مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايپ ەردوعان باق وكىلدەرىمەن بريفينگ وتكىزدى. قازاقستان پرەزيدەنتى ەڭ الدىمەن ءوزىن قاسيەتتى انادولى جەرىنە مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلۋگە شاقىرعانى ءۇشىن تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايپ ەردوعانعا زور ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
انىتقابىر كەسەنەسىن ارالاپ كورگەن پرەزيدەنت قۇرمەتتى قوناقتار كىتابىنا قولتاڭبا قالدىردى. وندا قاسىم-جومارت توقاەۆ تامىرلاس تۇرىك جۇرتىنا زور قۇرمەتىن ءبىلدىرىپ, قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى دوستىقتىڭ ماڭگى بولۋىن, ەكى ەل ىنتىماقتاستىعىنىڭ ارتا بەرۋىن جانە باۋىرلاس تۇرىك حالقىنا باق-بەرەكە تىلەدى. ودان كەيىن شاعىن قۇرامداعى كەزدەسۋدە ەكى ەل باسشىلارى ساياسي, ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالاردى كەڭەيتۋگە ەرەكشە كوڭىل بولە وتىرىپ, قازاق-تۇرىك ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىنىڭ اۋقىمدى ماسەلەلەرىن تالقىلادى. سونىمەن قاتار جاھاندىق جانە ايماقتىق كۇن تارتىبىندەگى پروبلەمالار قاراستىرىلدى. كەلىسسوز قورىتىندىسى بويىنشا قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن رەجەپ تايپ ەردوعان كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك تۋرالى بىرلەسكەن مالىمدەمەگە قول قويدى. سونداي-اق مەملەكەت باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن رەسمي دەلەگاتسيا مۇشەلەرى مىناداي 14 قۇجاتقا قول قويدى. ساپار بارىسىندا قاسىم-جومارت توقاەۆقا ينۆەستيتسيالىق جوبالار تانىستىرىلدى. پرەزيدەنت تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ءىرى كومپانيالارى باسشىلارىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزدى. مەملەكەت باسشىسى قورىتىندى جيىندا سويلەگەن سوزىندە وسى ءىس-شاراعا ەلىمىزدىڭ شىنايى دوسى, تۇركيانىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى فۋات وكتاي مىرزانىڭ ارنايى كەلىپ وتىرعانىن ايتىپ, وعان ءوز ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
«تۇرىك حالقىنا جانە پرەزيدەنت مىرزاعا قوناقجايلىعى ءۇشىن العىس ايتامىن. ءبىز بۇگىن بىرقاتار اسا ماڭىزدى ماسەلەلەر تۋرالى كەڭ اۋقىمدى كەلىسسوزدەر وتكىزدىك. پىكىر الماسۋ مازمۇندى, ماعىنالى بولدى. پرەزيدەنت رەجەپ تايپ ەردوعان – ءبىلىمدى, اسا بەدەلدى ساياساتكەر. ونىڭ كوزقاراسى كەڭ, سوندىقتان بۇل كىسىنىڭ پىكىرلەرى وتە قۇندى. تۇركيا – ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاشقى بولىپ مويىنداعان ەل. ونى قازاق حالقى ەشقاشان ۇمىتپايدى. قازاقستان – تۇركيادان ەشقاشان دا, ەشقانداي دا زيان شەكپەگەن ەل. ءالى دە سولاي جالعاسىپ كەلەدى. قازاقستان مەن تۇركيا – تامىرلاس, باۋىرلاس, دوستاس مەملەكەتتەر. ءبىزدىڭ شەتەلدەگى العاشقى ەلشىلىگىمىز انكارادا اشىلعان. مۇنىڭ سيمۆولدىق ءمانى زور. قازاقستان مەن تۇركيا اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناعانىنا بيىل 30 جىل تولدى. وسى كەزەڭدە ءبىزدىڭ ىنتىماقتاستىعىمىز نىعايىپ, ستراتەگيالىق سەرىكتەستىككە اينالدى. اۋقىمدى شارتتىق-قۇقىقتىق نەگىز قالىپتاستى. ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىس, جاھاندىق جانە وڭىرلىك قۇرىلىمدار اياسىنداعى ىقپالداستىق ويداعىداي دامىپ كەلە جاتىر» دەدى قازاقستان باسشىسى.
قاسىم-جومارت توقاەۆ التايدان باستالعان قازاق كوشىنىڭ قاسيەتتى انادولى توپىراعىنا جەتكەنىنە بيىل 70 جىل تولعانىن اتاپ ءوتىپ, قانداستارىمىزدى سول كەزدەگى تۇركيا پرەمەر-ءمينيسترى ادنان مەندەرەس قۇشاق جايا قارسى العانىن ەسكە الدى. سونداي-اق جاقىندا الماتى قالاسىنداعى كوشەگە تۇركيانىڭ وسى ءبىر اسا كورنەكتى ساياساتكەرىنىڭ ەسىمى بەرىلگەنىن ايتتى. «تۇرىك جۇرتى قازاقستانعا ءاردايىم تىلەكتەس ءارى جاناشىر ەكەنىن بىلەمىز. مۇنى ۇدايى سەزىنەمىز. بۇگىنگى ەكىجاقتى كەزدەسۋدىڭ ناتيجەسىندە ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزدىك. بۇل ساپار ساياسي, ساۋدا-ەكونوميكالىق, ينۆەستيتسيالىق, مادەني-گۋمانيتارلىق, اسكەري-تەحنيكالىق جانە باسقا دا سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. اسىرەسە, ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعدارىنىڭ الەۋەتىن تولىق پايدالانۋعا ەكى ەل دە مۇددەلى» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت گەوساياسي احۋال ۋشىعا تۇسكەن قازىرگى كەزدە مۇنىڭ ءمان-ماڭىزى ايرىقشا ەكەنىن ايتىپ, قازاق-تۇرىك ىنتىماقتاستىعىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ ءۇشىن كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك تۋرالى بىرلەسكەن مالىمدەمە قابىلداعاندارىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار ءتۇرلى سالاداعى بايلانىستى جاڭا بەلەسكە كوتەرەتىن ماڭىزدى ۇكىمەتارالىق قۇجاتتارعا قول قويىلدى. «بۇل – باۋىرلاستىعىمىزدى بەكەمدەپ, ىقپالداستىعىمىزدى نىعايتا تۇسەتىن ماڭىزدى قادام. قازاقستان مەن تۇركيا ەۋرازيا قۇرلىعىندا بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە باسا ءمان بەرەدى. وسى رەتتە, ەكى ەل حالىقارالىق جانە ايماقتىق دەڭگەيدە تىعىز ىقپالداستىق ورناتقان» دەپ اتاپ ءوتتى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
پرەزيدەنت بايلانىستاردى ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن قازاقستاندا جوعارى دەڭگەيدە ەكىجاقتى كەزدەسۋ وتكىزۋ اسا ماڭىزدى دەپ اتاپ, تۇركيا پرەزيدەنتى, رەجەپ تايپ ەردوعاندى ەلىمىزگە ساپارمەن كەلۋگە شاقىرعانىن جەتكىزدى. سول كەزدە نۇر-سۇلتان قالاسىندا جوعارى دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ ءتورتىنشى وتىرىسى وتكىزىلمەك. قاسىم-جومارت توقاەۆ ەكى ەلدىڭ ءاردايىم ءبىر-بىرىنە قولداۋ كورسەتە وتىرىپ, تابىسقا بىرگە جەتەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايپ ەردوعان ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءالى ىلگەرىلەتۋگە دايىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى. «قازاق باۋىرلارىمىزدىڭ تۇراقتىلىعى مەن تىنىشتىعىنا اسا مۇددەلى ەكەنىمىزدى جانە ساۋدا-ەكونوميكالىق, مادەنيەت, قاۋىپسىزدىك سالالارىندا بىرگە بولاتىنىمىزدى ايتقىم كەلەدى. ءبىز ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى قاتىناستارىمىزدى نىعايتا بەرەمىز دەپ كەلىستىك. بۇۇ, يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارىنداعى بىرلىگىمىزدى ارتتىرامىز. اتامەكەنىمىزدەن كەلىپ وتىرعان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزا مەن ونىڭ قۇرمەتتى دەلەگاتسياسىنىڭ كەلگەنىنە اسا قۋانىشتىمىز» دەدى تۇركيا پرەزيدەنتى.
***
پرەزيدەنت قازاقستان ءۇشىن تۇركيانىڭ باۋىرلاس ەل ءارى ماڭىزدى ستراتەگيالىق سەرىكتەس, سونداي-اق ەڭ ءىرى سىرتقى ەكونوميكالىق ارىپتەسىمىزدىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
– سوڭعى 16 جىلدا تۇرىك باۋىرلارىمىز قازاقستانعا 4,2 ميلليارد دوللاردان استام تىكەلەي ينۆەستيتسيا قۇيدى. پاندەميا كەزىندە الەم بويىنشا شەت ەل ينۆەستيتسياسىنىڭ كولەمى كۇرت ازايعانى بەلگىلى. سوعان قاراماستان, تۇركيادان ءبىزدىڭ ەلگە كەلەتىن ينۆەستيتسيا ازايعان جوق. مۇنى ارينە, قۋانتارلىق جايت دەپ ايتۋعا بولادى. بۇل – تۇرىك اعايىنداردىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دەگەن جوعارى سەنىمىنىڭ كورىنىسى. بىلتىر تۇركيانىڭ تىكەلەي ينۆەستيتسياسى رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتىپ, 680 ميلليون دوللار بولدى. قازىر قازاقستاندا تۇرىك كاپيتالى بار 4 مىڭعا جۋىق كومپانيا تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت قازاق-تۇرىك ىسكەرلىك ورتالارى اراسىنداعى تاتۋلاستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى ايرىقشا اتاپ ءوتتى. – مەن پرەزيدەنت رەتىندە بۇل احۋالدى ۇدايى جەتىلدىرىپ, جاقسارتا بەرۋگە ايرىقشا ءمان بەرىپ وتىرمىن جانە بار كۇش-جىگەرىمدى سالامىن. وسى جۇمىس قازاقستان ءۇشىن وتە قاجەت. تۇركيا بيزنەسمەندەرىنىڭ قازاقستانداعى كەلەشەگى زور. بۇعان ەش كۇمان جوق. قازاقستاندا تۇركيا كاسىپكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن 61 ءىرى جوبا ىسكە اسىرىلدى. وعان جالپى قۇنى 2 ميلليارد دوللاردان استام قارجى جۇمسالدى. بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلدە قۇنى 2,5 ميلليارد دوللاردان اساتىن 25 بىرلەسكەن جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. سونداي-اق قۇنى 1,3 ميلليارد دوللاردان اساتىن 54 جاڭا جوبا قولعا الىنۋدا. وسىلايشا, ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق قارقىندى دامىپ كەلەدى, – دەدى قاسىم- جومارت توقاەۆ.
قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان ءۇشىن وڭدەۋ ونەركاسىبى, اۋىل شارۋاشىلىعى, دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە تۋريزم سالاسىنداعى جوبالار ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە ەكەنىنە نازار اۋداردى. ونىڭ ايتۋىنشا, وسى باعىتتا بىلتىر «ونەركاسىپ ساياساتى تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان. قازاقستان مۇناي-گاز سالاسى ءۇشىن قۇرال-جابدىقتار مەن قوسالقى بولشەكتەر جاساۋعا نيەتتى. بىزدە بۇعان قولايلى جاعداي جاسالعان. مۇناي-گاز سالاسىنداعى ينۆەستورلار تاراپىنان سۇرانىس بار, ولار قاجەتتى قارجىنى دا ۇسىنىپ وتىر. ال سىزدەردە وزىق تەحنولوگيا جانە تىڭ تاجىريبە بار, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت جەر قويناۋىن پايدالانۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ كەلەشەگى زور ەكەنىن ايتىپ, تۇرىك ينۆەستورلارىنا باعالى جانە ءتۇستى مەتالدى گەولوگيالىق بارلاۋ بويىنشا دايىن تۇرعان 5 جوبانى ۇسىندى. ول اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن ءوزارا ىنتىماقتاستىقتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىتى رەتىندە اتادى. – ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وڭدەۋگە ارنالعان جوبالاردى بارىنشا قولداۋعا دايىنبىز. قازاقستان جان باسىنا شاققانداعى ەگىس القابى بويىنشا الەمدە ەكىنشى ورىن الادى. ال جايىلىمدىق جەردىڭ اۋماعى بويىنشا بەسىنشى ورىندا. ەلىمىز – استىق پەن ۇن ءوندىرىسىن وركەندەتكەن الەمدەگى ەڭ ۇزدىك 10 مەملەكەتتىڭ قاتارىندا. ءبىز ءداستۇرلى ءداندى داقىلداردان بولەك, 1 ميلليون توننادان استام مايلى داقىل ەكسپورتتادىق. قازاقستان سوڭعى 5 جىلدا زىعىر ەگىلەتىن القاپتىڭ اۋماعىن 2,5 ەسەگە ۇلعايتتى. وسىلايشا, زىعىر تۇقىمىن ەكسپورتتايتىن كوشباسشى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلدىق. تۇركيا بۇعان دەيىن بىزدەن جىلىنا 10 مىڭ توننا زىعىر ساتىپ الاتىن. ال بيىلعى ەكى ايدىڭ ىشىندە 8 مىڭ تونناسىن, ياعني, جىلداعىدان 6 ەسە كوپ الدى. ءبىز قازاقستاندا زىعىر جانە باسقا دا مايلى داقىلداردى وڭدەيتىن بىرلەسكەن ءوندىرىس ورىندارىن اشۋدى ۇسىنامىز, – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇركيانى تۋريزم بويىنشا الەمدە كوش باستاپ تۇرعان ەلدىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل رەتتە, ول تۇرىك كومپانيالارىنىڭ قازىردىڭ وزىندە قازاقستاننىڭ تۋريزم يندۋسترياسىن دامىتۋعا قوسقان قوماقتى ۇلەسىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. تۇركىستانداعى كەرۋەن-ساراي, «Rixos Aktau» حالىقارالىق كوناق ءۇيى, «Tetys Blu» پاركى جانە باسقا دا نىساندار كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ وتىرعانىن جەتكىزدى. – تۋريستىك جوبالار بويىنشا مەملەكەتتىڭ قولداۋ شارالارىن الۋعا قويىلاتىن قارجىلىق تالاپ 10 ەسەگە ازايدى. كاسپي تەڭىزىنىڭ قازاقستانعا تيەسىلى جاعالاۋىنىڭ وراسان زور تۋريستىك الەۋەتى بار. قوناق ۇيلەر مەن ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەندەرىن, دەمالىس ورىندارىن سالۋعا كاسپيدەگى «ءىنجۋ-مارجان» شىعاناعىنىڭ بويى وتە قولايلى. ءبىز كۇش-جىگەرىمىزدى بىرىكتىرسەك, وسى جەردە ورتالىق ازياعا تۋريستەر تارتاتىن جاڭا ورتالىق قۇرا الامىز, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت ەلىمىزدە ينۆەستورلار ءۇشىن وتە قولايلى ءارى زاماناۋي ينستيتۋتسيونالدىق ورتا قالىپتاسقانىن اتاپ ءوتىپ, باسىمدىق بەرىلگەن ينۆەستيتسيالىق جوبالارعا بارىنشا قولداۋ كورسەتۋگە دايىن ەكەنىن ءبىلدىردى. – بۇل كەزدەسۋ قازاقستان مەن تۇركيانىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعىن نىعايتا تۇسۋگە سەپتىگىن تيگىزەرى ءسوزسىز. بۇگىن ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ كومپانيالارى اراسىندا 30 كوممەرتسيالىق قۇجاتقا قول قويىلدى. ونىڭ ءبارى ەكى ەلدىڭ الىس-بەرىسىن جانداندىرۋعا تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ سەنەمىن. بارشاڭىزدى بىزبەن بىرلەسىپ, ءوزارا ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن قازاقستانعا شاقىرامىن. ەڭ باستى ماسەلە – قول جەتكىزەتىن كەلىسىمدەردى جۇزەگە اسىرۋ. بۇل وتە ماڭىزدى. سوندىقتان مەنىڭ جەكە باقىلاۋىمدا بولادى. جۇمىسىمىز تابىستى بولسىن, – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
