بارىمىزدى باعالاي بiلەيiك

حالقىمىز ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا اسا باي. الايدا قۇقىقتىق ساۋاتتىڭ تومەندiگiنەن سول اتادان ميراس اسىل قازىنامىزدان ايىرىلۋعا شاق قالىپ تۇرمىز. ولاي دەيتiن سەبەبiمiز, حالىقارالىق ارەنادا قىمىز – نەمiستەرگە, باۋىرساق – قىرعىزدارعا, حالىق اۋىز ادەبيەتiندەگi كەيبiر باتىرلىق جىرلارىمىز تۇركiلدەس ەلدەردiڭ مەنشiگiنە تەلiنە باستادى.

ءوزiمiزدiڭ بارىمىز, وزگەنiڭ نارىنا اينالىپ كەتسە ۇرپاق الدىندا ايىپتى بولماسپىز با؟
مۇنىڭ ءبارi اينالىپ كەلگەندە, پاتەنت دەگەن «پالەگە» كەلiپ تiرەلەدi. پاتەنت – جەكە ادامعا نەمەسە فيرماعا بەرiلەتiن قۇقىقتىق مۇمكiندiك. ياعني, ونەرتاپقىشتىڭ تاپقىرلىعىن ەرەكشە قۇقىقتىق مويىنداۋدى قامتاماسىز ەتەتiن رەسمي قۇجات.
اتالمىش قۇجاتقا يە بولا وتىرىپ, ونەرتاپقىش زياتكەرلiك مەنشiككە قاتىستى بارلىق قۇقىعىن زاڭ ارقىلى قورعاي الادى. الايدا, قر ادiلەت مينيسترلiگi حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق تاعامدارى بولىپ تابىلاتىن قازى-قارتا, جال-جايا, شۇبات, قىمىز, قۇرت, iرiمشiك, جانە تاعى دا باسقا وسى سەكiلدi ۇلتتىق ونiمدەرiمiزدiڭ دايىندالۋ تاسiلiنە قاتىستى كەز كەلگەن تۇلعاعا ايرىقشا قۇقىق بەرۋگە قۇلىقسىز. «بۇل باسقا تۇلعالاردىڭ كۇندەلiكتi تۇرمىستا تۇتىنۋ مۇمكiنشiلiگiن شەكتەۋ» دەيدi ونداعىلار. مۇنداي جاعدايدا توي-تومالاقتا اتى اتالعان ونiمدەردi داستارحانعا قويۋ ءۇشiن پاتەنت يەلەنۋشiدەن رۇقسات سۇراۋ قاجەتتiلiگi تۋىندايتىنعا ۇقسايدى. سوندىقتان, قازاقتىڭ قىمىزىنا نەمiس ازاماتى اۆتورلىق قۇقىق يەلەنگەنiمەن, بiزدiڭ وتانداستىق ونداي باقىتقا ازiرگە قولى جەتپەيدi.
مۇنىڭ بارiنە سەبەپ بولىپ وتىرعان – بiزدەگi قۇقىقتىق زاڭناما جۇيەسiندە ۋاقىت تالابىنا ساي زاڭ قۇجاتتارىنىڭ جوقتىعى.
بۇل ورايدا, قر ادiلەت مينيسترiنiڭ ورىنباسارى ءامiرحان امانباەۆتىڭ مالiمدەۋiنشە, الداعى ۋاقىتتا «ءداستۇرلi بiلiمدەر تۋرالى» زاڭ جوباسى دايىندالىپ جاتىر ەكەن. سول زاڭنىڭ شەڭبەرiندە قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى, سالت-داستۇرلەرi, ەر-توقىم, ات ابزەلدەرiن جاساۋ – ءبارi-ءبارi قورعاۋعا الىناتىن بولادى. بۇل زاڭ قازاقتىڭ ءوزiنiڭ سالت-ءداستۇرi مەن مادەنيەتiنە بايلانىستى ۇلتتىق ونiمدەرi مەن ءتول تۋىندىلارىن تۇتاستاي مەنشiكتەپ الۋىنا مۇمكiندiك بەرەتiن بولادى.

P.S دايىندالىپ جاتقان زاڭ جوباسى قولدانىسقا ەنگەنشە, قازاقتىڭ باسقا دا قۇندىلىقتارى وزگەنiڭ ولجاسىنا اينالىپ كەتپەسە يگi ەدi.

جامالادەن يبراگيموۆ,
زاڭگەر-عالىم:

– «ءداستۇرلi بiلiمدەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى جيناقتاعان ءداستۇرلi بiلiمدەردi قۇقىقتىق قورعاۋدى زاڭدى تۇردە بەكiتۋ, سونىمەن قاتار ەلدiڭ ۇلتتىق جەتiستiگi بولىپ تابىلاتىن ءداستۇرلi بiلiمدەر سالاسىنداعى مەملەكەتتiك ساياساتتى ايقىنداۋ ءۇشiن ازiرلەنگەن.
2006 جىلعى 23 جەلتوقساندا قابىلدانعان «2007-2011 جىلدارعا ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى پاتەنتتiك جۇيەنi دامىتۋ باعدارلاماسىن بەكiتۋ» تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكiمەتiنiڭ №1243 قاۋلىسىندا: «زياتكەرلiك مەنشiكتiڭ ءداستۇرلi ەمەس نىساندارى: گەوگرافيالىق اتاۋلار, فيرما اتاۋلارى, ءداستۇرلi بiلiمدەر, گەنەتيكالىق رەسۋرستار, فولكلور جانە تاعى باسقا قۇندىلىقتاردى قورعاۋ ماسەلەسiن شەشۋ» قاجەتتiلiگi انىقتالعان بولاتىن. سودان بەرi ءداستۇرلi بiلiمدەردi قۇقىقتىق قورعاۋ ماسەلەلەرi زاڭدى تۇردە شەشiلگەن جوق.
قوعامنىڭ حالىق مەديتسيناسىنا, ءداستۇرلi ادiستەرمەن دايىندالعان حيميالىق قوسپاسىز ونiمدەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى, ولارعا قول جەتكiزۋشiلiك, ولاردى پايدالانۋدان تۇسكەن ءونiمدi ءبولۋ, قورعاۋ ماسەلەلەرi تۋىندادى. مەديتسينادا, ۆەتەريناريادا, اۋىل شارۋاشىلىعىندا, جەڭiل ونەركاسiپ سالاسىندا ءداستۇرلi بiلiمدەردiڭ پايدالانىلاتىندىعى قازiرگi كۇندە بارشاعا ءمالiم. سوعان قاراماستان دومبىرا, بەسiك, قازى-قارتا, جال-جايا, شۇبات, قىمىز جانە باسقا دا قازاق حالقىنىڭ جەتiستiگi مەن تاريحي مۇراسى بولىپ تابىلاتىن ءداستۇرلi بiلiمدەردi قۇقىقتىق قورعاۋ ماسەلەسi قوعامدى ءدۇر سiلكiندiردi. سوندىقتان زاڭ جوباسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا ءداستۇرلi بiلiمدەردi قۇقىقتىق قورعاۋدىڭ ءتارتiبiن بەلگiلەۋ, مەملەكەتتiك ساياساتتىڭ نەگiزگi ەرەجەلەرiن, سونىمەن قاتار ءداستۇرلi بiلiمدەر سالاسىنداعى قۇقىقتىق, ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتiك كەپiلدiكتەردi بەكiتۋ, تiزبەسiن جاساۋ, ۇسىنىمىنا قاجەتتi تالاپتار جانە تiركەۋ ءتارتiبiن انىقتاۋ كوزدەلگەن.