استانا – ەلىمىزدىڭ التىن قازىعى. ون سەگىز جىل ىشىندە ەلوردانىڭ ەنشىسىنە بۇيىرعان اتاق-ماراپات جەتىپ ارتىلادى. بۇگىندە باس قالا قازاقستاننىڭ جاڭا يننوۆاتسيالىق ەكونوميكاسىنىڭ ىرگەسىن قالاپ, ونەركاسىپ سالاسىندا كوش باستاپ كەلەدى. باس اينالدىرار جىلدامدىقپەن ءوسىپ كەلە جاتقان قالانىڭ بولاشاعى – جارقىن, الار اسۋى – الدا.
كىرىس كوبەيدى, تابىس ارتتى
ەلوردانىڭ ەكونوميكالىق ءال-اۋقاتى جىل سايىن ەسەلەنۋدە. 2015 جىلى ونەركاسىپ كولەمى 343 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. بۇگىندە استانا ونەركاسىبى رەسپۋبليكا بويىنشا ءوندىرىستىڭ ءوسۋ قارقىنى دەڭگەيىندە 3-ورىنعا تۇراقتاعان. وڭدەۋ ونەركاسىبىندە 282,5 ملرد تەڭگەنىڭ ءونىمىن وندىرگەن. بۇل كورسەتكىش 2014 جىلمەن سالىستىرعاندا, 12 ملرد تەڭگەگە ارتقانىن بىلدىرەدى. ناقتى كولەم يندەكسى 5,9 پايىزعا وسكەن. وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ نەگىزگى سالالارىندا بۇل كورسەتكىش, اتاپ ايتقاندا, ماشينا جاساۋ – 14,6%, قۇرىلىس ماتەريالدارىن شىعارۋ – 18,1%, مەتاللۋرگيا – 36,9%, تاماق ونەركاسىبى 9,4%-دى قۇرايدى.
ەلىمىزدىڭ 2015-2019 جىلدارعا ارنالعان يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ەكىنشى بەس جىلدىعىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ «وڭىرلىك يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى» بەكىتىلگەنى بەلگىلى. وسى «وڭىرلىك يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى» اياسىندا جالپى قۇنى 46,5 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 4 جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا. شامامەن 772 جۇمىس ورنى اشىلاتىن بولادى.
سونىمەن قاتار, 2015 جىلى 3 جاڭا جوبا ىسكە قوسىلدى. «Astana Diesel Engines» جشس – ديزەلدىك قوزعالتقىشتار شىعاراتىن زاۋىت. تىگىن جابدىقتارى مەن توقىما ونىمدەرىن شىعاراتىن «استانا يۋتاريا ltd» وندىرىستىك-يننوۆاتسيالىق كومپانياسى جانە الكوگولسىز سۋسىندار شىعاراتىن «كوكا كولا الماتى بوتتلەرس» زاۋىتى.
تاعى ءبىر قۋانارلىعى – «استانا يۋتاريا ltd» كاسىپورنى بازاسىندا استانا قالاسى اكىمىنىڭ قاتىسۋىمەن «قازاقستاندىق كيىم كي!» اكتسياسى اياسىندا جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىندا قازاقستاندىق وندىرۋشىلەردىڭ وتاندىق ونىمدەرىن ساتۋ ورتالىعى اشىلدى. جالپى اۋدانى 500 شارشى مەتردەن اساتىن ورتالىق ءاربىر ەلوردا تۇرعىنىنا ءىش كيىمنەن باستاپ, سىرتقى كيىمگە دەيىن ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قۇرىلىس قايناپ جاتىر
ەلوردانىڭ قۇرىلىسى ەشقاشان باسەڭدەگەن ەمەس. بالاباقشا, مەكتەپ, ەمحانا قۇرىلىس جوبالارىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسۋى – سونىڭ دالەلى.
جىل باسىنان بەرى استانا قالاسىندا بارلىق قارجىلاندىرۋ كوزدەرى ەسەبىنەن جالپى اۋدانى 964 254 شارشى مەتردى قۇرايتىن 8 564 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلدى, بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 25,8 پايىزعا ارتىق.
بيىل «2008-2010 جىلدارعا ارنالعان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋ» باعدارلاماسى بويىنشا قالعان وبەكتىلەردىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ جوسپاردا بار. ياعني, سارايشىق كوشەسى مەن جۇماباەۆ داڭعىلىنىڭ قيىلىسىندا ورىن تەپكەن جالپى اۋدانى 21,8 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن 310 پاتەر جانە تىلەنديەۆ داڭعىلىنداعى كوپ پاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنى. وسى نىساندار ۋاقىتىلى تاپسىرىلسا, مىڭداعان ادام قونىستويىن تويلايتىن بولادى.
ەلوردالىقتاردىڭ يگىلىگىنە اينالعان بايىپتى باعدارلامانىڭ تاعى ءبىرى – ايماقتاردى دامىتۋدىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى جوباسى. باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ باستالعالى بەرى قالالىق باسقارما جالپى اۋدانى 192,2 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن 3 653 پاتەرلىك 15 تۇرعىن ءۇي كەشەنىن پايدالانۋعا بەرگەن.
ءدال قازىرگى تاڭدا باعدارلاما شەڭبەرىندە جالپى اۋدانى 46,3 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن 803 پاتەردىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. ال «بالاپان» باعدارلاماسى اياسىندا وتكەن جىلى 2200 ورىنعا ارنالعان 9 بالاباقشانىڭ قۇرىلىسى اياقتالعان بولاتىن. قالاداعى بالاباقشا قۇرىلىسى مۇنىمەن توقتامايدى. بيىل دا جاڭا بالاباقشالار بوي كوتەرەدى. قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك, ناۋرىز ايىنا قاراي «كوكتال-2» اۋدانىندا تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيتىن 240 ورىندىق مەكتەپكە دەيىنگى ساناتوريالىق مەكەمە مەن №8 «ريابينكا» بالاباقشاسىنا جاپسارلاس سالىنعان 60 ورىندىق عيمارات ىسكە قوسىلادى.
بىلتىردىڭ وزىندە 4700 ورىنعا ارنالعان جالپى ءبىلىم بەرەتىن 4 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى اياقتالعان بولاتىن. بيىل 600 ورىندىق جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ, 800 ورىندىق ەكى كاسىپتىك-تەحنيكالىق مەكتەپ جانە 375 ورىندىق كوررەكتسيالىق مەكتەپ-ينتەرنات اشىلادى. بۇدان بولەك, وسى جىلى №16, 32, 37 مەكتەپتەرگە ارقايسىسى 525 ورىندىق جاپسارلاس عيمارات سالىنادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىنىڭ ىشىندە «جەلەزنودوروجنىي» تۇرعىن الابىنىڭ سولتۇستىك-شىعىسىندا ورنالاسقان 500 ورىندىق تۋبەركۋلەزگە قارسى ديسپانسەردىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى دەپ كۇتىلۋدە. سونداي-اق, سوت-پسيحياتريا ساراپتاماسىنىڭ عيماراتى تولىقتاي اياقتالىپ, كۇنىنە 274 شاقىرۋ قابىلدايتىن جەدەل مەديتسينالىق جاردەم ستانساسىن سالۋ جۇمىسى جالعاسادى.
كاسىپكەرلىك كەڭەيىپ كەلەدى
2015 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ جالپى وڭىرلىك ءونىمى 47,4% قۇرادى. سونىڭ ىشىندە شاعىن كاسىپكەرلىكتىڭ ۇلەسى – 39,0%, ورتا كاسىپكەرلىك – 8,4%. ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىاراسىندا اتالعان كورسەتكىش بويىنشا استانا ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى.
استانادا 3 895 شاعىن ورتا كاسىپكەردىك سۋبەكتىسى تىركەلگەن. سونىڭ ىشىندە 1 688 – زاڭدى, 2 208 – جەكە تۇلعا.
قر ۇلتتىق بانكىنىڭ ءمالىمەتتەرى بويىنشا, 2016 جىلعى قاڭتار-ناۋرىزدا استانا قالاسىنىڭ ەكونوميكاسىنا جالپى 242,6 ملرد تەڭگە سوماسىندا نەسيە بەرىلگەن. شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە – 118,8 ملرد تەڭگە بەرىلىپتى, بۇل 2015 جىلدىڭ سايكەس مەرزىمىمەن سالىستىرعاندا, نەسيەلەر كولەمى 6 ەسەگە ارتقانىن كورسەتىپ تۇر.
2015 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا شاعىن جانە ورتا كاسىپورىن سۋبەكتىلەرىنەن كەلىپ تۇسكەن سالىقتار مەن بيۋدجەتكە تولەنەتىن باسقا دا مىندەتتى تولەمدەر كولەمى 399,48 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.
وسى سالادا جۇمىس ىستەيتىندەر سانى 287,74 مىڭعا تەڭ, 2014 جىلمەن سالىستىرعاندا بۇل كورسەتكىش 9,8%-عا ءوسىپ وتىر.
ينۆەستيتسيانىڭ يگىلىگى مول
استانا قالاسىنىڭ ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىگى وتە جوعارى. 2015 جىلدىڭ قاڭتار-تامىز ايلارىندا نەگىزگى كاپيتال 426616,3 ملن تەڭگەگە جەتىپ, رەسپۋبليكالىق كولەم بويىنشا 10,7% قۇرادى. ستاتيستيكا ورگاندارىنىڭ مالىمەتتەرىنە سايكەس, ينۆەستيتسيالاردىڭ باسىم كوزى شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىنىڭ جەكە قارجىسى, ونىڭ كولەمى 54,8% .
ءتيىمدى ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان «استانا – جاڭا قالا» ەكونوميكالىق ايماعى ينۆەستيتسيالار اعىمىن ىنتالاندىرۋ قۇرالى رەتىندە بارشا الەمدە قولدانىلاتىن «ەركىن ەكونوميكالىق ايماق» ءرولىن اتقارادى.
جالپى 7,6 مىڭ گەكتار جەردى الىپ جاتقان استانا ەكونوميكالىق ايماعىندا 2 يندۋستريالىق پارك جۇمىس ىستەيدى. 2002 جىلدان باستاپ تارتىلعان ينۆەستيتسيالاردىڭ كولەمى 2,2 تريلليون تەڭگەگە جەتكەن.
قازىرگى كەزدە №1 يندۋستريالىق پاركتە ينۆەستيتسيالار كولەمى 137,7 ملرد تەڭگە, ياعني 58 يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق جوبا ىسكە اسىرىلۋدا. ونىڭ ىشىندە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قاتىسۋىمەن لوكوموتيۆ جينايتىن «GE» (اقش), «Talgo» جولاۋشىلار ۆاگوندارىن قۇراستىراتىن (يسپانيا), ەلەكتروۆوزدار شىعاراتىن «Alston» (فرانتسيا), ەلەكتروندى-وپتيكالىق قۇرالدار وندىرەتىن (تۇركيا), سانيتارلىق-گيگيەنالىق جانە تۇرمىستىق ماقساتتاعى قاعاز ونىمدەر شىعاراتىن «IpekKagit» (تۇركيا) جانە تاعى باسقا زاۋىتتار بار.
بۇگىندە 21 ءوندىرىس پايدالانۋعا بەرىلدى, ال 24 نىساندا قۇرىلىس جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر, 13 جوبا جوبالاۋ جانە رۇقسات بەرۋ قۇجاتتارىن راسىمدەۋ ساتىسىندا.
جالپى, يگەرىلگەن ينۆەستيتسيا كولەمى 90,4 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. ونداعى كاسىپورىندار 2010 جىلدان 2015 جىلعا دەيىن 40,8 ملرد تەڭگەنىڭ ءونىمىن شىعارعان. ەكسپورت 9,1 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. ەل بيۋدجەتىنە تولەگەن سالىق كولەمى 32 ملرد تەڭگەدەن اسسا, 2447 ادام جۇمىسپەن قامتىلعان.
№1 يندۋستريالىق پارك اۋماعىندا جۇزەگە اسىرىلاتىن بارلىق جوبالار 2017 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ىسكە قوسىلماق.
ايتا كەتەيىك, جوبالاردىڭ باسىم بولىگى ىشكى نارىقتى قامتىعان سوڭ, ەكسپورتقا باعىتتالادى. بۇگىنگى تاڭدا 2012 جىلدان باستاپ «GE» لوكوموتيۆتەرى تاجىكستان, وزبەكستان, ۋكراينا جانە قىرعىزستان ەلدەرىنە ەكپورتقا شىعارىلادى.
اكىمشىلىك-ىسكەرلىك ورتالىعىنىڭ وندىرىستىك كاسىپورىندارى اكىمشىلىك, الەۋمەتتىك-مادەني جانە تۇرعىن ءۇي وبەكتىلەرىنىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن قاراستىرىلعان.
تىنىشتىق كۇزەتشىلەرى تىنبايدى
قالا ءۇشىن تۇرعىنداردىڭ قاۋىپسىزدىگى قاشاندا قىمبات. ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا بۇگىندە جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتى قۇرىلىپ, ءتيىمدى جۇمىس اتقارۋدا. قوعامدىق ءتارتىپتى قورعاۋ ماسەلەلەرى, تۇرمىستىق قىلمىسقا قارسى تۇرۋ, جول-باقىلاۋ قىزمەتى, ۇساق قۇقىق بۇزۋشىلىققا مۇلدەم توزبەۋشىلىك باعىتىنداعى شارۋالار ۇنەمى نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەتىنى ءسوزسىز.
ەلوردالىقتاردىڭ سانى جىل سايىن ورتاشا ەسەپپەن 45-50 مىڭ ادامعا كوبەيەدى. وسىعان بايلانىستى استانادا كوشىپ كەلۋشىلەرگە باقىلاۋ جاساۋدىڭ ناقتى جۇيەسى قالىپتاسقان. ۇنەمى جەدەل الدىن الۋ شارالارىن جۇرگىزۋدىڭ ناتيجەسىندە جىل باسىنان بەرى كوشى-قون زاڭناماسىن بۇزعانى ءۇشىن 4 مىڭنان استام شەتەل ازاماتى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان. ونىڭ ىشىندە 1 مىڭى سوت تارتىبىندە ەلىمىزدىڭ اۋماعىنان شىعارىلدى.
ەلوردا تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتىپ, قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرا ءتۇسۋ ماقساتىندا باس شاھاردا «ينتەللەكتۋالدىق كولىكتىك جۇيە» بويىنشا بەينەكامەرالار ورناتىلدى. بۇگىندە قالادا 800-گە جۋىق بەينەكامەرا بار. وسىنداي قوندىرعىلاردىڭ سانى جىل سايىن كوبەيىپ كەلەدى. بەينەكامەرالاردىڭ كومەگىمەن اعىمداعى جىلدىڭ باسىنان باستاپ 120 قىلمىس اشىلىپ, 24 مىڭعا جۋىق اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق انىقتالدى جانە 9 مىڭنان استام جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزۋ وقيعاسى تىركەلگەن.
قۇقىق قورعاۋ سالاسىنداعى يننوۆاتسيالىق جوبالار مۇنىمەن عانا شەكتەلمەيدى. كولىك اعىمىن رەتتەۋدى جاقسارتۋ جانە كولىك كەپتەلىسىن ازايتۋ ماقساتىندا «اقىلدى باعدارشام» جوباسى ەنگىزىلدى. بۇل جۇيە اۆتوماتتى رەجيمدە جۇمىس ىستەيدى. ياعني, قاي جولدا كەپتەلىس كوپ, باعدارشام سوعان قاراي رەتتەلەدى. وسى جوبا جولداعى كولىك جۇكتەمەسىن ازايتۋعا سەپتىگىن تيگىزىپ تۇر.
استانالىق پوليتسەيلەر كاسىبي دەڭگەيى تۇرعىدان ماماندىعىنا لايىق بولۋى ءتيىس. وسى ماقساتتا ۇمىتكەرلەردى قىزمەتكە قابىلداۋ جانە ولاردىڭ كاسىبي دەڭگەيىن كوتەرۋ, جەكە قۇرامنىڭ اراسىندا ءتارتىپ پەن زاڭدىلىقتى نىعايتۋ, جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ, قىزمەتكەرلەردىڭ قىزمەتتىك-اتىس دايىندىق دەڭگەيىن ارتتىرۋ بويىنشا كەشەندى ءىس-شارالار جۇرگىزىلۋدە.
الەۋمەتتىك سالانىڭ الەۋەتى
استانا مەديتسيناسىنىڭ بۇگىنگى دامۋى كوڭىل قۋانتادى. مۇندا ەمدەۋدىڭ ەرەكشە تاسىلدەرى مەن زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن جابدىقتاۋ جۇيەلى جولعا قويىلعان. مەديتسينالىق ساپالى قىزمەتى ماڭىزدى ينديكاتورلارمەن ولشەنەدى دەسەك, ەلوردا باسقا وڭىرلەرگە قاراعاندا كوش باستاپ تۇر. ماسەلەن, حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى, انا مەن بالا ءولىمىنىڭ كورسەتكىشى, ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ سەكىلدى كورسەتكىشتەر بويىنشا جەتكە جەتىستىكتەر بارشىلىق. ايتالىق, بيىلعى العاشقى جارتىجىلدىقتىڭ قورىتىندىسى بويىنشا, بىردە-ءبىر انا ءولىمى تىركەلمەگەن.
بالا دەنساۋلىعىن ساقتاۋ سالاسىندا دا وڭ وزگەرىستەر بار. بىلتىر عانا اشىلعان نەوناتالدىق حيرۋرگيا ورتالىعىندا 600 سابيگە جاسالعان وپەراتسيا ءساتتى وتكەن. جىل باسىنان بەرى ومىرلىك ماڭىزدى ورگاندارى جەتىلمەي تۋعان 400 شاقالاققا وپەراتسيا جاسالعان.
استانا بويىنشا دەموگرافيالىق كورسەتكىشتەر سوڭعى جىلدارى وڭ تەندەنتسياعا يە.
سوڭعى جىلدارى ەلوردادا تابيعي وسىممەن جانە ىشكى كوشى-قون اعىنىمەن نەگىزدەلگەن حالىقتىڭ تۇراقتى تۇردە ۇلعايۋى ورىن العان.
18 جىل بۇرىن استانالىقتىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 67 جاس بولسا, بيىل ەلوردالىقتاردىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى – 75 جاس. بۇل – رەسپۋبليكاداعى ەڭ جوعارعى كورسەتكىش.
قازىرگى ۋاقىتتا ەلوردادا بارلىعى 37 مەديتسينالىق نىسان جۇمىس ىستەيدى. انا مەن بالا ۇلتتىق عىلىمي ورتالىعى, نەيروحيرۋرگيا عىلىمي ورتالىعى, دياگنوستيكالىق ورتالىق, جەدەل مەديتسينالىق جاردەم عىلىمي ورتالىعى سىندى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى مەديتسينا مەكەمەلەرىمەن بىرگە, استاناعا قاراستى قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارى دا قايتا جاراقتاندىرىلىپ, جوندەۋدەن ءوتىپ, ەلوردا مارتەبەسىنە ساي جۇمىس ىستەي باستادى. بۇرىنعى شاعىن قالاعا شاقتالعان نىساندار ادام تانىماستاي وزگەرىپ, كەيبىرىنە جاپسارلاس عيماراتتار سالىندى. قالادا جاڭادان اشىلعان ەمحانالىق كەشەندەردىڭ ءوزى – ءبىر توبە.
تەرەڭ ءبىلىم تاۋەلسىزدىك تىرەگى
استانادا 302 ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى بار. وندا 170 مىڭداي بالا وقىپ, تاربيلەنۋدە. ەلوردالىق شاكىرتتەردىڭ ءبىلىمىن شىڭداۋعا 13 مىڭعا جۋىق مۇعالىم اتسالىسادى.
قالادا مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرەتىن 181 مەكەمە بولسا, ونىڭ ىشىندە 72-ءسى مەملەكەتتىك بالاباقشا, 5 «مەكتەپ – بالاباقشا» مەملەكەتتىك كەشەندەرى, مەملەكەتتىك ەمەس 73 بالاباقشا, 2 ۆەدومستۆولىق, 25 شاعىن ورتالىق بار. اتالمىش ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا 3 مىڭعا جۋىق پەداگوگ جۇمىس ىستەيدى.
ەلوردالىق ۇستازداردىڭ جىل بويى بەرگەن ءبىلىمى ۇبت كەزىندە ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. بيىل بىرىڭعاي ۇلتتىق تەستىلەۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 132 وقۋشى ءوز ءبىلىمىن دالەلدەگەن.
بيىل «التىن بەلگى» العان ەلوردالىق تۇلەكتەردىڭ سانى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا, 112-دەن 132-گە, ۇلتتىق ەمتيحان بويىنشا ورتاشا بالل 86,6-دان 89,2 بالعا وسكەن.
جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر سانى دا جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. وتكەن جىلى 7 100 ورىندىق 6 مەكتەپ اشىلىپ, ءۇش اۋىسىمدىق وقۋ تولىعىمەن جويىلدى.
«اقىلدى قالانىڭ» ادىمدارى
2011 جىلدان باستاپ ەلوردادا ەنگىزىلە باستاعان «اقىلدى استانا» جوباسىنىڭ ماقساتى – تۇرعىنداردىڭ جايلى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ. بۇل – تۇرعىندارعا قاجەتتى ءبىلىم,
دەنساۋلىق, كولىك سىندى سالالارعا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە باعىتتالعان. وسى جوبا ەنگىزىلگەلى استانالىقتاردىڭ ءومىر سۇرۋىنە قولايلى جاعدايلار جاسالا باستادى. مىسالى, جۇرتشىلىقتى تەگىن ينتەرنەت جەلىسىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن «Open Wi-Fi» جوباسى قولدانىسقا ەندى. ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنداعى «نۇرجول» ساياباعىندا باستاۋ العان Wi-Fi نۇكتەلەرى قالالىق تسيركتە, استانالىق ساياباقتا, «قازاقستان» ورتالىق كونتسەرت زالىندا, تاۋەلسىزدىك سارايىندا, بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم جانە «شابىت» سارايلارىندا, «استانا-ارەنا» ستاديونىندا, «الاۋ» مۇزايدىنى مەن بارلىق ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىندا ورناتىلدى. وسى كوپشىلىك ورىندارعا كەلگەن جۇرتشىلىق كومپيۋتەر, قالتا تەلەفونى ارقىلى عالامتور جەلىسىن تەگىن پايدالانا الادى.
«اقىلدى استانا» اياسىندا 2014 جىلى قولعا الىنعان تاعى ءبىر ىرگەلى جوبا – ينتەللەكتۋالدىق كولىك جۇيەسى بولدى. بۇگىندە بۇل جۇيە قالانىڭ 6 كوشەسىندە ەنگىزىلگەن. سونىڭ شەڭبەرىندەگى «قاۋىپسىز قالا» جوبا تۇرعىن-داردىڭ دىتتەگەن جەرىنە جەدەل ءارى كەدەرگىسىز جەتۋىن عانا ەمەس, قاۋىپسىزدىگىن دە قامتاماسىز ەتەدى. قازىردىڭ وزىندە استانا كوشەلەرىندە 1 مىڭنان استام بەينەكامەرا, 10-نان استام «اقىلدى باعدارشام» ورناتىلىپ, كولىك كەپتەلىسىن ازايتۋعا ايتارلىقتاي ىقپال ەتۋدە. جوبا 2017 جىلعا تامان تولىعىمەن جۇزەگە اسىرىلادى دەپ كۇتىلۋدە. سول كەزدە 500-گە جۋىق مەكەمەنىڭ ماڭايىندا 30 مىڭعا تارتا بەينەباقىلاۋ كامەراسى ورناتىلادى, جۇرتشىلىق اۆتوبۋسپەن قالانىڭ ارعى شەتىمەن بەرگى شەتىنە بار بولعانى 20 مينۋتتا جەتەتىن بولادى. بۇدان وزگە, قوعامدىق كولىكتەر ارنايى كامەرامەن قامتاماسىز ەتىلمەك. بۇل جولاۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاپ, قانداي دا ءبىر توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك بەرمەك.
سونىمەن قاتار, ەنەرگەتيكالىق تيىمدىلىكتى قالىپتاستىرۋ جولدارىن قاراستىراتىن «Astana green city», قالانىڭ كولىك جانە لوگيستيكا سالاسىن دامىتۋدى كوزدەيتىن «Astana mobility» جانە «Welcome to Astana» جوبالارى دا قىزمەت كورسەتۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا كۇش سالادى.
ەندىگى مەجە «ەكسپو – 2017»
كەشەگە دەيىن ەلوردادا وتكەن ەقىۇ ءسامميتى, ءVىى قىسقى ازيا ويىندارى, يكۇ فورۋمى, V استانا ەكونوميكالىق فورۋمى, الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزى سىندى ماڭىزدى وقيعالارعا ەل كۋا. حالىقارالىق سالماعى بار جيىندار مەن باسقوسۋلاردىڭ الاڭىنا اينالعان استانا ءساتىن سالسا, ەندى «ەكسپو – 2017» حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزەدى.
حالىقارالىق كورمەلەر بيۋروسىنىڭ تالاپتارىنا ساي كورمە وتكiزۋشi قالانىڭ الەۋەتi ءۇش اي كولەمiندە كەمى 5 ملن ادامدى قابىلداۋعا دارمەندi بولۋى تيiس.
تالاپقا ساي شاھاردىڭ وڭتۇستىك-شىعىس بولىگىندە حالىقارالىق شارانى وتكىزۋگە ارنالعان تۇتاستاي جاڭا قالاشىق تۇرعىزىلۋدا. بۇل ماقساتقا استانا قالاسى اكىمدىگى 124 گەكتار جەر ءبولدى.
ول كوممۋنيكاتسيالىق جاعىنان قولايلى مەديتسينالىق كلاستەردىڭ سولتۇستىگىندە, ورىنبور, №27, №30 جانە قابانباي باتىر كوشەلەرىنىڭ شەكارالارىندا ورنالاسقان. «ەكسپو-نىڭ» ورتالىق كورمەسى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى مەن «ابۋ دابي پلازا» كەشەنى ارالىعىنداعى جەلىلىك پاركتىڭ قيىلىسقان تۇسىندا ورنالاسادى.
كورمە الەمدى قازاقستاندىقتاردىڭ كوپ ۇلتتى مادەنيەتىمەن, كونە تاريحىمەن, ونەرىمەن, داستۇرىمەن جانە قوناقجاي مىنەزىمەن تانىستىرۋعا جول اشىپ, ەلىمىزدىڭ الەمدىك قاۋىمداستىق الدىنداعى تانىمالدىلىعى مەن تارتىمدىلىعىن ودان سايىن ارتتىرا تۇسەتىن بولادى.
الدا اۋقىمدى شارالار
استانانىڭ كەز كەلگەن تۇرعىنى قالانىڭ الداعى جوسپارلارىن بىلگىسى كەلەتىنى راس. ەندەشە, ەلوردانىڭ العا قويعان ماقساتتارى بىلاي ءوربيدى ەكەن:
جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ جانە كولىكتىك جۇكتەمەنى تومەندەتۋ ماقساتىندا اكىمدىك اۆتوكولىك قوزعالىسى, ونىڭ ىشىندە قوعامدىق كولىكتىڭ باسقارۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋدى; تۇراق ورىندارىنىڭ الەۋەتىن كەڭەيتۋدى, ءارتۇرلى كولىك تۇرلەرىن بىرىڭعاي مۋلتيمودالدىق لوگيستيكالىق جۇيەگە بىرىكتىرۋدى كوزدەيدى.
ەكسپو-2017 كورمەسىن وتكىزۋگە دايىندىق شەڭبەرىندە بالامالى جەڭىل رەلستى كولىك جوباسى ىسكە قوسىلدى, ۇزىندىعى – 22,4 كم. ونىڭ ءبىرىنشى كەزەگى كورمە پاۆيلونىن جانە حالىقارالىق اۋەجايدى قوسادى. جەرۇستى كولىگى بولىپ تابىلاتىن LRT جوباسى كولىك جۇيەسىنە ۇيلەسىمدى قوسىلادى جانە نەگىزگى باعىت «سول جاعالاۋ – اۋەجايدان» جۇكتەمەنى ءتۇسىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مەترودا كۇندەلىكتى جولاۋشىلار اعىنى شامامەن 83 مىڭ ادامدى قۇرايدى دەپ كوزدەلۋدە.
حالىق سانىنىڭ جىل سايىنعى وسىمىنە بايلانىستى, مەملەكەتتىك-جەكە مەنشىك ءارىپتەستىك تەتىگى بويىنشا جەكە ينۆەستورلار ەسەبىنەن جالپى سىيىمدىلىعى 5 340 ماشينا سىياتىن 10 تۇراق سالىنادى. قالانىڭ كىرەبەرىس ماگيسترالدارىندا ارقايسىسى تاۋلىگىنە 4500 جولاۋشىنى وتكىزۋ مۇمكىندىگى بار 2 جاڭا اۆتوۆوكزال اشىلادى.
بۇدان باسقا, ەلوردانىڭ كولىك ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ شەڭبەرىندە 150 قالالىق اۆتوبۋستاردى ورنالاستىرۋ جانە قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن اۆتوبۋس پاركى سالىنادى, ول جىلىتىلعان بوكستاردى, اۆتوجۋدى, جوندەۋ ايماقتارىن جانە جانارماي قۇيۋ ستانسالارىن قامتيدى.
ەلوردانىڭ جولاۋشىلار كولىگىن جاڭعىرتۋدىڭ كەشەندى جوسپارىنا سايكەس قالالىق اۆتوبۋستاردىڭ جىلجىمالى پاركىن جاڭارتۋ قاراستىرىلادى. جالپى كولەمى شامامەن 65 ملن ەۋروعا ديزەلدى اۆتوبۋستاردى ساتىپ الۋدى قارجىلاندىرۋ ەۋروپا جاڭعىرۋ جانە دامۋ بانكى قول قويعان كەلىسىم شەڭبەرىندە جۇزەگە اسپاق.
بۇدان باسقا, باعدارشام وبەكتىلەرىنىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان قىزمەت ەتۋ تارتىبىندە كولىك اعىنىن رەتتەيتىن «ينتەللەكتۋالدى كولىك جۇيەسى» (ITS) جوباسىنىڭ 3 كەزەڭىن ەنگىزۋدى اياقتاۋ جوسپارلانۋدا.
جالپى, استانانىڭ وركەندەۋ جولى وسى باعىتىنان تايماي, ءاربىر جەتكەن جەتىستىك ىلگەرىلەۋ كەپىلى بولا بەرمەك.
گۇلميرا ايماعانبەت
