باۋىرجان ازانوۆ: ادۆوكاتتىق قىزمەتتI جەتIلدIرۋ قاجەت

ەلىمىزدە ادام قۇقىلارى مەن بوستاندىقتارىن سوتتا قورعاۋعا جانە بiلiكتi زاڭ كومەگiن الۋعا مەملەكەت كەپiلدiك بەرگەن جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىن باسشىلىققا الا وتىرىپ, ازاماتتارعا جاردەمدەسۋدە ادۆوكاتتىق قىزمەتتىڭ ماڭىزى زور. ەلىمىزدە بۇل قىزمەت قاشان قالىپتاستى؟ ازاماتتارعا قانداي كومەك كورسەتەدى؟ استانادا ادۆوكات جالداۋدىڭ قۇنى قانشا؟ مەرەيلى مەرەكە قارساڭىندا ادام تاعدىرىنا جاۋاپتىلىقپەن قاراپ, زاڭ شەڭبەرىندە قۇقىقتىق كومەك كورسەتىپ جۇرگەن تاجىريبەلى مامان, استانالىق ادۆوكات باۋىرجان ازانوۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

– باۋىرجان اسكەربەكۇلى, شەتەل تاجىريبەسىنە سۇيەنسەك, ادۆوكاتتىق قىزمەت – مارتەبەلى ماماندىق. ءتىپتى, دامىعان ەلدەردە «وتباسىلىق ادۆوكات» قىزمەتى بارىنشا جەتىلگەن. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇل قىزمەتتىڭ جاعدايى قالاي؟

– جاسىراتىنى جوق, ءبىزدىڭ ەلى­مىزدە ادۆوكاتتىق قىزمەتتىڭ جاعدايى تومەن. بۇگىنگى قوعامدا, قاراپايىم قوعام مۇشەلەرى اراسىندا قۇقىققا دەگەن كوزقاراستىڭ وزگەرۋى, جالپى قۇقىققا بايلانىس­تى باعانىڭ تومەندەۋى نيگيليستىك سانانىڭ دامۋىنا اكەلۋدە. ماسەلەن, قىزمەت با­بىندا, ءىس بارىسىندا مينيسترلىكتە جۇمىس ىستەيتىن لاۋازىمدى تۇلعا­لارمەن ءجيى اڭگىمەلەسۋگە تۋرا كەلەدى. سوندا بايقاعانىم, زاڭدى باقىلايتىن كەيبىر كىسىلەردىڭ ءوزىنىڭ قۇقىقتىق ساۋاتى تومەن. سوندىقتان, الدىمەن ادامنىڭ قۇقىقتىق ساناسى وزگەرمەي, زاڭ شەڭبەرىندە ءىس-ارەكەت ەتۋدى ۇيرەنبەي قوعامنىڭ دامۋى ەكىتالاي دەپ ويلايمىن. ال, ەلىمىزدە ادۆوكاتتىق قىزمەت جەتىلدىرۋدى تالاپ ەتەدى.

– ەلىمىزدىڭ ءاربىر قالاسىندا ادۆوكاتتار القاسىنىڭ جۇمىس ىستەيتىنىن بىلەمىز. ولار ازامات­تارعا قانداي قىزمەت كورسەتەدى؟

– قازاقستان رەسپۋب­لي­كاسىنىڭ 1997 جىلعى 5 جەلتوقساندا قابى­لدانعان «ادۆوكاتتىق قىزمەت تۋرالى» زاڭى بار. سول زاڭنىڭ 4-بابىنا سايكەس, ادۆوكاتتار اۋىزشا جانە جازباشا نىساندا قۇقىقتىق ماسەلەلەر بويىنشا كەڭەس بەرەدى, ارىزدار, شاعىمدار, وتىنىشتەر مەن قۇقىقتىق سيپاتتاعى باسقا دا قۇجاتتاردى جاسايدى, سەنىم ءبىل­دىرۋ­شىنىڭ وكىلى رەتىندە ازاماتتىق سوت ءىسىن جۇرگىزۋگە, قورعاۋشىنىڭ نەمەسە سەنىم ءبىلدىرۋشىنىڭ وكىلى رەتىندە قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك سوت ءىسىن جۇرگىزۋگە قاتىسادى. مەدياتسيا جۇرگىزۋ كەزىندە, تورەلىكتە, ارالىق سوت­تا جانە داۋلاردى شەشەتىن وزگە دە ورگانداردا ىستەردى تالقىلاۋعا سەنىم ءبىلدىرۋشىنىڭ وكىلى رەتىندە قاتىسا الادى. مەملەكەتتىك ورگانداردا, قوعامدىق بىرلەستىكتەر مەن وزگە دە ۇيىمداردا سەنىم ءبىلدىرۋشىنىڭ مۇددەسىن بىلدىرەدى. سونىمەن قاتار, سەنىم ءبىلدىرۋشىنىڭ وكىلى رەتىندە اتقارۋشىلىق ءىسىن جۇرگىزۋگە, سونداي-اق, قىلمىستىق جازانى ورىنداۋ كەزىندە قاتىسادى. جانە ءبىزدىڭ زاڭ­داردا تىيىم سالىنباعان وزگە دە قۇ­قىقتىق كومەكتەرىن كورسەتەدى.

– ەندەشە وسى قىز­مەتتى جال­داۋدىڭ قۇنى قانشا؟

– بۇل اقىلى قىزمەت بولعان­دىق­تان, ەڭ الدىمەن, ادۆوكاتپەن كە­لىسىمشارتقا وتىرادى. ادۆوكاتتىڭ قىزمەتى ەكى جاقتىڭ كەلىسىمىمەن بەلگى­لەنەدى. ادۆوكات شارت جاساسپاستان بۇرىن اقىسىن اتقاراتىن جۇمىسىنىڭ اۋقىمىنا, ءىستىڭ دەڭ­گەيىنە, ءوزىنىڭ بىلىكتىلىگى مەن ءتاجى­ريبەسىنە قاراي تاعايىندايدى.

– ازاماتتار ءسىزدىڭ قىزمە­تى­ڭىزگە كوبىنە قانداي ىستەر بويىنشا ءجيى جۇگىنەدى؟

– مەنىڭ ويىمشا, جىل سايىن ادۆوكاتتاردىڭ قىزمەتىنە جۇگى­نە­تىندەر سانى ارتىپ كەلەدى. ماعان كوبىنە اكىمشىلىك جانە ازاماتتىق ىستەر بويىنشا كومەك سۇراپ كەلەدى. سونىمەن قاتار, بۇگىنگى قوعامدا ەڭبەك داۋى ۋشىعىپ تۇر. ازا­ماتتاردىڭ كوبى جۇمىستان زاڭسىز بوساتىلعان جاعدايدا ادۆوكاتتىق قىزمەتكە جۇگىنەدى. ماسەلەن, اس­تانا قالاسىندا ازاماتتاردى جۇ­مىس­تان وڭاي بوساتا سالۋ كوپ كەز­دەسەدى. كوپتەگەن باسشىلار ەڭبەك كودەكسىندەگى زاڭ تالاپتارىن ساقتاي بەرمەيدى. وسى رەتتە مەكەمە باسشىلارى الدىمەن زاڭ تالاپتارىن باسشىلىققا الىپ, ادام تاعدىرىنا جاۋاپتىلىقپەن قاراسا دەيمىن.

– قازىر ەلوردادا ادۆوكاتتىق كەڭسەلەر كوبەيىپ كەلەدى. بۇل كوم­مەرتسيالىق ۇيىمعا جاتا ما؟

– جوق, ادۆوكات كەڭسەسi – كوم­مەر­­تسيالىق ەمەس ۇيىم. ول ادۆو­كات­تاردىڭ زاڭ كومەگiن كورسەتۋiنiڭ ماتە­ريال­دىق, ۇيىمداستىرۋشىلىق-قۇقىقتىق جانە وزگە دە شارتتارىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قۇرىلادى. ايتا كەتكەن ءجون, ادۆوكات كەڭسەسiن ادۆوكاتتار القاسىنىڭ مۇشەسi قۇرادى. سونىمەن قاتار, ادۆوكات تەك بiر عانا ادۆوكات كەڭسەسiنiڭ قۇرىلتايشىسى بولا الادى.

– وسى سالادا «ادۆوكات قۇ­پياسى» دەگەن تەرمين كەزدەسەدى. ونى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

– بۇل تەرمين تۋرالى زاڭدا ارناۋلى باپ بار. ياعني, «ادۆوكاتتىق قىزمەت تۋرالى» زاڭنىڭ ەكىنشى تاراۋىنداعى 18-باپ ادۆوكات قۇ­پياسىنا ارنالعان.

ازاماتتاردىڭ ادۆوكاتقا جۇگiنۋ فاكتiسi, كومەك سۇراپ ءوتiنiش جاساعان اداممەن جانە باسقا دا ادامدارمەن جاسالعان اۋىزشا جانە جازباشا كەلiسسوزدەردiڭ مازمۇنى تۋرالى, كومەك سۇراپ, ءوتiنiش جاساعان ادامنىڭ مۇددەلەرiندە جاسالاتىن ارەكەتتەردiڭ سيپاتى مەن ناتيجەلەرi تۋرالى مالiمەتتەر, سونداي-اق قۇ­قىقتىق كومەك كورسەتۋگە قاتىستى وزگە اقپاراتتار – ادۆوكات قۇپياسى. ەكىنشىدەن, ادۆوكاتتاردىڭ, ولاردىڭ كومەكشىلەرى مەن تاعىلىمدامادان وتۋشىلەردىڭ ادۆوكاتتار القاسى تورالقاسى, زاڭ كونسۋلتاتسياسى, ادۆوكات كەڭسەسi قىزمەتكەرلەرiنiڭ زاڭ كومەگiن كورسەتۋگە بايلانىستى الىنعان مالiمەتتەردi جاريا ەتۋگە, سونداي-اق ءوز مۇددەلەرi نەمەسە ءۇشiنشi بiر ادامداردىڭ مۇددەلەرi ءۇشiن پايدالانۋعا قۇقى جوق. سونىمەن قاتار, ادۆوكات قۇپياسىنا جاتاتىن مالiمەتتەردi كومەك سۇراپ ءوتiنiش جاساعان ادامنىڭ كەلiسiمiنسiز جاريا ەتكەن ادۆوكات زاڭعا سايكەس جاۋاپقا تارتىلادى.

– سوڭعى ساۋال: ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

– ولاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتىن ارتتىرۋدا, الدىمەن كەڭەس بەرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن قاراستىرعان ابزال. اسىرەسە, تۇرعىن ءۇي, جەر, ەڭبەك داۋى, الەۋمەتتىك جانە باسقا دا ءما­سە­­لەلەردى وڭتايلى شەشۋ جولدارىن كە­ڭىنەن ءتۇسىندىرۋ قاجەت. ەلباسى قا­زاقستاننىڭ وركەندەۋى ءۇشىن قۇقىق­تىق ساۋاتتىلىقتى, تاربيەنى, سا­نانى جەتىلدىرۋ قاجەتتىلىگىنە نا­زار اۋدارىپ كەلەدى. ەلىمىزدىڭ زاڭ­دا­رىن ساقتاۋ – جاۋاپكەرشىلىكتى, ءتۇ­سى­نىستىكتى, زاڭ تالاپتارىن ءبىلۋدى جانە سوعان سايكەس مىنەز-قۇلىق پەن ءىس-ارەكەتتەردى ءۇي­لەستىرۋدى تالاپ ەتەدى.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

گۇلميرا ايماعانبەت