باقىتبەك سماعۇل, قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى: اكەنىڭ قاس-قاباعى – بالانىڭ باس ساباعى

اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى باقىتبەك سماعۇل – «اۋعاننىڭ وت-جالىنى», «مەن كورگەن سوعىس», «قان كەشكەن كۇندەر», «نامىستىڭ قۇلى – الاشتىڭ ۇلى», «قاھارمان» اتتى جاستارىمىزدى وتانسۇيگiشتiككە تاربيەلەپ, ەرلiككە باۋليتىن بىرقاتار پاتريوتتىق كiتاپتاردىڭ اۆتورى. وسى «مەن كورگەن سوعىس» كىتابى بويىنشا رەجيسسەر تىلەگەن احمەتوۆ دەرەكتى فيلم دە تۇسىرگەن. جاس­تاردى پاتريوتتىققا, وتاندى سۇيۋگە تاربيەلەۋگە ۇلكەن ۇلەس قوسىپ جۇرگەن باقىتبەك سماعۇلمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەندە, وسى ءبىر جانى «نازىك» ماسەلە توڭىرەگىندە اڭگىمە وربىتكەن ەدىك.

– باقىتبەك اعا, قازىرگى ءجاسوس­پىرىمدەردىڭ قىلمىسقا ەرتە بوي ۇراتىنى, كامەلەتكە تولماي جاتىپ اۋىر قىلمىسقا باراتىنى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ءجيى كورىنىس تابادى. بۇدان بىزدەگى پاتريوتتىق, ۇلتتىق تاربيە كەمشىن تارتىپ بارا جاتىر دەپ قورىتىندى جاساۋعا بولا ما؟
– بۇل ماسەلەنىڭ وتە كۇردەلەنىپ بارا جاتقانىن بارىنەن بۇرىن ءتارتىپ ساقشىلارى سەزىنىپ جاتقانى راس. ويتكەنى, ولار ءبارىمىزدىڭ, سونىڭ ىشىندە جاسوسپىرىمدەردىڭ دە كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن قورعايدى. قوعام تىنىشتىعىن بۇزاتىن قىلمىسكەرلەرمەن ولار كۇندە بەتپە-بەت كەلەدى. جاسوسپىرىمدەردى ءتۇزۋ جولعا سالۋدا دا ولار كوپ جۇمىس تىندىرىپ جاتىر. بىلاي قاراعاندا كوزگە كورىنبەيتىن, بايقالا بەرمەيتىن, بىراق سەزىنگەن, تۇسىنگەن ادامعا وتە اۋىر جۇمىس. ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ قوعامدىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ جولىنداعى تاباندى ەڭبەكتەرىن ايتپاي كەتپەسكە بولمايدى. وسى تۇراقتىلىق ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى دامىتىپ جاتىر. استىندا مۇناي, اۋزىنان قۇدايى كەتپەگەن مەملەكەتتەردىڭ دە قۇردىمعا كەتىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىز. قۇدايعا شۇكىر دەلىك, تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 25 جىل بولدى. ەلىمىزدە تۇراقتىلىق پەن باياندىلىق سالتانات قۇرىپ تۇر. ەندى وسى تاۋەلسىزدىكتى باياندى ەتۋ – ءوز قولىمىزدا. الەمدە ءبىر ۇلتتان تۇراتىن مەملەكەت جوق. مىڭ سان ۇلتتىڭ باسى قوسىلعان مەملەكەت ءۇشىن تاتۋلىق پەن دوستىقتان قىمبات ەش نارسە بولماۋى كەرەك. مەملەكەتىمىز دامۋ بارىسىندا وسىنداي قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ جولىندا تالاي كەدەرگىلەردى باستان وتكەردى. ءبىزدىڭ دامۋ جولىمىزدا قانداي كەدەرگىلەر بولدى, سولاردىڭ بارىنەن ساباق الىپ, العا جىلجي بەرۋگە ءتيىسپىز. زايىرلى مەملەكەت قانداي بولۋى كەرەك؟ «ادامدىقتىڭ قارىزى ءۇشىن ەڭبەك قىلساڭ, اللانىڭ سۇيگەن قۇلىنىڭ ءبىرى بولاسىڭ», – دەيدى اباي اتامىز. مىنە, بۇل وسىنداي مەملەكەتتىڭ باستى قاعيداسىنا اينالۋى ءتيىس. ءبارىمىزدى, جاسىمىز بەن كارىمىزدى بىرلىكتە, ىنتىماقتا, دوستىق پەن تاتۋلىقتا ۇستايتىن – تەك قانا ەڭبەك! ءبىز, ارقايسىمىز ءوز سالامىزدا ايانباي اباي اتامىز ايتقانداي ادامدىقتىڭ قارىزى ءۇشىن ەڭبەك ەتە بىلسەك, كۇرمەۋى قيىن كورىنگەن كوپ ماسەلەنىڭ شەشىمى ءوز-وزىنەن تابىلادى. ەلىمىز ۇلكەن سوعىستى كوردى, تالاي قيىندىقتى باستان وتكەردى, بىراق ەشقاشان جەتىمى مەن جەسىرىن دالاعا تاستاعان جوق. بۇل ايتۋعا وڭاي ءسوز بولعانىمەن, ونىڭ استارى ۇلكەن. جەتىمى مەن جەسىرىن كىم دالاعا تاستامايدى؟ ارينە, رۋحى جوعارى, سانا-سەزىمى بيىك ەل. ءبىز – وسىنداي ەلدىڭ ۇرپاعىمىز. ماڭگىلىك ەلگە بارار جولدا ءبىز وسىنداي رۋحىمىزدى جوعالتپاي, قايتا كۇشەيتىپ, نامىسىمىزدى دا بيىكتەتە تۇسكەنىمىز ابزال. ءاربىر كومانديردىڭ تىلەيتىنى – جەڭىس. بۇل جولدا قان توگىلەدى. ال, ۇلى ەڭبەك جولىندا, جاسامپازدىققا جەتۋ جولىندا تەر توگىلەدى. ءار حالىقتىڭ باقىت شەكاراسىن انىقتايتىن سان ءتۇرلى ولشەمدەرى بار. ول, ءبىرىنشى, قارا تۇنەكتەن الىپ شىعار ءتىلى, ءدىنى, اششىسى مەن تۇششىسى ارالاسقان تاريحى. حالقىمىزدىڭ 42 پايىزى اشارشىلىق جىلدارىندا قىرعىنعا ۇشىرادى. سان ءتۇرلى, سان تاراۋ­لى سوقپاقتاردان ءوتىپ, بۇگىنگە جەتكەن قازاق ۇلىسى 70 پايىزعا كوبەيدى. اللا تىنىشتىعىن بەرگەن ەلدە ءبىلىم مەن ورلەۋ بار. دەگەنمەن, قيىندىقتار دا بار. ونى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. قازاق اتامىز «تاربيە – تال بەسىكتەن» دەپ, وتباسى تاربيەسىنە باسا ءمان بەردى عوي. وتباسىندا اكەنىڭ ءرولى جوعارى بولدى.
– بۇرىنعى وتباسى ينستيتۋتىن­داعىداي اكەلەردىڭ بەدەلىن بيىكتەتۋ كەرەك دەيسىز عوي. ول ءۇشىن نە ىستەگەن ءجون؟
– البەتتە, بالانىڭ باس ساباعى – اكەنىڭ قاس-قاباعى. اتا داستۇردەن ايىرىلماساق, الار اسۋىمىز كوپ بولادى. ۇل بالا اكەگە قاراپ ءوسۋى كەرەك. اكەنىڭ ايبارىن سەزىنىپ وسكەن بۇرىنعى ۇرپاقتىڭ وكىلى قانداي, تەك ايەل ادامداردىڭ تاربيەسىن كورىپ وسكەن بۇگىنگى ۇرپاق قانداي؟ بۇعان ەشقانداي ۇلكەن زەرتتەۋ جۇرگىزۋدىڭ قاجەتى جوق, ءبارى كوزگە ايقىن كورىنىپ تۇر. بۇگىندە مەكتەپتە ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ايەلدەر بولعاندىقتان, مۇنىڭ دا كەرى اسەرى جوق ەمەس. اسىرەسە, تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جىلدارى مەكتەپتەگى ەر-ازاماتتاردىڭ دەنى كاسىبىن تاستاپ, جان-جاققا ناپاقا ىزدەپ كەتتى. سونىڭ اسەرى مە, قازىرگى جىگىتتەردىڭ دەنى قىزدارعا قاتتى ۇقسايتىن بولىپ بارادى. اسكەرگە باراتىن جاستاردىڭ كوبى جاراماي قالىپ ءجۇر. نەگە؟ وعان, ەڭ ءبىرىنشى, مەكتەپتەگى تاربيە سەبەپ بولىپ وتىر. سەبەبى, العاشقى اسكەري دايىندىق پانىنە ءبىز اسا ءمان بەرمەيتىن بولدىق. اسكەرگە بارعاندا وڭ-سولىن تانىمايتىن جىگىتكە ءبىر جىلدىڭ ىشىندە نە ۇيرەتە الامىز؟ قازىر «كاسىبي اسكەر» دەپ جاعىمىز تالعانشا ايتامىز. ال, كاسىبي اسكەر رەتىندە ونىڭ دەنساۋلىعى, كۇش-قۋاتى, ءبىلىمى جوعارى بولۋى كەرەك. سونىڭ بارلىعىن مەكتەپ قابىرعاسىنان قالىپتاستىرعانىمىز ءجون. جىگىتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى – جاسىق. قالاعانىنىڭ بارلىعى الدىندا ءازىر تۇراتىندىقتان, ەڭبەكتەنۋدى مۇلدە بىلمەيدى. مىسالى, اسكەردە تاماق دايىنداپ, قاستارىندا داياشى جۇرەدى. ايتقان جەردەن اۋلاق, ەرتەڭ سوعىس بولعان جاعدايدا كىمدەر تاماق دايىنداپ بەرەر ەدى؟ اسكەردە بارلىق جاعداي جاسالعانىمەن, سوڭىنان سومكەسىن سۇيرەتىپ اكە-شەشەسى ءجيى بارىپ وتىرادى. كەزىندە ءبىزدى اسكەرگە شاقىرعاندا, بىردەن اۋعانستانعا الىپ كەتكەن ەدى. جاستار ءالجۋاز بولماس ءۇشىن تىسقارى, اۋلاققا جىبەرۋ كەرەك. مىسالى, الماتىدا تۇرىپ, اسكەري بورىشىن الماتىدا وتەۋ, ول اسكەر بولا ما؟ «ويباي, ويتپەسىن, بۇيتپەسىن» دەپ وبەكتەپ جاتامىز. قازىر تاربيەمەن ايەلدەر اينالىسىپ, ەركەكتىڭ باعاسىن دا, مارتەبەسىن دە تومەندەتىپ جىبەردىك. نە نارسەنىڭ جاۋابى مەن ءتۇيىنىن ايەلدەن سۇرايتىن بولدىق. سونىڭ بارلىعىنىڭ بالا تاربيەسىنە كەرى اسەرى بار. سوندا ەرتەڭ ەلدى كىمدەر قورعايدى؟ «بالانى – جاستان» دەمەكشى, بار ىسكە مەكتەپتەن باۋلىعانىمىز ءجون. مەكتەپتەردە ەر-ازاماتتاردىڭ كوبىرەك جۇمىس جاساۋىنا ىڭعايلى ورتا قالىپتاستىرعانىمىز ءجون. بۇدان تەك ۇتار ەدىك.
– بالكىم, جاسوسپىرىمدەر مەن جاس­تارىمىزدىڭ بوتەن اعىمداردىڭ جە­تەگىندە كەتىپ جاتقان سەبەبى دە وسى اتا داستۇرمەن تاربيەلەۋدىڭ كەم­شىندىگىندە جاتقان شىعار؟
– بۇگىنگى كەمشىلىكتەردىڭ تامىرىن تەرەڭنەن ىزدەگەن دۇرىس. تەرىس ىقپالدىڭ تەز اسەر ەتۋى, بىرىنشىدەن, تاربيەگە بايلانىستى بولسا, ەكىنشىدەن, جاستارمەن جۇمىس دۇرىس جولعا قويىلماعان. ولاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن قاناعاتتاندىراتىن دۇرىس ورتا قالىپتاسپاعان. ولار بار قىزىعىن عالامتوردان تاۋىپ جاتىر. ال, بۇل – وتە قاۋىپتى. ونىڭ «جەمىسىن» جاقىندا كوردىك. ءبىر توپ جاستارىمىز سيريادان ءبىر-اق شىقتى. قازاق ەشقاشان باسقىنشىلىقپەن اينالىسپاعان, ەشقاشان قۇدايسىز بولماعان. قازاق باسىن يزەسە دە, تىزەسىن بۇكپەگەن, قانداي قيىنشىلىقتاردى باسىنان كەشسە دە, وسى ەكى قۇندىلىعىن جوعالتپاعان. كەرەك دەسەڭ, جەرىمىزگە باسا-كوكتەپ كىرگەن تالاي باسقىنشىلار دا كوپ وتپەي ءبىزدىڭ ءدىنىمىزدى قابىلداپ, تىلىمىزدە سويلەپ, ىشىمىزگە ءسىڭىسىپ كەتىپ وتىرعان. تۋراسىن ايتۋ كەرەك, جات اعىمداردىڭ جايىلىپ كەتۋ سەبەبى ارىدە جاتىر. تاۋەلسىزدىككە قول جەتىپ, ءدىن ۇستانۋعا ەركىندىك بەرىلگەندە, ءداستۇرلى ءدىننىڭ تەرىسىن جامىلعان تالاي جات پيعىلدى, تەرىس ۋاعىز جۇرگىزەتىن سەكتالار مەن اعىمدار كەڭىنەن بەلەڭ الىپ, قانشاما قاراكوزدەرىمىزدى ءوز قاتارلارىنا قوسىپ الادى دەگەن قاۋىپ ويلاماعانىمىز راس. وتكەن كۇننىڭ قاتەسى ەندى شىعىپ جاتقانىن كەش تە بولسا ۇققانىمىز دۇرىس. ەندىگى جەردە وسى قاتەلىكتىڭ, ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ باعىتىندا جۇمىستار جاساعانىمىز ءجون. شىندىعىنا كەلگەندە, ءداستۇرلى يسلامنىڭ 99 پايىزى ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاربيەمىزبەن سايكەس كەلەدى. «قانداي دا ەلدىڭ ەرتەڭىن بىلگىڭ كەلسە, ونىڭ جاستارىنا قارا» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز بار. ءار زامان ءوز ەرەكشەلىكتەرىمەن, دارىندى ورەندەرىمەن, ورەلى ىستەرىمەن تاريحتا تاڭبا قالدىرادى دەسەك, بۇگىنگى ۇرپاق تاربيەسىندەگى بويكۇيەزدىك كىم-كىمدى دە الاڭداتارى انىق. ۇرپاق تاربيەسى – ۇلتتىلىقتىڭ اجىراماس بولىگى. ۋاقىت سورەسىنەن ەشقاشان تۇسىرمەۋگە ءتيىس وسىناۋ ادامدىق مىندەتىمىزگە بولاشاقتىڭ تالابىمەن قاراعان ابزال.
– پارلامەنت مىنبەرىندە بالالاردى زياندى اقپاراتتار اعىنىنان قورعاۋ ءما­سەلەسى ءسوز بولدى. تەلەارنالار بويىنشا بۇل ماسەلەنى رەتكە كەلتىرۋ قولدان كە­لەتىن سياقتى. ال ەندى ناعىز قاۋىپتىڭ كوزى – عالامتورداعى اقپاراتتاردى ءسۇز­گىدەن وتكىزۋ جايى قالاي بولماق؟
– ءيا, بۇل ماسەلە وتە كۇردەلى. وتكەن جىل ىشىندە 14 ءجاسوسپىرىم قىز اگەنتپەن تانىسقان جىگىتتەرىنىڭ قۇربانى بولعان. اگەنتتە تانىسقان ارامزالار ولاردى الداپ, كەزدەسۋگە شاقىرعان. ودان سوڭ ولاردى زورلاپ, سوسىن ايۋاندىقپەن ولتىرگەن. بۇل اقپاراتتان عالامتوردىڭ تەك ءدىني ماسەلەدە عانا ەمەس, جالپى العاندا ءالى ساناسى قاتىپ, بۇعاناسى بەكىمەگەن جاسوسپىرىمدەرگە قاي جاعىنان العاندا دا قاۋىپتى ەكەنىن كورسەتەدى. بالالاردى زياندى اقپاراتتاردان قورعاۋ ماسەلەسىن بىزدە الدان سمايىل اعامىز كوتەردى. ەندى وسىعان بايلانىستى ءتيىستى شەشىم قابىلدانىپ, ناقتى ءىس-شارالار اتقارىلعانىن جۇرەگى قازاق دەپ سوعاتىن ءاربىر ازامات قولدايتىندىعىنا مەن كەپىل.
– ءسىز ءماجىلىس دەپۋتاتى عانا ەمەس­سىز. سونىمەن بىرگە, اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرى ۇيىمدارىنىڭ «قازاق­ستان ارداگەرلەرى» قاۋىمداستى­عى­نىڭ توراعاسى قىزمەتىن قوسا اتقارىپ كەلەسىز. جاستاردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ ىسىندە ءسىز باسقاراتىن ۇيىم قانداي ۇلەس قوسىپ كەلەدى؟
– اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرى مۇنداي وزەكتى ماسەلەدەن ەش ۋاقىتتا تىس قالعان ەمەس. ارداگەرلەرىمىز بار, 14 وبلىستاعى فيليالدىڭ باسشىلارى بار, ۇكىمەت مۇشەلەرىمەن العاش رەت پارلامەنت قابىرعاسىندا وتكەن جىلدىڭ 2-ءشى شىلدەسىندە «ءبىز وتانىمىزدىڭ بولاشاعىنا جاۋاپتىمىز» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزدىك. مۇنداي باسقوسۋعا پارلامەنت دەپۋتاتتارىمەن بىرگە, ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ توراعاسى جانە وكىلدەرى دە قاتىستى. جيىننىڭ قورىتىندىسى بو­يىن­شا ناقتى ءىس-جوسپارلامىزدى ايقىن­داپ, كوپتەگەن جۇمىستار اتقارۋدامىز. ماسەلەن, بىرەر جىل بۇرىن اقتوبە قالاسىندا «ءبىز ءوز وتانىمىزدىڭ بولاشاعىنا جاۋاپتىمىز» اتتى ارداگەرلەرىمىزدىڭ ءبىرىنشى رەسپۋبليكالىق فورۋمىن وتكىزدىك. وعان اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرى ۇيىمىنىڭ 14 وبلىستاعى باسشىلارى, اقتوبە وبلىستىق اكىمدىگى, «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ وبلىستىق فيليالى, ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ باسشىلارى, جەرگىلىكتى جەردەگى يمامدار قاتىستى. وسى ارادا اۋعان سوعىسى جايلى ءسال قىسقاشا تۇسىنىك بەرە كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىن. كارل ماركستىڭ «ەۋروپانى كەزگەن كوممۋنيزم ەلەسىن» توڭكەرىسپەن جۇزەگە اسىرعان ۆلاديمير لەنين وتكەن عاسىردىڭ باسىندا كسرو-نى قۇردى. وسىدان كەيىن-اق الەمدىك ساياسات, دۇنيەجۇزى مەملەكەتتەرى (دۇرىسى – باسشىلىقتارى) ەكىگە قاق ايىرىلىپ, ونىڭ اقىرى «قىرعي-قاباق» سوعىسقا اينالدى. كوممۋنيزم جانە كاپيتاليزم بولىپ بولىنگەن ەكى لاگەردىڭ اراسىنداعى «ءۇنسىز مايداننىڭ» اۋىر زاردابىن تارتقانداردىڭ ءبىرى – اۋعان جەرى, اۋعان حالقى. اۋعان ەلىندە توڭكەرىس بولىپ جاتقان كەزدە, 1979 جىلى 27 جەلتوقساندا كەڭەس ارمياسى ينتەرناتسيونالدىق كومەك كورسەتەمىز دەپ اۋعانستان شەكاراسىنا ارميا كىرگىزدى. بۇگىنگى كۇنى بۇل سوعىسقا باسقاشا باعا بەرىلىپ جاتىر. «كسرو باسقا مەملەكەتتىڭ ىشكى قۇرىلىسىنا قول سۇقتى, باسقىنشىلىق جاسادى» دەپ ايتۋشىلار بار. بىراق قالاي بولعاندا دا, سول سوعىستا مىڭداعان جازىقسىز جاس قىرشىن بولدى, ەلگە مۇگەدەك بولىپ ورالدى, اۋرۋ تاپتى, پسيحيكالىق دەرتكە كەزىكتى. اڭىراپ انا, ەڭىرەپ اكە قالدى. ەلگە امان كەلگەندەردىڭ ءوزى ءالى كۇنگە سوعىس زاردابىنان ايىعا قويعان جوق. سوندىقتان, سول جىلدارداعى «سولاقاي ساياساتتىڭ» سالدارى بەيبىت حالىقتىڭ وتباسىنا قايعى اكەلگەنىن, جانىمىزدا جۇرگەن باۋىرلارىمىزدىڭ وپات بولعانىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. «كەڭەس وداعىنا قىزمەت ەتەمىن!» دەپ انت بەرگەن جاۋىنگەرلەر وزدەرىنىڭ اسكەري قىزمەتتەرىن اتقاردى. قازىر عانا باسقاشا ايتىپ ءجۇرمىز, بىراق ول كەزدە ولار ۇكىمەتتىڭ جۇمساعان جەرىنە بارىپ, ينتەرناتسيونالدىق بورىشتارىن شىنىمەن-اق وتەگەن ەدى. شەت جەردە, تاۋ مەن تاستىڭ اراسىندا ءجۇرىپ, وققا كەۋدەلەرىن توستى, وتان ءۇشىن جاندارىن پيدا ەتتى. ەرلىكتىڭ, پاتريوتتىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. سوناۋ ۇلى وتان سوعىسىندا قان كەشكەن, بۇگىندە قاتارى كۇننەن-كۇنگە سيرەپ بارا جاتقان اقساقالدارىمىزدىڭ لايىقتى ءىزباسارلارى بولىپ, سولاردىڭ ەرلىكتەرىن اۋعان سوعىسىندا ءبىز عانا قايتالادىق. سول ءبىرىنشى فورۋم اياسىندا «اقتوبە وبلىستىق اۋعان سوعىسى جاۋىنگەر-ينتەرناتسيوناليستەرى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى اسلان بالقاسىنوۆتىڭ قۇراستىرۋىمەن شىققان «اۋعانستان. جاۋىنگەر-ينتەرناتسيوناليست ەرلىگى» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. مۇنداي كىتاپتاردىڭ جاسوسپىرىمدەردى پاتريوتيزم ىسىنە تاربيەلەۋدە قوسار ۇلەسى زور. سانالى ۇرپاق – ساپالى ەلدىڭ ەرتەڭى. وسىنى ارقايسىمىز جادىمىزدان شىعارماعانىمىز ءجون. ءبىزدىڭ ۇيىم ەلىمىزدىڭ بارلىق مەكتەپتەرىمەن جاقىن بايلانىس ورناتقان. ءتۇرلى شارالار ۇدايى وتكىزىلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى جازۋشىلار وداعىمەن بىرلەسىپ, قايىرىمدىلىق كونتسەرتىن وتكىزگەن ەدىك. ودان تۇسكەن قارجىنى قايىرىمدىلىق رەتىندە بالالار ۇيىنە تاراتىپ بەردىك. «جىگىت سۇلتانى» بايقاۋىن دا وتكىزۋگە ۇلەسىمىزدى قوستىق.
– قالىڭ جۇرتشىلىققا جالىندى ولەڭدەرىڭىزبەن دە جاقىن ەكەنىڭىزدى بىلەمىز. ولەڭدەرىڭىز وتتى, رۋحتى كەلەدى. مۇنىڭ قانداي سىرى بار؟
– ءيا, ونىڭ وزىندىك سىرى بار. مەنىڭ اكەم «بەس عاسىر جىرلايدى» دەگەن كىتاپقا توپتاستىرىلعان جىراۋلار پوەزيا­سىن جاتقا ايتاتىن. ءوزىڭىز بىلەسىز, جىراۋلار پوەزياسى ءورشىل, رۋحتى, وتتى كەلەدى. وسى پوەزيانىڭ قۋاتى مەنىڭ تۇلا بويىما, بۇكىل الپىس ەكى تامىرىما بالا كەزىمنەن سىڭگەن. سوندىقتان جاسىقتىق, ىنجىقتىق, كۇن جاۋماي سۋ بولاتىن بولبىرلىق سياقتى ەر جىگىتكە جات مىنەزدەردەن بويىمدى اۋلاق سالدىم. جالپى, وتباسىمەن ءسوز ونەرىنە جاقىن بولدىق. انام ولەڭ-جىرعا قۇمار بولعاندىقتان, انشىلىگىمەن تانىلعان. اپام ولەڭ جازادى, اعامنىڭ دا شىعارمالارى ءبىر كىتاپقا ارقاۋ بولدى. ەكىنشىدەن, بۇگىنگى جاستاردىڭ جاعدايى مەنى وسىنداي ولەڭ جازۋعا ەرىكسىز يتەرمەلەيتىندەي. ويتكەنى, قازىرگى جاستاردىڭ اتا-بابامىزدىڭ وتتى, رۋحتى جىرلارىنان الشاق وسكەنى بايقالادى. سونىڭ كەسىرىن قازىر تارتىپ جاتقانىمىزدى دا كورىپ ءجۇرمىز. جاستىققا جىگەرلى, وتتى, رۋحتى قاسيەتتەر ءتان. ولاردىڭ بويىنداعى بويكۇيەزدىك, ىنجىقتىق, جاسىقتىق سياقتى جارامسىز قىلىقتارىن كورگەندە, ءوز-وزىمە سىيماي كەتەمىن. مىناۋ سونداي ءبىر كەزەڭدە تۋعان ولەڭ ەدى:

سەندەرگە ايتام, جاس ۇرپاق!

سەندەرگە ايتام, جاس ۇرپاق!
جاۋقازىن عۇمىر, جاسىل باق.
تاۋەلسىزدىگىم بۇگىنگى,
بابالار كۇتكەن عاسىرلاپ.

دالامنىڭ مىناۋ كەڭدىگى,
بابالارىمنىڭ ورلىگى.
تانىسا الەم قازاقتى,
ەلباسىمىزدىڭ ەرلىگى.

سارى التىن سىندى سابىرىم,
اقىلعا قايرات جانىدىم.
توزاقتى ءبىر رەت سەزبەگەن,
جۇماقتىڭ بىلمەس قادىرىن.

تاۋەلسىزدىگىم تۇعىرلى,
ەگەمەندىگىم بۇگىنگى,
سىيلادى, قالقام, سەندەرگە
جۇماقتاي مىناۋ عۇمىردى.

قاپ-قارا بۇلتتار تۇنەرگەن,
ورنىنا وقتىڭ گۇل ونگەن,
تىنىشتىق دەگەن نە ەكەنىن,
قان كەشىپ كەلگەن بىلەم مەن.

تۇسىمە ەنەر ولگەندەر,
اۋعاندا جانىن بەرگەندەر.
تەسىلگەن جۇرەك ورىنىن,
بەكىتە الماس وردەندەر.

كەشەگى وتكەن اسىلدار,
جارقىلداپ جانعان جاسىندار.
بىزدەرگە سەنىم جۇكتەدى,
باۋىرجان مەنەن قاسىمدار.

وسىناۋ بەيبىت كۇن ءۇشىن,
شاشىلماۋ ءۇشىن ىرىسىڭ,
تاۋەلسىزدىگىم – تىنىسىم,
جاس ۇرپاق – بارشا ۇلىسىم,
ماڭگىلىك ەلدىڭ جولىندا
ۇلت بولىپ قالۋ – ۇلى سىن!
ارينە, كوپكە توپىراق شاشۋدان اۋلاقپىن. وتتى, جىگەرلى جىگىتتەرىمىز دە از ەمەس. جالپىلاي العاندا, جوعارىدا ايتىپ وتكەن جارامسىز قىلىقتار جاستاردىڭ بويىنان كوپ كورىنىس بەرەتىنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. بۇل – اۋرۋ, مۇنى ەمدەپ قانا جازامىز. قازاق اتامىز ايتپاي ما, «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەپ. سوندىقتان مۇنى جاسىرىپ-جابۋعا ءتيىس ەمەسپىز.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان
مەڭدوللا شامۇراتوۆ