بايلىققا سالىق سالۋ ماسەلەسى ەلىمىزدە 2020 جىلدان بەرى ايتىلىپ كەلەدى. بۇل ءسوز ءتىپتى جاقىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ دا اۋزىنان شىقتى. سودان بەرى بۇل جاي قوعامدا قىزۋ تالقىلانۋ ۇستىندە. ەندى ونى زاڭ جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولدارى قانداي؟ ول تەك قىمبات كولىكتەرگە قاتىستى بولسا, ناقتى قانداي كولىكتەرگە؟ مىنە, وسى ماسەلەنى كوپشىلىك جان-جاقتى بىلگىسى كەلەدى. ءبىر انىعى, جاڭا سالىقتى 2024 جىلدان باستاپ ەنگىزۋ جوسپارلانۋدا.
مىنە, ءبىز وسى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە حابارلاسقانبىز.
– ءيا, بايلىققا سالىق سالۋ ماسەلەسى كەيىنگى كەزدە ناقتى كوتەرىلىپ جاتىر. بۇل تۋرالى قازىر زاڭ جوباسى دا دايىندالۋدا. سالىق سالۋ, نەگىزىنەن, ياحتا, جەكە ۇشاق پەن ەليتالى ۇيلەر مەن پاتەرلەرگە, اۆتوموبيل, باسقا دا جىلجىمايتىن وتە قىمبات دۇنيەلەرگە قاتىستى بولماق. الايدا ولاردىڭ قۇنى قانشا بولۋى كەرەك دەگەن جاعداي ءالى ناقتىلانعان جوق. دەگەنمەن ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا, سالىق باعاسى 100-150 مىڭ دوللاردان جوعارى كولىكتەرگە سالىناتىن سياقتى, – دەدى ءوزىن قامبار ءساليموۆ دەپ تانىستىرعان مينيسترلىك وكىلى.
– اۋقاتتى, باي قازاقستاندىقتار ءوز وتانداستارى الدىندا الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەۋى ءتيىس ءارى ول ەلدىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتۋى قاجەت. بايلىققا سالىناتىن سالىقتىڭ تۇپكى ماقساتى سوندا, – دەيدى بۇرىنعى سەنات دەپۋتاتى ەربولات مۇقاەۆ. – بۇل جەردە ءبىر نارسەنى ەسكەرۋ كەرەك. تابىس كوزى كوپ, وليگارح ازاماتتار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قازىر, قۇدايعا شۇكىر, كوبەيدى. سولاردان وسىنداي سالىقتار ارقىلى مەملەكەت بيۋدجەتىنە قوماقتى اقشا ءتۇسىرىپ, ول ەلدەگى كەدەيلىكتى جويۋعا, تۇرمىسى تومەن ادامدارعا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋگە باعىتتالۋى كەرەك.
بايلىققا سالىق سالۋ دەگەن باستامانى وتكەن جىلى العاش رەت كوتەرگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى مۇرات باقتيارۇلى ەدى. ول ءتىپتى كولەمى 300 شارشى مەتردەن اساتىن پاتەرلەر مەن 400 شارشى مەتردەن اساتىن جەكە ۇيجايلارعا (وسوبنياك), 2020-2021 جىلدارى شىعارىلعان «Aston Martin», «Bentley», «Ferrari, Maserati», «ليۋكس», «پرەميۋم», «Mercedes-Benz», «Lexus», «Cadillac», «Land Rover» ماركالى قىمبات كولىكتەرگە, سونداي-اق ياحتاسى, ۇشاق پەن تىكۇشاقتارى بارلارعا سالىق سالعان ادىلەتتى بولادى دەگەن پىكىرىن اشىق ءبىلدىردى.
جىلىنا 25 ميلليون تەڭگەدەن كوپ تاباتىندار ءۇشىن 10%-دان جوعارى تابىس سالىعىن بەلگىلەۋ قاجەت
– مۇنداي سالىق دۇنيەجۇزىنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە بار. ماسەلەن, 500 شارشى مەتر ءۇي-جايى بار ادام مەن 30 شارشى مەتر شاعىن بولمەدە تۇراتىن ادامدى سالىستىرۋعا بولمايتىن شىعار؟ شەتەلدە وسىنى ويلاپ, بايلار ارتىق اقشالارىنان, كول-كوسىر بايلىقتارىنان كەدەي-كەپشىكتەرگە دە بىردەڭە ءتيسىن دەپ ايقاي-شۋسىز, داۋ-دامايسىز ءوز ەرىكتەرىمەن ءبولىسىپ جاتادى. ال بىزدە وسىنداي ادىلەتسىزدىكتىڭ سالدارىنان قاڭتار قىرعىنى ورىن الدى. مەن سىزگە ايتايىن, قازىر استانادان ۇشىپ كەتىپ, كەشكى اسىن لوندوندا ىشەتىن باي-باعلاندار مەن قاتار ءبىزدىڭ ەلدە تاماققا اقشا جەتكىزە الماي جۇرگەندەر جەتەرلىك. ەشكىم ساعان 500-600 شارشى مەتر ساۋلەتتى سارايدىڭ يەسى بولۋعا تىيىم سالىپ جاتقان جوق. تەك قوسىمشا سالىعىڭدى تولە دە تۇرا بەر. مىنە, بۇل يدەيانىڭ نەگىزگى ۇستانىمى وسى بولىپ وتىر, – دەيدى قارجى ساراپشىسى ماحامبەت ءومىرتايۇلى.
سونىمەن قاتار بايلىققا سالىناتىن سالىقتى جاقتاۋشىلار بۇل جەردە «بەلدەن باسۋعا» بولمايتىنىن قاتاڭ ەسكەرتەدى. ەگەر قىزدى-قىزدىمەن بۇل سالىق ورتا تاپ وكىلدەرىنىڭ موينىنا سالىنىپ كەتسە, وتە قيىن بولادى. سوندىقتان اسىرا سىلتەۋدەن ساق بولۋعا شاقىرادى.
راسى كەرەك, بيزنەسى, وزىندىك كاسىبى بولعانمەن, ەل تۇرعىندارىنىڭ 95 پايىزى – ورتا تاپ وكىلدەرى. وسى تۇرعىدا سالىقتىڭ كىمدەرگە سالىناتىنىن ناقتى ايقىنداپ الۋ كەرەك. سوسىن مۇنى رەيدەرلىك باسىپ الۋ نەمەسە بىرەۋدىڭ بايلىعىن تارتىپ الۋ ەمەستىگىن زاڭمەن بەكىتىپ تۇرىپ, ءسىزدىڭ حان سارايىنداي ساۋلەتتى ءۇي-جايىڭىزدى, قىمبات ماشيناڭىزدى ەشكىم الىپ قويىپ, ومىرىڭىزگە قاۋىپ توندىرەيىن دەپ وتىرعان جوق. تەك وسى بايلىق سىزدە بولعانى ءۇشىن ءسىز قازىناعا قوماقتى قارجى تولەيسىز. سول ءۇشىن مەملەكەت ءسىزدىڭ مەنشىگىڭىز بەن قارجىڭىزدى جانە ءوزىڭىزدى قورعايدى» دەپ الدىن الا جان-جاقتى تۇسىنىك جۇمىستار جۇرگىزۋ اسا ماڭىزدى, – دەيدى قارجى ساراپشىسى.
– بۇل جەردە «ءسان-سالتانات سالىعى» دەگەن ۇعىمدى ناقتىلاپ, ءتۇسىنىپ الۋ كەرەك, – دەيدى كاسىپكەر ايقىن جانبولات. وعان نەلەر جاتادى؟ انتيكۆار كارتينالار ما, جاۋھار, جاھۇت بۇيىمدار ما, الدە قارا ۋىلدىرىق پا؟ قازىنانىڭ ورتايعان قورجىنىن تولتىرۋ ءۇشىن «پىلدەر» مەن «اكۋلالاردىڭ» ورنىنا ورتا بيزنەستە جۇرگەن ەڭبەكتىڭ قارا نارلارى كەتىپ قالىپ جۇرمەسىن, – دەيدى ساراپشى ەرمەك قاسيەت. – قازىرگى ءۇيىمىز بەن كولىگىمىزدى, باسقا دا جىلجىمايتىن دۇنيەلەرىمىزدى ماڭداي تەرىمىزدى توگىپ ءجۇرىپ, قول جەتكىزدىك. بۇل ءبىزدىڭ – اقى ادال ەڭبەگىمىز. ءارى وعان جىل سايىن سالىق تولەپ وتىرمىز. وسى دا جەتپەي مە؟
مەن سىزگە ايتايىن, ناعىز بايلار وڭاي تاپقان دۇنيەلەرىن ەشقاشان ءوز اتىنا جازدىرمايدى. ال ءوز اتىنا جازدىرىپ, سونىڭ راقاتىن كورسەم دەيتىن ناعىز ەڭبەكقور جاندار. ولاردى بايلار قاتارىنا قوسىپ, قوسىمشا سالىق تولەتتىرسە, ول سالىق قايدا بارادى؟ قازىناعا ما؟ مەن «بۇل اقشالار جوق-جىتىكتەرگە جەتەدى» دەگەنگە ونشا سەنىڭكىرەمەيمىن.
– ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا «ەليتالى ءۇي» دەگەن نە؟ التى-جەتى بالاسى بار فەرمەر 200-300 شارشى مەتر ءۇي-جايدا تۇرسا, ول ونىڭ «ەليتالى ءۇيى» بار بولىپ سانالا ما؟ نەمەسە سول فەرمەر قوزعالتقىشى 4-5 ليترلىك جول تاڭدامايتىن كولىك ءمىنىپ جۇرسە, ول كەرەمەت باي بولىپ سانالا ما؟ ال بىرنەشە جەردە جۇمىس ىستەيتىن تابىسى جوعارى مەملەكەتتىك قىزمەتكەر جالپىعا ورتاق تابىس دەكلاراتسياسىن تاپسىرسا قالاي بولادى؟ مەملەكەت ولاردىڭ تابىسىن بولىسكە سالماۋ كەرەك. مەملەكەت بىرنەشە جەر تەلىمى بار, كۇندە اۋىستىرىپ ەكى-ءۇش وتە قىمبات كولىك ءمىنىپ جۇرگەن سۋپەر بايلارعا نازار اۋدارۋى قاجەت. بىراق تەكسەرە كەلسەڭىز, سولاردىڭ بىرەۋى دە ولاردىڭ اتىندا بولماي شىعادى.
بۇعان دەيىن سالىنىپ كەلگەن جەكە تابىس سالىعىن سالۋدىڭ پروگرەسسيۆتى شكالاسىنا قايتا ورالۋ جونىندە ءبىر القالى جيىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ايتىپ قالدى. بۇرىن ايىنا 250-300 مىڭ تەڭگەگە دەيىن تابىس تاباتىندار 7% سالىق تولەيتىن. ال ورتا تاپتىڭ سالىعى 10%-دان اسپايتىن. ەندى مەملەكەت باسشىسى: «جىلىنا 25 ميلليون تەڭگەدەن كوپ تاباتىندار ءۇشىن 10%-دان جوعارى تابىس سالىعىن بەلگىلەۋ قاجەت. ولاردىڭ قانداي سوما تولەيتىنىن كوميسسيا انىقتايدى. بۇل 13 نەمەسە 15% بولۋى مۇمكىن, بىراق 15%-دان اسپاعانى دۇرىس» دەپ ۇسىنىس ايتتى.
مىنە, وسىلاردىڭ بارلىعىن سالماقتاي كەلىپ, ءبىر وڭتايلى تۇجىرىم جاسالۋى كەرەك. ارينە, «جەمەسەڭ دە ماي جاقسى, بەرمەسە دە باي جاقسى دەگەندەي, داۋلەتتى ادامداردىڭ كوپ بولعانى جاقسى. بىراق ولار قازىر قولىنداعى جيعان-تەرگەنىن وڭايلىقپەن بەرە قويمايدى. كەدەي-كەپشىكپەن ءوز ىقتيارىمەن بولىسپەيدى. سوندىقتان ولاردى سالىقتى كوبىرەك تولەۋ ارقىلى قوعامعا پايدا تيگىزۋدى كوزدەۋ – وتە دۇرىس تۇجىرىم. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, ءدال قازىر ءبىزدىڭ ەلگە پروگرەسسيۆتى سالىقتى دا, بايلىق سالىعىن دا قاتار ەنگىزگەن دۇرىس كورىنەدى. سوندا عانا ادىلەتتىلىك ورناپ, باي مەن كەدەيدىڭ اراسى ءبىر ساتى بولسا دا جاقىنداي تۇسەر ەدى دەگەن وي-پىكىرگە كوپشىلىك كەلىسىپ وتىر. ەندى وسى نەگىزدە جاڭا زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە تاپسىرىلدى. قۇجات كەلەسى جىلى ۇكىمەتكە ۇسىنىلماق. ماسەلەنىڭ ءمان-جايى سول كەزدە ناقتى بەلگىلى بولادى.
