋتتارىنىڭ, التاي كايچىلارىنىڭ, حاكاس حايدجيلارىنىڭ, تىۆا توولۋچۋلارىنىڭ ءبىر-بىرىمەن تامىرلاس ەكەندىگىن ايتا وتىرىپ, وسى تۇرعىدان وزبەك باحشىلىعىنىڭ بۇگىنگى  جاي-جاپسارى حاقىندا ءبىرسىپىرا پىكىر الماستىق.

– باحشىقۇل ۇستاز, ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدىڭ ءوزى ونەرىڭىزدەن حابار بەرىپ تۇرعانداي ەكەن…

– ونىڭىز راس. باحشى­لىق – ءتاڭىردىڭ سىيى. ول اركىمنىڭ پەشەنەسىنە جازىلا بەرمەيدى. انامنىڭ قۇرساعىندا جاتقانىمدا اكەم ءتۇس كورىپ, اق سالدەلى ءبىر باباسى: «ۇلدى بولاسىڭ, ونىڭ بويىنا باحشىلىق قونادى, قولىنا دومبىرا ۇستايدى» دەپ ايان بەرگەن. سودان اتىمدى وسىلاي قويماسقا امالى قالماپتى. شىنىندا دا, التى جاسىمنان باستاپ قوشىق (ولەڭ) ايتۋعا ىنتىزارىم اۋىپ,  ون ءبىر-ون ەكى جاسىمدا توپ الدىندا دومبىرا شالۋعا جارادىم. شىن مانىندە باحشىلىقتى ۇستازدىڭ باتاسىن الماي مەڭگەرۋ – ەكىتالاي نارسە. ونىڭ قاسىندا ايلاپ ەمەس, جىلداپ ءجۇرىپ, سان الۋان سىناقتان وتۋگە تۋرا كەلەدى. مەنىڭ باعىمدى اشقان تالىمگەرىم – شوبەردى باحشى بولتاەۆ. ونىڭ شەبەرلىگىنە نەمىس تۇركولوگى كارل رايحل, فرانتسۋز زەرتتەۋشىسى جان ديۋرينگ تاڭداي قاعىپ, كىتاپ جازعان, فيلم تۇسىرگەن. پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن «وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق باحشىسى» اتاعىن ءبىرىنشى بولىپ يەمدەنگەن دە – سول كىسى. ۇستازىمنىڭ جولىن قۋىپ, ءوزىمنىڭ دە سونداي مارتەبەگە جەتكەنىمە شەكسىز باقىتتىمىن. ال شوبەردى باحشىنىڭ ۇستازى قۇشباق باشى ماردوناقۇلۇلى قازىر سەكسەننىڭ ۇستىنە شىعىپ, بارىمىزگە تورەشى بولىپ وتىر. ونى جۇرت «ۇستازداردىڭ ۇستازى» دەيدى.

– حوش, جوعارىدا ايت­قانىڭىزداي, سىزدەردىڭ بايسىندى قازاقتار وزدەرى قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالايتىن قيال مەكەن – جيدەلى بايسىنمەن ساباقتاستىرىپ جاتادى. ءتۇرىمىز دە, ءتىلىمىز دە ۇقساس. قولىڭىزداعى اسپاپتىڭ اتى دا سول –  دومبىرا…

– البەتتە, ءبىزدىڭ ارعى تاريحىمىزدىڭ تۇيىسەتىن تۇستارى كوپ. قوڭىرات ۇرۇعى (رۋى) قازاقتا دا, قاراقالپاقتا دا, وزبەكتە دە بار. باحشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى سولاردان شىققان. «ارپا ىشىندە ءبىر بيداي سەكىلدى» بولىپ, مەن قاتاعان ۇرۇعىنانمىن. بايسىن – كىندىك قانىم تامعان جەر. سونىڭ تاڭعاجايىپ سۇلۋ تابيعاتى مەن قايماعى بۇزىلماعان ءداستۇرىنىڭ اياسىندا تاربيەلەندىم. بالا كۇنىمدە تۇنگە قاراي مايشامنىڭ جارىعىمەن كىتاپتى كوپ وقيتىنمىن, بىراق ورتا مەكتەپپەن شەكتەلدىم. مەنىڭ جوعارى ءبىلىمىم جوق. جاستايىمنان شوپاننىڭ تاياعى مەن باحشىنىڭ دومبىراسىن قاتار ۇستاعان اداممىن. ءبىزدىڭ دومبىرانىڭ كوزگە ۇرىپ تۇراتىن ايىرماسى – شاناعىندا ءۇش تەسىك بار, موينىندا پەرنەسى جوق. سودان شىعار, «باحشىلىقتا نوتا بولمايدى» دەگەن سوزدەر ءارى قالجىڭ, ءارى قاعيدا رەتىندە قۇلاققا شالىنىپ جاتادى. قوبىزعا دا پەرنە تاعىلمايدى عوي. مۇنىڭ الدەبىر سىرى مەن سەبەبى بولسا كەرەك. سوسىن قوي باعىپ جۇرگەن ۋاقىتىمدا دومبىراعا سول تۇلىكتىڭ ىشەگىن تاعاتىنمىن, بىراق ول ۇزاق شابىسقا شىداماي ءۇزىلىپ قالا بەرەتىن…

– رەپەرتۋارىڭىزدا قانداي تۋىندىلار بار؟ ولاردى تاراتۋ جولدارى قانداي؟ قاي داستانشىلىق مەكتەپتىڭ وكىلى سانالاسىز؟

– «الپامىس», «كور­وعلى», «ايبارشا», تاعى دا باسقا داستانداردى جاتقا ايتامىن. تەرمەلەردى ورىندايمىن. ءوز تاراپىمنان تولعاۋلار مەن كۇيلەر شىعارامىن. حالىقتىڭ اسىل قازىناسىنا اينالعان فولكلورلىق مۇرالاردىڭ سيۋجەتتىك جەلىسىن وزگەرتۋگە حاقىمىز جوق. ال ونىڭ ءاربىرىنىڭ كوركەمدىك سيپاتىن جەتىلدىرىپ, ونەرپازدىق قابىلەت تانىتۋ ءار باحشىنىڭ ءوز ىقتيارىندا دەپ ويلايمىن. تىڭدارمانىڭ جاقسى بولسا, يلھامىڭ (شابىت) ويانىپ, قيۋى كەلىسكەن تاسقىن ءسوز وزدىگىنەن كومەيىڭنەن توگىلە بەرەدى. شىعارمانىڭ ءسوزىن وزگەرتپەي ورىندايتىنداردى «جارلاپ ايتۋشىلار» دەيدى. باحشىلاردىڭ داستان ايتقان كەزدە پايدالاناتىن ناعمالارى (اۋەندەرى, ماقامدارى) دا ارقيلى. بىزدە باحشىسىز توي-تومالاق وتپەيدى. مۇنىڭ تاربيەلىك ءمانى زور. مەرەكەلىك جيىنداردىڭ تورىنەن دە ءجيى كورىنەمىز. ەل ىشىندە, سونداي-اق حالىقارالىق دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلاتىن مۋزىكالىق-پوەتيكالىق فەستيۆالدارعا قاتىسامىز. ءبىزدىڭ ورىنداۋىمىزداعى داستاندار مەن تەرمەلەر قازىر يۋتۋب ارنالارىنا دا جايعاستىرىلعان.

باحشىلىق ونەر ۇستازدان شاكىرتكە, ءتىپتى كوپ جاعدايدا اتادان بالاعا ميراس بوپ كەلەدى. مەن – نەگىزىن شەرنا باحشى قالاپ بەرگەن, سۇرحانداريا مەن قاشقاداريا ايماعىنداعى شەراباد داستانشىلىق مەكتەبىنىڭ وكىلىمىن. ونىڭ تارالعان جەرلەرى نەگىزىنەن سۇرحانداريا ءۋالاياتىنىڭ شەراباد, بايسىن, قىزىرىق, قۇمقورعان, دەناۋ, شۋرچى, قاشقاداريا ءۋالاياتىنىڭ  ءشاحريسابز, كيتوب, قاماشي, چيروكچى, عۋزور, دەحقونوبود تۇمەندەرىن (اۋداندارىن) قامتيدى. وزبەكستاندا مۇنان باسقا, بۇلىڭعىر (سامارقاند), قورعان (بۇحارا) جانە حورەزم داستانشىلىق مەكتەپتەرى بار دەپ ەسەپتەلەدى. ولاردىڭ ارقايسىسى ءوز ەرەكشەلىكتەرىمەن ءمالىم.

– وزبەكستانداعى باح­شىلىق ونەردىڭ دامۋ جاع­دايىنا باعا بەرە كەتسەڭىز…

– وتكەن عاسىردىڭ ەلۋىنشى, الپىسىنشى جىلدارى سولاقاي ساياساتتىڭ سالقىنىنان باحشىلىق ونەر وشاقتارى سونە جازداعان. مىسالى, «الپامىس» داستانى تەپەرىشكە ۇشىراعان كەزەڭدەر بولدى. باحشىلاردىڭ سانىن ساۋساقپەن سانارلىقتاي حالگە جەتتىك. بىراق حالىقتىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە جاتقان نارسە وڭايلىقپەن جويىلىپ كەتپەيدى ەكەن. تاۋەلسىزدىك تۇسىندا باحشىلىق قايتا جانداندى. مەملەكەت باسشىسى شاۆكات ميرزيەەۆ وسى ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ ءارى قاراي دامۋىنا تىكەلەي باستاماشىلىق جاساپ, 2019 جىلى تەرمەز قالاسىندا الەمنىڭ 74 ەلىنەن 160-تان استام ونەرپاز قاتىسقان حالىقارالىق ءبىرىنشى باحشىلار فەستيۆالى ءوتتى. وندا قازاقستاندىق ۇلجان بايبوسىنوۆا توپ جارىپ, باس جۇلدەنى جەڭىپ الدى. مۇنداي شارا ءار ەكى جىل سايىن ءوتىپ تۇراتىن بوپ شەشىلدى. ەكىنشىسى 2021 جىلى نوكىستە وتسە, ءۇشىنشىسى بيىل ءساۋىردىڭ اياعىندا سىرداريا ءۋالاياتىنىڭ ورتالىعى – گۇلس­تان قالاسىندا بولادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. قامقورلىقتىڭ ناقتى ءبىر كورىنىسى سول, قالامىزدا باحشىلىق ونەرگە مامانداندىرىلعان رەسپۋبليكالىق مەكتەپ-ينتەرنات اشىلدى. جاتاقحانا سالىنىپ, ىسكە قوسىلدى. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ارنايى كەلىپ, جاعدايىمىزبەن تانىستى. مەن وسى ءبىلىم ورداسىندا ۇستازبىن. قازىر ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىنەن تالاپ قىلىپ, شىعارماشىلىق ىرىكتەۋدەن وتكەن وتىزعا جۋىق ۇل-قىزدى باحشىلىق ونەرگە باۋلىپ جاتىرمىز. سونداي-اق تاعى دا وسى تەرمەزدە رەسپۋبليكالىق باحشىلىق ونەر ورتالىعى قۇرىلدى. بۇل سۇرحانداريا ءوڭىرىنىڭ باحشىلارىنا كورسەتىلگەن قۇرمەت ءارى ولارعا جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىك دەپ تۇسىنەمىز.

– جىل باسى – ناۋرىزدى قازاقستان استاناسىندا قارسى العالى وتىرسىز. قازاق اعايىندارىڭىزعا ءبىر اۋىز لەبىزىڭىزدى جەتكىزسەڭىز.

– تەرمەز – وزبەكستاننىڭ وڭتۇستىك شاھارى, ەڭ ىستىق نۇكتەسى. ەرتە كوكتەم بولعانىنا قاراماستان, جەيدەشەڭ جۇرگەن جايىمىز بار. استانالىقتارعا باحشىلار ولكەسىنىڭ شۋاقتى كوڭىلىن, جىلى سەزىمىن ساحنا تورىنەن دومبىرامنىڭ اۋەزى ارقىلى جەتكىزسەم دەيمىن. جىل تەك جاقسىلىقتارعا تولى بولىپ, ءار اۋلەتكە باق پەن بەرەكە اكەلسىن. ەكى ەل اراسىندا شىعارماشىلىق بارىس-كەلىس كوبەيسىن.

اڭگىمەلەسكەن

امانتاي ءشارىپ, ­ارنايى «استانا اقشامى» ءۇشىن – تەرمەزدەن

تاعىدا

admin

«استانا اقشامى» گازەتى

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button