جاقىندا اقىن, اۋدارماشى داۋرەن بەرىكقاجىۇلىنىڭ «ىشكە جۇتقان كوز جاسىم» اتتى جاڭا جيناعى جارىق كوردى. وسى كىتابى ءۇشىن وعان حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعى بەرىلدى. كىتاپتىڭ العىسوزىن كورنەكتى اقىن, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى سەرىك اقسۇڭقارۇلى جازدى.
«…بۇل جىگىتتى سىرتىنان قاراپ ءجۇرۋشى ەدىم, ادەبيەتكە دەگەن كوزسىز ادالدىعى ۇناعان. جاس جازارماننىڭ كوبىسى بىزگە ءوز ولەڭىن عانا وقىپ, ماقتاۋ دامەتىپ, ونىسى ويىنان شىقپاسا, اعالارىن «اتاجاۋ» كورىپ الادى عوي! مىنا جىگىتتىڭ ءجونى ولاردان مۇلدە بولەك, سارناپ, وتەجان مەن ەسەنقۇلىن وقيدى دا وتىرادى… ونىڭ قولجازباسىن سىدىرا وقىپ شىققان سوڭ, وسى داۋرەن بەرىكقاجىۇلىن جانىمداي جاقسى كورىپ كەتتىم… يبراھيم قۇنانبايۇلى ازيا – اناسىنىڭ عانا ەمەس, سونىمەن قوسا ەۋروپانىڭ دا ەمشەگىن تەل ەمىپ, اباي بولىپ كەتىپ ەدى! مىنا جىگىت تە سول اباي جولىمەن كەلە جاتىر. كەۋدەسىندە – اباي زارى, كوكىرەگىندە – اباي شەرى! مەنىڭشە, قازاق پوەزياسى عانا ەمەس, ءيسى قازاق قايدا بارسا دا وسى اباي جولىمەن ءجۇرۋى كەرەك-ءتى» دەپ جازادى اتاقتى اقسۇڭقارۇلى. ەندەشە, جاڭا كىتاپتان ءبىر توپ ولەڭدى وقي وتىرىڭىزدار.
ەسى جوق, جۇرگەن كىسى ەسىگىندە,
مەنەن جامان ادام جوق وسى كۇندە.
مەن ءولتىرىپ كەتكەندەي اكەلەرىن
ولسە-داعى بولمايتىن كەشىرۋگە.
ءبارىن كوردى دەيتۇعىن اعام دا ۇلىق
مىرس ەتەدى مەن دەسە ساراڭ كۇلىپ.
زورلىقشىلدى تىڭدايتىن زورلاپ ءوزىن
ەشكىمدە جوق بار وندا تاباندىلىق!
بار سياقتى الىنباي كەتكەن كەگى
ءبارى ايتەۋىر ۇندەمەي جەك كورەدى.
شىرىلداپ كىتاپ جازعان بولدىق سوسىن
بۇل كۇندە بەس تيىنعا جوق كەرەگى.
ءىسى مەن قابىسپايتىن ءسوزى مۇلدە
كىمدەرگە قور بولمادىم كوزى كۇلگەن.
ولتىرگەن سايىن ءومىر سۇرەم دەگەن
تاستاي ەكەن ءوزىمنىڭ ءتوزىمىم دە!
وبالى نە, تاس تا ءبىر جارىلادى.
ۋاقىت ورنىنا قويادى ءبارىن ءالى.
تەك سول كەزدە جاقسى ادام دەمەي مەنى
ۇندەمەي-اق قويسا ەكەن ءبارى… ءبارى!
***
كىمگە نە ايتقاندايسىڭ…
سۇر شاھاردى بوياۋمەن بايىتقان ماۋسىم
كورسەتپەيدى قايىرىم قايىڭدارعا,
ەستىرتپەيدى قازداردىڭ قايتقان داۋسىن.
اسپانعا دا الداعان كۇلىپ مانا,
تەرەزەدەن قارايسىڭ سۇلىق قانا.
باياعىداي قۇشپايدى ەشكىم سەنى,
باياعىداي ۇشپايدى بۇلت انا.
ءساتىن ساناپ جۇرگەندەي ولەتۇعىن,
ماعىناسىز كەلەدى, كەتەدى كۇن.
سايتان ساناپ ءوزدى-ءوزىن سارقىلادى
ادامداردى پايعامبار كورەتىن ۇل.
اينالاڭا تەلمىرىپ تۇگەسىلگەن,
ايىرىلعانداي بولاسىڭ ۇلەسىڭنەن.
كۇن كەشەسىڭ باعىنىپ ەرەجەگە,
تەرەزەدە جاساندى گۇل وسىرگەن.
قاناتىمەن اق كۇمىس ارباپ ەلدى,
قازان, شىركىن, باستالماي قار دا كەلدى.
قاردى كورسە بۇرىندار قۋاناتىن
كۇرسىنىپ اپ ءبىر مىسكىن «اللا» دەدى.
بۇگىن تەگى جاۋماسا بولمايتىنداي,
اپپاق ۇلپا توگىلدى قويماي, تىنباي.
قازان ۇرماي, قار جاۋماي قالتاڭداعان
وسى ەلدى بىرەۋلەر ويلايتىنداي.
كەبىن كيىپ جاپىراق جاسىل ءوڭدى,
كوز الدىمدا كوكورىم عاسىر ءولدى.
كۇزدى قويشى…
بارىنەن قىزدى ايايمىن
كورسەتپەيتىن ەشكىمگە جاسىن ەندى.
***
جاپانداعى جىلاتىپ از عارىپتى,
كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جاز دا ءبىتتى!
كىمگە ەكەنىن بىلمەيمىن, نەگە ەكەنىن,
وتكەن جازدان كوڭىلدە ناز قالىپتى.
قۇلازىعان ەرمەندەي جوتاداعى,
جۇرەگىمە بىردەڭە باتادى ءالى.
جاس شىقپايتىن كوزىنەن قاتىبەزدەي
بۇل جاز دا سۇيكىمسىز جاز اتانادى.
مەيىرىمگە بالاداي وسكەن قانباي,
جاپىراققا قارايمىن وشكەن جانباي.
الا جازداي جاز ەمەس, الاسۇرام
الاساپىران مايداندى كەشكەن جانداي.
جاپانداعى جىلاتىپ از عارىپتى,
كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جاز دا ءبىتتى…
بۇل قىركۇيەك قايتەرىن قۇداي ءبىلسىن,
توزعان دالا, جازعان ۇل, ازعان ۇلتتى.
***
ۇشام دەسە ۇشادى,
قونام دەسە قونادى –
وعان مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەۋگە بولادى!
شاتىناپ شىعاتىن شيق ەتەر داۋسى بار,
وسى ەلدىڭ قيت ەتسە قاعىنعان قوناعى.
قاعىنان جەرىگەن-
ءوز-ءوزىن اقىلدى سانايدى ول بارىنەن.
تىلىمەن تۋرايدى ول جانىمدى كۇن سايىن
زورلىقشىل يمپەريانىڭ ۋلانعان زارىمەن.
انا ءبىر كوسەمدەي –
قازاق بوپ تۋعانى وزىنە تاپ ءبىر كەسەلدەي,
وسى ەل ءۇشىن جەر بولا تاعى قالادى,
«جىندىسىڭ» دەسە ءماز بولاتۇعىن ەسەردەي.
قۇرت جەپ قويعان وزەگىن –
الاعايلى كۇندەر الدىڭدا ءالى, سەزەمىن.
قۇلىن قۇتىرتىپ, ۇلىن تۇقىرتقان وتىز جىل
قايران دا مەنىڭ ءوز ەلىم..!
***
دۇنيەنىڭ ءبارىن ورتەپ كەپ
دانىشپان بولىپ وتىراتىن مۇندا
«ەركەك» كوپ.
بۇلارعا سەنىڭ تاعدىر-تالەيىڭ بەس تيىن,
بۇلارعا سەنىڭ مەملەكەتىڭ دە ەرمەك تەك.
تۋعالى ءبارىن جۇتىپ ۇيرەنگەن جايىنداي
«جەم» بولسا بولدى, اق پەن قاراسىن ايىرماي,
تارپا باس سالىپ تۇتۋگە ءازىر بارلىعىن,
بەتىنە شىبىن قونىپ كورمەگەن باي ۇلداي.
اتىپ ءبىر كەتكەن كورگەن دە سايىن قىلىق كوپ,
ەرتەڭگى كۇننەن ەشقانداي مەندە ءۇمىت جوق.
قايىر تىلەگەن كەيۋانا سىندى كوشەدە
كوزىم باقىرايىپ وتىرا بەرەم تىنىپ تەك.
***
شەگىرتكەنىڭ شىرىلىنا تۇنعان كەش
ويلادىم مەن ءوتىپ كەتكەن جىلداردى ەش.
بىتسە-داعى بار ءومىرىن تالقانداپ,
ولەڭ جازىپ قويماي قويعان ءبىر جارىمەس.
سەكسەۋىلدەي جالعىز قالعان جاز قۇمدا,
مەن ولەڭدى جازامىن دەپ جازدىم با؟
وتىز كۇنىم وپىنۋمەن ءوتتى تەك,
وتىز جىلىم قور بولعانداي ازعىنعا.
جانىن جالداپ جۇرگەندەي ءبىر جات ەلدە,
تابا الماي-اق كەتتى كوڭىل شات ەمگە.
ءومىر قالدى قوقسىق بولىپ قىرىقتا,
ولەڭ قالدى وكسىك بولىپ پاتەردە.
جىن كورگەندەي تۇرا قاشىپ دوس-باۋىر,
كوز الدىمنان ساعىم بولىپ كوشتى اۋىل.
كىم-كورىنگەن تىلدەپ قالا بەرەتىن,
ايحاي, مەنىڭ تاعدىرىم-اي تاسباۋىر!
***
تەنتىرەسەم تاپپاي ءبىر تۇراق وڭگە,
مەن ولەڭ دەپ قارادىم مىنا الەمگە.
بىراق ءومىر ولەڭ بوپ جارىتپادى,
مەن ونى سۇيەمىن دەپ جىلاعانمەن.
قيىنداتىپ قۇدايدىڭ بەرگەن كۇنىن,
ادام بىتكەن اقشادان ولگەن بۇگىن.
كىل كەمەڭگەر تۇراتىن مەملەكەتتە
قايىرشىنىڭ كۇنىندەي كورگەن كۇنىم.
ءوزىن-ءوزى ۇيرەنگەن الداپ ابدەن,
يت سياقتى ۇرەتىن قولعا كونگەن –
وڭشەڭ زورعا زىميان قور بوپ كەتتى
قاسيەتىم ەدى زارىعىپ زورعا كورگەن.
ايتا بەرىپ قايتەيىن جان جاراسىن,
اۋىق-اۋىق بارمىن دەپ الداناسىڭ.
تۇگى قالماي قالسا دا, ءتىرى جۇرگەن
تىرمىزىك تاعدىرىڭا تاڭقالاسىڭ.
***
كۇمىس تاققاننىڭ ءبارىن كۇن كورىپ,
التىن تاققاننىڭ ءبارىن اي كورىپ,
جاياۋ دا جۇرمەي, مىنبەي دە جانە جاي كولىك,
بۇلارعا مەنىڭ جۇرگەنىم كەرەك باستىق بوپ,
بۇلارعا مەنىڭ كۇلگەنىم كەرەك باي بولىپ.
بەس باتپان باعىڭ,
كەرەمەت ءسانىڭ بولماسا,
بۇلارعا ءبارى دالباسا.
جوق جەردەن بايىپ كەتكىسى كەلىپ ازار ءجۇر,
عايىپتان تايىپ بايشىكەش بىرەۋ قولداسا.
ەسىل-دەرتتەرى پايدا تەك,
ساۋداگەر كورسە «مۇنداي بولۋ, شىركىن,
قايدا؟!» دەپ,
دۇنيەگە تەك الۋ ءۇشىن كەلگەن تولايىم,
ادامنىڭ ءبارىن ۇيرەنگەن بۇلار قويما دەپ,
(بىرەۋلەر قۇددى قارعاعان سىندى تويما دەپ!).
ەرتەڭىمدى ويلاسام تۇگى جوق,
قۇرى كەتىپ بارا جاتقانداي بولام, قۇرى كەپ.
ءوزى سياقتى ۇرى ساناعان بار ەلدى –
انا ءبىر شالداي ۇلى دەپ
شۋلايتىن قۇلى كوپ,
قۇرىپ كەتكەندە تۋماعاننان كەيىن ۇرى بوپ
…ايتپادىڭ نە, ايتتىڭ نە؟!
***
شارشاتتىق قوي جىلاتىپ ءتامام ەلدى,
ەشتەڭە ايتقىزباشى ماعان ەندى.
تاس بوپ كەتكەن سەنى ويلاپ جاس باسىمەن,
كوزىمنەن ءبىر تامشى جاس اعا بەردى.
بولماشىنىڭ بارلىعىن اۋىر الىپ,
كوز جاسى بوپ بارادى ءساۋىر اعىپ.
وكپەلەيسىڭ بارىنە بالا قۇساپ,
بالالىقپەن بۇتىندەي اۋىرادى ۇلت!
جاڭبىر بولىپ بۇل اي دا وتەر قالىڭ,
تاس ەمەسپىن كوتەرە بەرەر ءبارىن.
قۇرالايدىڭ سالقىنى قاۋىپتىرەك,
وتاپ كەتكەن جۇرەككە وتامالى.
***
قاجەت كەزدە ءوپ-وتىرىك نادان بوپ,
بۇل قازاقتى الداماعان ادام جوق.
بىلش ەتپەيتىن وتىرىكتى ايتقاندا
ابىز بولىپ الدى بۇگىن ارام كوپ,
اڭىز بولىپ الدى بۇگىن ساراڭ كوپ.
ولەڭ ايتقان ءانشىسى دە الاياق,
جالپاق جۇرتتى كورگەن ەمەس ءسال اياپ.
ساياساتتى ايتىپ سۇڭقىلدايتىن بوپ الدى
سايقىمازاق تا استانادان ساراي اپ,
كۇنى كەشە جۇرتتا جۇرگەن جالاياق.
بايعۇس حالىق بالاداي عوي, بالاداي,
شاپالاقتى ۇرادى كەپ اياماي.
(كۇدىگى جوق ءتىپتى تيتتەي, وي اللا-اي!)
وڭشەڭ يتكە قور بولعانى ەستە جوق,
سورلاپ وتكەن عۇمىرىندا اياداي!
***
كورەتىنى كىل مازاق –
اكەسى جوق ۇل سياقتى بۇل قازاق!
جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قارايتۇعىن سويلەسە,
كوك ات مىنگەن ارقايسىسى ءبىر عاجاپ.
ارزان بوزگە ورانىپ,
ارۋاقتاي ساقال-شاشى اعارىپ,
وتتان دا ىستىق وتانىندا ءوزىنىڭ
قايىرشىداي جۇرەدى ىلعي قابارىپ.
قاعىپ قويىپ ارقادان,
تيىن بەرسە – جۇرتتىڭ ءبارى ءمارت وعان.
وتانى جوق وپاسىزدىڭ بارلىعى
استانادا جاتىر ءتۇسىپ شالقادان.
ءبىر بولمەنى جالعا الىپ,
بولار-بولماس ناپاقانى مالدانىپ,
تاۋبە, تاۋبە دەپ قويادى تاعى دا,
تاۋەلسىزبىن دەگەن سوزگە الدانىپ.
كورەتىنى كىل مازاق –
اكەسى جوق ۇل سياقتى بۇل قازاق!
قاجىپ ءجۇرىپ, ازىپ ءجۇرىپ ەرتەڭنەن
ەرتەگىدەي كۇتەتۇعىن ءبىر عاجاپ.
داۋرەن بەرىكقاجىۇلى