وسىدان بەس جىل بۇرىن, جاھان داعدارىستان داعدارىپ قالىپ, سو ءبىر «اتى جامان» قۇبىلىستىڭ سالدارىنان قۇتىلار جولداردى ىزدەگەن كەزدە, دۇنيەجۇزىنىڭ ساياساتكەرلەرى مەن ءىرى بيزنەس وكىلدەرىنە ءھام قارجى-قاراجات ماسەلەسىندەگى قۇزىرى ولاردان كەم تۇسپەيتىن ەكونوميكاداعى سارسۇيەك ساراپشىلار مەن عالىمدارعا «كۇلتوبە» بولعان
– استانا ەكونوميكالىق فورۋمى ەدى.
ول – العاشقىسى بولاتىن. بۇگىن بەسىنشىسى باستالادى. وسى ارالىقتا اتالعان فورۋمنىڭ بەدەلى ارتىپ, كۇللىالەمدىك ەكونوميكالىق تۇيتكىلدەردى تارقاتا تالدايتىن, باستىسى – بۇكىل جاھاننىڭ بەدەلى بىرازعا بەلگىلى ەكونوميكا «باھادۇرلەرى» مويىندايتىن ايتۋلى ويتالقى الاڭىنا اينالدى.
سول سەبەپتى دە, بۇل جولعى فورۋمدا قازاقستاننىڭ باستاماسى باتىل, ماسەلەلەرى ماڭىزدى كورىنەدى.
«جاسىل ەكونوميكا»
V استانا ەكونوميكالىق فورۋمى شەڭبەرىندەگى نەگىزگى شارالاردىڭ ءبىرى – جاھاندىق ەنەرگوەكولوگيالىق
فورۋم بولماق. وندا قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق باستامالارى دا تالقىلانادى.
بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى شا تسزۋكان جانە بىرقاتار بەلگىلى عالىمدار مەن ساياساتكەرلەر قاتىسادى
دەپ كۇتىلىپ وتىرعان «جاھاندىق ەنەرگوەكولوگيالىق ستراتەگيا» سەسسياسى شەڭبەرىندە الەمنىڭ بارلىق
ەلدەرىنىڭ ەنەرگەتيكالىق جانە باسقا دا تابيعي رەسۋرستارىنا سۇرانىستارىن ەكوجۇيەگە زالال كەلتىرمەي
قاناعاتتاندىرۋ, وسىلايشا دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا اياق باسۋ جولدارى تالقىناتىن بولادى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك, بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 66-سەسسياسىندا قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ
«ريو+20» كونفەرەنتسياسىنا قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىنا جاھاندىق ەنەرگوەكولوگيالىق ستراتەگيا مەن
«جاسىل كوپىر» اۋقىمدى ايماقارالىق سەرىكتەستىك باعدارلاماسى سياقتى ەكى قازاقستاندىق باستامانى
شىعارۋدى ۇسىنعان بولاتىن.
ايماقارالىق جاھاندىق ماڭىزداعى ەكوجۇيەلەردى ساقتاۋعا جانە قالپىنا كەلتىرۋگە باعىتتالعان بۇل باعدارلامالاردى قولدايتىن ەلدەردىڭ گەوگرافياسى اۋقىمدى. باستاماعا ازيا مەن تىنىق مۇحيتىنان باستاپ, ەۋروپا, اقش جانە كاناداعا دەيىن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر.
تەك قازاقستان اۋقىمنىڭ وزىندە عانا الىپ قارايتىن بولساق, جاھاندىق ەنەرگيا-ەكولوگيالىق ستراتەگيامەن «جاسىل كوپىردى» دۇنيەجۇزىلىك جانە ۇلتتىق دەڭگەيدە ءبىر مەزگىلدە جۇزەگە اسىرۋ ەلىمىز ءۇشىن بىرقاتار مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى دەپ بولجانۋدا.
ولاردىڭ اراسىندا, 2030 جىلعا قاراي ءىجو ەنەرگيالىق سىيىمدىلىعىن كەم دەگەندە 2 ەسەگە كەمىتۋ, جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ ۇلەسىن الەمدىك ورتا دەڭگەيگە دەيىن جەتكىزۋ, كومىرقىشقىل گازىنىڭ قالدىقتارىن كەم دەگەندە 50% ازايتۋ سياقتى ايتۋلى مەجەلەر بار. استاناداعى فورۋمنان ءبىر ايدان كەيىن ريو-دە-جانەيرو قالاسىندا وتەتىن «ريو+20» تۇراقتى دامۋ بويىنشا بۇۇ كونفەرەنتسياسىندا قازاقستاندىق دەلەگاتسيا وسى ەكولوگيالىق باستامالارىن سول شارا قاتىسۋشىلارعا تانىستىرادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.
تۇراقتى دامۋ جانە كەدەيشىلىكپەن كۇرەس جاعدايىندا «جاسىل» ەكونوميكاعا ءوتۋ جانە تۇراقتى دامۋدىڭ ينستيتۋتتىق نەگىزدەرى سياقتى باستى ەكى تاقىرىپتى تالقىلايتىن «ريو+20»-دا قازاقستاننىڭ باستامالارىن كوتەرۋ بويىنشا اەف اياسىندا «بارلىعىنا ارنالعان تۇراقتى ەنەرگەتيكا» توبى جۇمىس ىستەيدى.
دەمەك, فورۋم اياسىندا ورىن الاتىن تالقىلاۋدى كۇللىالەمدىك پرەزەنتاتسيا الدىنداعى اقىرعى دايىندىق
دەسە دە بولادى.
جاھاندىق ەنەرگيا-ەكولوگيالىق ستراتەگيا مەن «جاسىل كوپىر» «ريو+20»-نىڭ قورىتىندى قۇجاتىنا ەنگەن
جاعدايدا, 2012 جىلدىڭ ماۋسىمىندا ونى جاھاندىق قارجى ينستيتۋتتارى مەن حالىقارالىق بيزنەس وكىلدەرى
بىرلەسىپ قارجىلاندىرادى.
بەرەرى مول «بولاشاق ەنەرگياسى»
سونداي-اق, فورۋم بارىسىندا ىلگەرىدەگى تاقىرىپقا سالالاس بولاشاق ەنەرگياسى جونىندەگى عىلىمي كونگرەسس
ۇيىمداستىرىلىپ, وندا بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ
ماسەلەلەرى تالقىلانباق.
ايتا كەتەلىك, «بولاشاق ەنەرگياسى» – قازاقستاننىڭ استانادا «ەكسپو- 2017» كورمەسىن وتكىزۋگە ۇسىنىپ وتىرعان تاقىرىبى. وسى ورايدا, فورۋم اياسىندا «بولاشاق ەنەرگياسى» اتتى كورمە تاقىرىبىنا ارنالعان سەسسيا وتكىزۋ دە كوزدەلىپ وتىر. قر ەكونوميكالىق دامۋ جانە ساۋدا مينيسترلىگى ساۋدا كوميتەتىنىڭ توراعاسى ايدار قازىباەۆتىڭ ايتۋىنشا, اتالعان سەسسيادا, ەكونوميكادان 2005 جىلعى نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى روبەرت اۋمانن, وزگە دە سپيكەرلەر جانە وسى سالادا جۇمىس ىستەيتىن باسقا دا عالىمدار, حالىقارالىق ۇيىم وكىلدەرى بايانداما جاسايتىن بولادى جوسپارلانىپ وتىر.
قازاق-تۇرىك بيزنەس فورۋمى
استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنا قاتىسادى دەپ كۇتىلىپ وتىرعان مارتەبەلى قوناقتار اراسىندا تۇركيا پرەمەر-ءمينيسترى رەدجەپ ەردوعان دا بار. باۋىرلاس ەل باسشىسىنىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى – اەف اياسىندا وتەتىن قازاق-تۇرىك بيزنەس فورۋمىنا قاتىسۋ.
قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالىق قارىم قاتىناستى دامىتۋدى ماقسات ەتكەن فورۋمدا, ەكى ەل پرەزديەنتتەرىنىڭ تاپسىرماسىمەن قولعا الىنىپ جاتقان «جاڭا سينەرگيا» بىرلەسكەن ەكونوميكالىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىندا, 2015 جىلعا دەيىن ەكى ەل اراسىنداعى تاۋار اينالىمىن 10 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋ جانە ينۆەستيتسيا كولەمىن 500 ميلليون دوللارعا شىعارۋ كوزدەلگەن.
نەگىزگى سالالار رەتىندە مەتاللۋرگيا مەن ماشينا قۇرىلىسى, تەكستيل مەن كولىك لوگيستيكاسى جانە اۋىلشارۋاشىلىعىن قامتيتىن جاڭا باعدارلاما بويىنشا فورۋم شەڭبەرىندە ەكى ەلدىڭ كاسىپكەرلەرى جانە كاسىپكەرلىك ۇيىمدارى اراسىندا 17 مەموراندۋمعا قول قويىلادى دەپ كۇتىلىپ وتىر.
«ەگەر اتالعان مەموراندۋمداردىڭ بارلىعىنا قول قويىلاتىن بولسا, بۇل كەلىسىمدەردىڭ سوما كولەمى 900 ميلليون دوللاردان اسادى دەپ كۇتىپ وتىرمىز»,– دەيدى «Kaxnex Invest» ەكسپورت جانە ينۆەستيتسيالار ۇلتتىق اگەنتتىگى» اق-نىڭ ەۋروپا ەلدەرى بويىنشا ايماقتىق ديرەكتسيا قىزمەتىنىڭ مەنەدجەرى بەكجان تولىباي.
ماماننىڭ ايتۋىنشا, سوڭعى كەزدەرى تۇركيانىڭ ءىرى بيزنەس وكىلدەرى مەن ەلىمىزدىڭ قۇرىلىس سالاسىندا جۇمىس ىستەپ كەلگەن ءىرى كومپانيالار ءوندىرىس سالاسىنا ينۆەستيتسيا سالۋعا بەت بۇرىسى بايقالادى.
سونداي-اق, تۇركيا مەملەكەتى دە قازاقستاندى ينۆەستيتسيا سالۋعا شاقىرىپ وتىر. بىرنەشە ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبالارىن ۇسىنىپ تا ۇلگەرگەن.
G-20-عا 5 ۇسىنىس
فورۋم قورىتىندىسى رەتىندە «ەكونوميكالىق ءوسىم مەن جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ نەگىزى رەتىندەگى
قۇرىلىمدىق رەفورما مەن ەكونوميكالىق تۇراقتىلىق», «ەكونوميكالىق وسىمگە ىقپالداسۋ ماقساتىنداعى قارجىلىق ينتەگراتسيانى دامىتۋ جانە قارجى جۇيەسىن نىعايتۋ», «جاھاندانۋ جاعدايىندا حالىقارالىق قارجى ارحيتەكتۋراسىن جاقسارتۋ», «ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ جانە تاۋار باعاسىنىڭ قۇبىلمالىعىن رەتتەۋ», «كليمات وزگەرىسىمەن كۇرەس جانە جاسىل ءوسىمنىڭ تۇراقتى دامۋىنا ىقپالداسۋ» سەكىلدى نەگىزگى بەس باعىت بويىنشا قابىلداناتىن ۇسىنىستار مەكسيكانىڭ توراعالىعىمەن ماۋسىم ايىندا لوس-كابوس قالاسىندا وتەتىن G-20 ءسامميتىنىڭ حاتشىلىعىنا جىبەرىلەتىن بولادى.
سونىمەن بىرگە, فورۋمنىڭ ۇسىنىستارى ۇلكەن جيىرمالىق – G-20 ەلدەرىنىڭ باسشىلارىمەن قاتار, G-8, حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى, دۇنيەجۇزىلىك بانك, بۇۇ, ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ ۇيىمداستىرۋ كوميتەتتەرىنە جولدانادى.
اتالعان قۇجاتتى ازىرلەۋگە الەمنىڭ 40 ەلىنەن 70-تەن استام ساراپشى قاتىستى.
وسى قۇجاتتىڭ مۇنشالىقتى كەڭ كولەمدە تالقىلانىپ, اۋقىمدى ماسشتابتا ازىرلەنۋىنە G-Global سۇحبات الاڭىنىڭ قۇرىلۋى مۇمكىندىك بەردى.
قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ جۇزەگە اسقان الەمدىك داعدارىسقا قارسى شەشىمدەردى ىزدەۋدە قاتىسۋشىلاردىڭ سانىن كەڭەيتۋ جانە وسى ورايدا ارنايى سۇحبات الاڭىن قۇرۋ يدەياسىنىڭ جۇمىس الاڭى رەتىندە استانا ەكونوميكالىق فورۋمى بەلگىلەنگەن بولاتىن.
ەلباسىنىڭ بۇكىلالەمدىك داعدارىسقا قارسى جوسپارى جونىندەگى باستاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن «الەمدىك قارجى جۇيەسى مەن ۆاليۋتانى دامىتۋ كەلەشەكتەرى» تاقىرىبىندا سەسسيا وتكىزۋ دە جوسپارلانىپ وتىر.
نۇربەرگەن ماقىم
