باستى اقپاراتماسەلە

باۋ-باقشا شارۋاشىلىعى: كىمدەر اينالىسادى؟

استانا قالاسى ءبىر كەزدە باۋ-باقشا شارۋاشىلىعى جونىنەن ­رەسپۋبيكادا ءبىرىنشى ورىندا بولعانىن بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەۋى مۇمكىن. 2012 جىلعى مالىمەت بويىنشا قالا تۇرعىندارى كوكتەمدە ەگىپ, كۇزدە جەمىسىن تەرەتىن ەلوردا اۋماعىندا 20 مىڭنان اسا ساياجاي تەلىمى بولعان ەكەن. كەيىن ولاردىڭ كوبىن مەملەكەت قاجەتىنە بايلانىستى وتەماقىسىن تولەپ, ۇكىمەت ساتىپ العان.

ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي…

دەگەنمەن شاھار سىرتىندا شاعىن عانا باۋ-باقشا شارۋاشىلىعىن دوڭگەلەتىپ, وتباسىنىڭ ىرىس-داۋلەتىن شالقىتىپ وتىرعان قولى ەپسەكتى, ىسكە پىسىق ادامدار بارشىلىق. سولاردىڭ ءبىرى – ەرمۇرات جاكەنۇلى.

ەرمۇراتتىڭ ءبىر كەزدە ەلوردادان اۋەجايعا قاراي شىعار تاسجولدىڭ بويىندا №6 ساياجاي اۋماعىندا 10 سوتىق جەر تەلىمى بولعان. بۇل اكەسىنەن قالعان مۇرانى جاس جىگىت وتباسىمەن بىرگە پايدالانىپ, جىل سايىن قيار, قىزاناعىن, الماسى مەن المۇرتىن الىپ, قىسقى ازىق-تۇلىگىن دايىنداپ وتىر­عان. ءبىر كۇنى ول «بۇل جەر الەۋمەتتىك قاجەتتىلىككە بايلانىستى مەملەكەت مەنشىگىنە الىنادى» دەگەن حابارلاما الادى. بۇل 2006 جىل بولاتىن. قالالىق اكىمدىك وعان بار-جوعى بەس ميلليون تەڭگە وتەماقى ۇسىنىپتى.

«مۇنداي ۇسىنىسقا مەن كونبەدىم. اكىمدىكتەگىلەر «بۇدان ارتىق بيۋدجەتتە قارجى قاراستىرىلماعان» دەپ مەنى سوتقا بەردى. سونىمەن داۋ-داماي بىرازعا دەيىن سوزىلىپ, اقىر سوڭىندا ماعان باسقا جەردەن جەر تەلىمىن بەرەتىن بولىپ كەلىسىلدى. ءسويتىپ مەن قورعالجىن تاسجولىنىڭ بويىنداعى قاراجار ەلدى مەكەنى اۋماعىنان 20 سوتىق جەر تەلىمىن الدىم» دەپ ەسىنە الادى ول.

بۇگىندە ەرمۇراتتىڭ بالالارى دا ەرجەتىپ, شارۋاعا جاراپ قالىپتى. ۇلكەنى ارسەن مەن ورتانشى ۇلى امىرە اكەسىنە قولعابىس بەرەدى. قازىر ول ءوز پەرزەنتتەرىمەن بىرگە اۋلا ىرگەسىندەگى 40 سوتىق جەرگە كارتوبى مەن ءسابىزىن, ورامجاپىراعى مەن قىزاناق, قيارىن ەگىپ, وتباسى مەن اعايىن-تۋىسىن تولىق قامتاماسىز ەتىپ وتىر.

«قازىر بالالار دا ەڭبەككە توسەلىپ قالدى. وزدەرى ەڭبەك ەتىپ, جەمىسىن وزدەرى كورەتىنىنە كوزى جەتكەن سوڭ, ەرىنبەي-تالماي تەر توگەدى» دەيدى وتاعاسى.

بۇعان زايىبى ۇلتۋعاننىڭ دا سىڭىرەتىن ەڭبەگى زور ەكەنىن ايتۋ كەرەك. كوكتەمدە بازاردان ءدان ساتىپ الىپ, كوشەت وتىرعىزۋ دەگەننىڭ ءوزى – ۇلكەن شارۋا. ونى باپتاپ-كۇتۋگە دە ۇلكەن تاجىريبە, بىلىك كەرەك ەكەنىن جاستار بىلە بەرمەۋى مۇمكىن.

ساپالى ءونىم, بىتىك شىعاتىن باقشا داقىلدارىنىڭ نەگىزى وسى كوشەتتىڭ جاقسى وتىرعىزىلىپ, ايرىقشا كۇتىپ, باپتالۋىندا جاتادى. جىل سايىن ەرمۇرات وتباسىمەن بىرگە شاعىن باقشاسىنان جيىرما قاپ كارتوپ, ءۇش ءجۇز-ءتورت ءجۇز كەلى قيار مەن قىزاناق, باسقا دا داقىلداردى تەرىپ الاتىنىن ايتادى. مىنە, مۇنىڭ ءبارى ەرىنبەي, جالىقپاي توككەن تەردىڭ ارقاسىندا كەلىپ وتىر­عان ەڭبەكتىڭ جەمىسى ەكەنىن تۇسىنەمىز.

ارشالىداعى الما باعى

جاز بويى ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ اۋلاسىنا جەڭىل ماشينامەن الما اكەلىپ ساتادى. كوزدىڭ جاۋىن الاتىن, ءدامى ءتىل ۇيىرەر المانى ۇنەمى ساتاتىن – ەكى جىگىت. جىگىتتەردىڭ الماسى ۇناعان سوڭ ءبىر كۇنى قىزىعۋشىلىعىم ويانىپ, بۇل كەرەمەت المانى قايدان الاتىنىن سۇرادىم.

– ءوزىمىزدىڭ باقتا وسىرەمىز, – دەدى ايدار ەسىمدى اقسارى جىگىت. قاسىنداعى كومەكشىسى بەيبىت دەگەن ءىنىسى ەكەن. – وسى جەردەن وتىز-قىرىق شاقىرىم جەر – ارشالىدا تۇرامىز. 100 گەكتارداي الما باعىمىز بار. سودان تۇسكەن ءونىمدى وسىلاي قالاعا اكەلىپ ساتامىز. دۇكەندەرگە, سۋپەرماركەتتەرگە وتكىزەمىز. بيىل الما باعىمىز جاقسى ءونىم بەردى. شارۋامىز دا ويداعىداي ءجۇرىپ جاتىر.

اۋىلداعى قازىر بۇلار ناپاقا تاۋىپ وتىرعان الما باعىنىڭ جۇمىسىن ءبىر كەزدە مارقۇم اكەسى باستاعان ەكەن. ەڭبەگىمەن ەلگە تانىلعان ىزماعامبەت اقساقالدى كوپشىلىك «باعبان ىزەكەڭ» دەپ سىيلايتىن. ول وسى شارۋاشىلىققا جانىن سالىپ, بارلىق ۋاقىتىن ارناپتى. «جەر-انا تەر توكسەڭ, اش قالدىرمايدى. مەن مۇنىڭ بارلىعىن سەندەردىڭ ەرتەڭگى بولاشاقتارىڭ ءۇشىن جاساپ جاتىرمىن» دەيتىن جارىقتىق» دەپ ەسكە الادى ايدار اكەسى تۋرالى.

شىنىندا, ول كەزدە بالالارى بۇل سوزگە ونشا ءمان بەرمەپتى. ەندى ويلاپ قاراسا, «جاقسى اكە – بالاعا قىرىق جىل ازىق» دەگەن راس ەكەن. جىل سايىن جايقالىپ ءوسىپ, جەمىسىن توگەتىن وتىز, قىرىق الما, المۇرت, شيە, قاراقات, بۇلدىرگەن, تاعى دا باسقا جەمىس اعاشىنان وتباسىنىڭ كىرىسى ارتىپ, قورجىنى تولىسىپ وتىر.

ارنايى اۋىل شارۋا­شىلىعى ءبىلىمى بولماسا دا, ومىرلىك تاجىريبەسىمەن ­باۋ-باقشا ەگىپ, باعباندىقپەن اينالىسىپ وتىرعان ەڭبەك ادامدارىنىڭ وسىنداي ءىسى بۇگىنگىدەي نارىق ەكونوميكاسى زامانىندا كوپشىلىككە ۇلگى بولسا كەرەك.

نە ەكسەڭ, سونى وراسىڭ

– راسىندا دا, قازىر شاعىن ۋچاسكەلەرىنە باۋ-باقشا ەگىپ, قاۋىنى مەن قاربىزىن, اسقاباعىن وزدەرى وندىرەتىندەر ۇتىپ تۇر. بيىل ەلوردادا قاۋىن مەن قاربىز باعاسى وتە قىمبات. ناعىز جەمىس-جيدەك پەن باقشا داقىلدارىنىڭ پىسەتىن كەزى. ال قاربىزدىڭ ءار كەلىسى – 150-170 تەڭگە. بۇل بارىپ تۇرعان ماسقارا عوي, – دەيدى ەلوردالىق نۇرىم اقساقال.

اۋىلدان ­اعايىن-تۋىسى كەلىپ, بالا-شاعاسىمەن ­قاۋىن-قاربىز جەگىسى كەلگەن عوي. ايتۋىنا قاراعاندا, «شارىن» بازارىنان باستاپ, «ارتەم», «شاپاعات», «اسەم», «الەم» – بارلىق ساۋدا ورتالىعىن ارالاپ شىققان. «قاربىزدىڭ ەڭ ارزانىنىڭ كەلىسى – 150 تەڭگە. ءبىر قاربىز ەڭ كەمى 6-7 كەلى شىقسا, 1000 تەڭگەگە ساتىپ الاسىز. ون قاربىز الساڭىز, 10 مىڭ تەڭگەڭىزدى ساۋداگەردىڭ قالتاسىنا ساناپ بەرەسىز. مىنە, وسىنى كورىپ, قاراجار اۋىلىندا تۇراتىن جيەنىمە قاتتى رەنجىدىم» دەدى قاريا.

– نەگە؟ – دەپ سۇرايمىز اڭگىمەگە تارتىپ.

– جەكەمەنشىك ءۇيى بار. ەسىگىنىڭ الدىندا التى سوتىق جەرى بار. سوعان ەشتەڭە ەكپەيدى عوي. ماسقارا ەرىنشەك. «جۇمىستان قولىم تيمەيدى» دەپ سىلتاۋ ايتادى. اۋلاسىندا قۇدىعى بار. سودان سۋارسا, ەككەن داقىلدارى شىعار ەدى. وتكەندە بارسام, اۋلاسىن ءارامشوپ باسىپ جاتىر. ءبىراز ۇرىسىپ, ارتىنان اقىلىمدى ايتتىم.

– اينالايىن-اۋ, مىناداي قىمباتشىلىق ەكى بۇيىردەن قىسىپ بارا جاتقان زاماندا اۋلاڭداعى التى سوتىق جەرىڭە ءارامشوپ ءوسىرىپ, ساعان نە كورىندى؟ ەرىنبە, كۇزدە جەردى قازىپ, تىڭايتقىش سەۋىپ تاس­تا. كوكتەمدە ونى كۇرەكپەن قوپسىتساڭ, جەرىڭ جۇپ-جۇمساق بولىپ, توپىراعى بىلقىلداپ جاتادى. سوعان جۇلگە-جۇلگە جال جاساپ, قىزاناق پەن ءتاتتى بۇرىش, كادى كوشەتتەرىن وتىرعىزساڭ, قيار مەن قاۋىن, قاربىزدىڭ ءدانىن توپىراققا تىقساڭ بولدى, جاز ورتاسىندا جەمىسىن تەرىپ, جەپ وتىراسىڭ دەسەم, «وعان ۋاقىت قايدا؟!» دەپ كۇيدىرەدى, – دەپ قاريا ءبىراز شىندىقتىڭ بەتىن اشىپ تاستادى.

جاسىراتىنى جوق, شى­نايى قۇلشىنىسىمەن شاعىن عانا شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ وتىرعانداردى كورىپ ءسۇيسىنىپ, قولىنداعى باردى ۇقساتا الماي جاتقان باۋىرلارىمىزعا جانىمىز اشيتىنىن دا جاسىرا المايمىز.

نە ەكسەڭ, سونى وراسىڭ. بۇل ەندى اقيقات. تەك قارا جەرگە ماڭداي تەردى توگىپ, ەڭبەكتەنە بەرۋ كەرەك. سوندا داستارقانىمىز دا مولايا تۇسەرى ءسوزسىز.

تاعىدا

admin

«استانا اقشامى» گازەتى

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button