مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ حالىقپەن اشىق جۇمىس ىستەۋى, ديالوگ قۇرۋى نەگە دۇرىس جولعا قويىلمايدى؟ بۇل ماسەلەنى ەل پرەزيدەنتى جىل سايىنعى جولداۋىندا, پارلامەنتپەن وتكىزگەن ماجىلىستەرىندە قاداۋ-قاداۋ ماسەلە رەتىندە ۇنەمى ايتىپ ءجۇر. وسىعان وراي, «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» نەمەسە «ەستيتىن مەملەكەت» اتتى تۇجىرىمدامالار قابىلدانعانى ەلگىلى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇل تۇجىرىمداماسى كوپتەگەن ماسەلەگە قوزعاۋ سالىپ, قالىڭ ەل تاراپىنان قولداۋ تاپقانى بەلگىلى. ياعني بيلىك بۇقاراعا بارىنشا جاقىن بولۋى كەرەك. شەنەۋنىكتەر الدىنا كەلگەن ادامعا شەكەسىنەن قاراماي, قايتا ماسەلەسىن شەشىپ بەرۋگە ۇمتىلۋى ءتيىس. پرەزيدەنت جولداۋىندا ايتىلعان پىكىردى, مىنە, وسى ەكى اۋىز سوزگە سىيدىرۋعا بولادى. سودان بەرى نە ىستەلدى, نە وزگەردى؟ بۇگىن وسىنى سارالاپ كورۋگە تىرىستىق.
«ەستيتىن مەملەكەت» بولۋدىڭ شارتى قانداي؟
قر كونستيتۋتسياسىنداعى 3-باپتىڭ 1-تارماعىندا «مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-ءبىر باستاۋى – حالىق» دەپ جازىلعان. 2-تارماعىندا «حالىق بيلىكتى تىكەلەي رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم جانە ەركىن سايلاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرادى, سونداي-اق ءوز بيلىگىن جۇزەگە اسىرۋدى مەملەكەتتىك ورگاندارعا بەرەدى» دەلىنگەن. جالپى, ازاماتتىق قوعام قالىپتاستىرۋدىڭ العىشارتتارى, دەموكراتيانىڭ جاريا كورىنىستەرى زاڭدا كورسەتىلگەنمەن, ءىس جۇزىندە ولاي بولماي تۇر. تۇرعىنداردىڭ جايشىلىقتا اۋىزشا ايتقان تالاپ-تىلەگىن, ارىز-شاعىمىن مەملەكەتتىك ورگاندار قاراستىرا المايدى. بىراق ولاردى ۇنەمى پروكۋراتۋرا سىندى قۇزىرلى ورگاندار تەكسەرەدى, قر اكىمشىلىك راسىمدىك-پروتسەستىك كودەكسىندە جازىلعانداي, قر اكىمشىلىك راسىمدەر تۋرالى زاڭناماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا جانە حالىقارالىق قۇقىقتىڭ جالپىعا بىردەي تانىلعان قاعيداتتارى مەن نورمالارىنا نەگىزدەلگەن وسى كودەكس پەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وزگە دە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرىنەن تۇرادى.
قازىرگى ۋاقىتتا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ تۇرعىندارمەن ءوزارا ءىس-قيمىلىنا ازاماتتاردىڭ وتىنىشىمەن جۇمىس ىستەۋ جۇيەلىلىگىنىڭ جانە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ پرواكتيۆتىلىگىنىڭ بولماۋى اسەر ەتەدى. حالىقپەن كەرى بايلانىس ماسەلەلەرىن شەشۋ, بۇلاردىڭ ءبارى دۇرىس, بىراق جالپى ەلدەگى جاعدايعا مونيتورينگ جۇرگىزۋ, پروبلەمالى ايماقتاردى انىقتاۋ ماڭىزدى. ەلدىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ, مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ جانە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ كاسىبيلىگىن ارتتىرۋ تالاپ ەتىلەدى. «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» – بۇل بارىنشا اشىق جانە ەسەپتى مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋ. سوندىقتان تۇجىرىمدامانى ازىرلەۋ بارىسىندا, ءبىرىنشى كەزەكتە, حالىقتىڭ پىكىرى بارىنشا ەسكەرىلۋى ءتيىس.
«حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنىڭ باستى ماقساتى بيلىك پەن حالىق اراسىندا كونسترۋكتيۆتى ديالوگ ورناتۋ بولسا, قوعامداعى اشىقتىق, ادامداردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا جەدەل تۇردە نازار اۋدارۋ – باستى باسىمدىقتىڭ ءبىرى. تسيفرلاندىرۋ داۋىرىندە, ەلەكتروندى ۇكىمەت قارقىندى دامىپ جاتقان كەزدە بۇل ءىس كەشەۋىلدەمەيتىن شىعار دەگەن ۇمىتتە بولعانىمىز راس. تۇرعىنداردىڭ كوپ بولىگى سولاي ويلادى. مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ولاردىڭ وكىلدەرى, باسشىلارى الەۋمەتتىك جەلىدە ءوز پاراقشاسىن جەدەل اشىپ, تانىمال توپتارعا تىركەلىپ, تىكەلەي ەفيرگە جاپپاي شىعۋى بايقالدى. تىكەلەي ەفيردەگى كەيبىر وزەكتى ساۋالدارىنا تۇرعىندار بىردەن جاۋاپ العان جوق, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر كوبىنە رەسمي تۇردە سۇرانىس جىبەرۋ كەرەگىن العا تارتتى. جەكەگە كەلەتىن سۇراقتار كوبىنە جاۋاپسىز قالاتىن. قاتىپ قالعان ءباسپاسوز رەليزىن وقىپ بەرۋدى ماقسات ەتكەن مەمورگان باسشىلارى حالىقتىڭ ىقىلاسىن ەمەس, اشۋ-ىزاسىن كەلتىردى. سەنىمسىزدىك كۇننەن-كۇنگە حالىقتى اشىندىرا تۇسەدى. فەيك-اككاۋنتتاردا جاعىمدى جازىلعان كوممەنتاريلەر مەن پىكىرلەردىڭ كوبەيۋى جاعدايدى ۋشىقتىرا تۇسپەسە, ماسەلەنى وڭ شەشە قويعان جوق. وسىلايشا, قاراپتان-قاراپ وتىرىپ كوزبوياۋشىلىققا ۇرىندىق. كىمدى, نەگە الدايمىز – بەلگىسىز.
قاتىپ قالعان ءباسپاسوز رەليزىن وقىپ بەرۋدى ماقسات ەتكەن مەمورگان باسشىلارى حالىقتىڭ ىقىلاسىن ەمەس, اشۋ-ىزاسىن كەلتىردى. سەنىمسىزدىك كۇننەن-كۇنگە حالىقتى اشىندىرا تۇسەدى. فەيك-اككاۋنتتاردا جاعىمدى جازىلعان كوممەنتاريلەر مەن پىكىرلەردىڭ كوبەيۋى جاعدايدى ۋشىقتىرا تۇسپەسە, ماسەلەنى وڭ شەشە قويعان جوق
حالىقتىڭ سۇراعىن جولداعان رەداكتسياعا دا مەمورگاننان ۋاقىتىلى جاۋاپ كەلگەنىن ءالى كورمەدىم. بىرنەشە رەت قۇزىرلى ورگانعا ايتىپ, جازىپ ءجۇرىپ, ارەڭ دەگەندە ورىسشادان شالا اۋدارىلعان قىسقاشا ماتىنگە زورعا دەگەندە قول جەتكىزەسىڭ. شىندىعى سولاي.
جۋرناليست جاۋاپ الا الماسا, وزگەلەر نە ىستەيدى؟
قاراپايىم حالىق پەن قۇزىرەتتى ورگانداردىڭ اراسىن جالعايتىن, كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندەگىسىن جەتكىزەتىن جۋرناليستەر مينيسترلىكتەردەگى, باسقارمالارداعى ءباسپاسوز قىزمەتىمەن قويان-قولتىق جۇمىس ىستەيدى. الايدا ءدال قازىرگىدەي باعا شارىقتاپ, الەۋمەتتىك ماسەلەلەر ۋشىققان كەزدە, اسىرەسە, وسى سالاعا قاتىستى مەمورگانداردان تۇرعىنداردىڭ ءزارۋ سۇراعىنا جاۋاپ الۋ قيىن تۇيىنگە اينالدى.
قر «مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى» زاڭدا كورسەتىلگەندەي, جاڭادان ورىنتاققا جايعاسقان لاۋازىمدى تۇلعالار كومەكشىلەرى مەن ءباسپاسوز حاتشىلارىن كونكۋرسسىز-اق ءوزى تاعايىنداي الادى. بۇل – مەملەكەت باسشىسى ايتقان حالىق مۇقتاج بولعاندىقتان قابىلدانعان شەشىم ەكەنى اقيقات. «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىندا ايتىلعانداي, مەملەكەتتىك ورگاندار حالىقتىڭ ءۇنىن ەستيتىن جاعدايعا جەتۋ جولىندا مەمورگاندار دا, باق وكىلدەرى دە كۇندىز-ءتۇنى ەڭبەكتەنىپ جاتىر. ءتىپتى قوعامداعى وزەكتى پروبلەمالاردى, اتقارۋشى ورگاننىڭ جىلت ەتكەن جاقسى ءىسىن, جۇمىسىن جالپاق جۇرتقا جاريالاپ, جەتكىزىپ وتىرعان دا ءبىز.
ال ەندى سول مەملەكەتتىك ورگاندارعا ساۋال جولداپ, جاۋابىن الۋ – قيىننىڭ قيىنى. باق تۋرالى زاڭدا «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ سۇراۋ سالۋىنا جاۋاپ ۇسىنباعانى نەمەسە ۋاقىتىلى جاۋاپ ۇسىنباعانى ءۇشىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ لاۋازىمدى ادامدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن جاۋاپتىلىقتا بولادى» دەلىنگەن.
مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا, قوعامنىڭ كەلەڭسىزدىگىن, كەمشىلىگىن ايتقان, حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەگەن جانداردىڭ جانايقايىنا بەيجاي, نەمقۇرايدى قاراۋعا استە بولمايدى
جۋرناليست – قاراپايىم ادامداردىڭ جانايقايىن جەتكىزۋشى, بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى التىن كوپىر. زاڭدا جازىلعانداي, جۋرناليست (بۇقارالىق اقپارات قۇرالىنىڭ وكiلi) – ەڭبەك قاتىناسى نەمەسە وزگە دە شارتتىق قاتىناس نەگiزiندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالى ءۇشiن حابارلامالار مەن ماتەريالدار جيناۋ, ولاردى وڭدەۋ جانە ازiرلەۋ جونiندەگi قىزمەتتi جۇزەگە اسىراتىن جەكە تۇلعا.
كۇن سايىن رەداكتسيامىزعا ءارتۇرلى سۇراقپەن قالا تۇرعىندارى حابارلاسادى. بىلىمگە, تاربيەگە قاتىستى ساۋال كوپ. وسىعان وراي, مينيسترلىكتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنە WhatsApp جەلىسى ارقىلى سۇراقتارىمىزعا جاۋاپ بەرۋىن سۇرادىق. ءبىر اپتاداي ۋاقىت مينيسترلىكتەن ەشقانداي جاۋاپ بولمادى. اپتا سوڭىندا حابارلاسقانىمىزدا, مينيسترلىك وكىلى دورەكىلىك تانىتىپ, قاتاڭ داۋىسپەن جاۋاپ بەرىپ, تەلەفون تۇتقاسىن قويا سالدى. ءوزىم تالاي جىل مەملەكەتتىك قىزمەتتە بولعاندىقتان, مۇنداي قىلىق مەملەكەتتىك قىزمەتشىگە ءتان ەمەس ەكەنىن دە ايتىپ ۇلگەرمەدىم.
جۋىردا Facebook جەلىسىندە بەلگىلى جۋرناليست گۇلبانۋ ابەنوۆا وسى تاقىرىپقا ساي جانايقايىن ارنايى پوست قىلىپ جاريالادى. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ, ولاردىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن جازىپ جۇرگەن جۋرناليستەردىڭ ساۋالدارىنا ءتىپتى نازار اۋدارمايتىنىن اشىنا جازدى:
«مەنىڭ جازبالارىمدى بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار وقيتىنىن بايقايمىن. ءبارى دە مەنىڭ بايلانىس ءنومىرىمدى بىلەدى جانە بىردەن قوڭىراۋ شالىپ, جاۋاپ بەرۋگە تىرىسادى, الايدا مىنانى ەسكەرىڭىز. كاسىبي بىلىگى جوق ءباسپاسوز حاتشىلارى ءسىز باسقارعان مينيسترلىككە كوپتەگەن پروبلەما اكەلۋى ابدەن مۇمكىن. ەگەر ءباسپاسوز حاتشىلارى ءوزىنىڭ جۇمىسى تۋرالى حابارلاما العىسى كەلمەسە, مىنا ەرەجەلەردى ەسىڭىزدە ۇستاڭىز:
* ءوز پىكىرىمدى ءبىلدىرۋ ءۇشىن كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىمدى ىسكە اسىرامىن.
* مەنىمەن قارىز العان اداممەن سويلەسكەندەي كەيىپتە, مىسالى, 90-جىلداردىڭ باسىندا مەن سىزدەن ءجۇز سوم قارىز الىپ, ءالى كۇنگە دەيىن بەرمەي جۇرگەندەي كوزقاراستى مۇلدە وزگەرتىڭىز.
* سونداي-اق ءسىز نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى سياقتى مەنىمەن اقىل-ەسى كەم جاندارعا ارنالعان مەكتەپتىڭ ەكىنشى سىنىبىنداعى بالاعا سويلەگەندەي كەيىپ تانىتۋدىڭ قاجەتى جوق.
گۇلبانۋ ابەنوۆانىڭ مينيسترلىكتەردەگى تاجىريبەسىز ءباسپاسوز حاتشىلارىنا, SMM ماماندارىنا ايتارى – وسى. كاسىبي جۋرناليست رەتىندە دە, ادام رەتىندە دە وتە دۇرىس ايتادى. وسى قاعيدالاردى بىلمەگەن ماماندار مينيسترلىكتەرگە, مەملەكەتتىك ورگاندارعا وڭ يميدج, دۇرىس پىكىر اكەلمەۋى ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى قازىر ادامدار وتە ساۋاتتى, عالامتور مەن تەحنولوگيا دامىعان زاماندا التى جاسار بالادان الپىس جاسقا دەيىنگى ارالىقتاعى كەز كەلگەن ادامنان سۇراساڭىز, ءوز قۇقىعىن سانامالاپ, ساراپتاپ ايتىپ بەرە الادى. سوندىقتان مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا, قوعامنىڭ كەلەڭسىزدىگىن, كەمشىلىگىن ايتقان, حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەگەن جانداردىڭ جانايقايىنا بەيجاي, نەمقۇرايدى قاراۋعا استە بولمايدى.
حالىقتىڭ سۇراعىن جولداعان رەداكتسياعا دا مەمورگاننان ۋاقىتىلى جاۋاپ كەلگەنىن ءالى كورمەدىم. بىرنەشە رەت قۇزىرلى ورگانعا ايتىپ, جازىپ ءجۇرىپ, ارەڭ دەگەندە ورىسشادان شالا اۋدارىلعان قىسقاشا ماتىنگە زورعا دەگەندە قول جەتكىزەسىڭ. شىندىعى سولاي
«بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» زاڭنىڭ 18-1-بابىندا «بۇقارالىق اقپارات قۇرالى اقپارات يەلەنۋشىگە رەسمي حابارعا كىرمەيتىن اقپاراتتى بەرۋ تۋرالى سۇراۋ سالۋمەن جۇگىنۋگە قۇقىلى. سۇراۋ سالۋعا جاۋاپ, ەگەر سۇراۋ سالۋدىڭ وزىندە وزگەشە كورسەتىلمەسە, ول كەلىپ تۇسكەن كۇننەن باستاپ جەتى جۇمىس كۇنى ىشىندە, كەلىپ تۇسكەن سۇراۋ سالۋ نىسانىندا جانە تىلىندە ۇسىنىلادى» دەلىنگەن. قر كونستيتۋتسياسىندا ايتىلعانداي, مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-ءبىر باستاۋى – حالىق. سوندىقتان دا مەملەكەتتiك ورگاندار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ, قاجەتتى قۇجاتپەن, جاۋاپپەن قامتاماسىز ەتۋگە مiندەتتى.
«مەملەكەتتىك ورگانداردا جۇمىس ىستەۋ مادەنيەتىن تولىق جاڭعىرتقان ءجون» دەگەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءسوزى مىنا مىسالدا دالاعا كەتكەنمەن بىردەي. ايتا بەرسە, مۇنداي مىسال كوپ. سۇراعىنا اشىق جاۋاپ الا الماعان تۇرعىن, ارينە, ونى الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا جازادى. قوعامدىق پىكىر قالىپتاسادى. ول دەگەنىڭ ءتۇرلى الەۋمەتتىك قارسىلىققا, مەمورگاندارعا دەگەن سەنىمسىزدىك جايلاعان ءىس-ارەكەتتەرگە جالعاسۋى ابدەن مۇمكىن. سەبەبى بيلىك تاراپىنان بۇقاراعا بيۋروكراتيالىق كوزقاراس تىيىلماي تۇر. مۇنى ءار جيىندا مەملەكەت باسشىسى سىناپ ايتىپ ءجۇر.
ەلەكتروندى ۇكىمەت تىعىرىقتان شىعارا ما؟
بىزدە ءبىر قۋانارلىعى سول, «eGov ەلەكتروندى ۇكىمەت پورتالىنىڭ» جۇمىسى جاقسى جولعا قويىلعان. اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق يننوۆاتسيالار ەسەبىنەن مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ ەل حالقىمەن ءوزارا ءىس-قيمىلىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ازىرلەنگەن جوبا ازاماتتار مەن مەملەكەتتىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىگىن ىڭعايلى, قاراپايىم, قولجەتىمدى جانە تۇسىنىكتى ەتۋ ءۇشىن ەلەكتروندى ۇكىمەت جۇمىس ىستەيدى. 17 جىلدىڭ ىشىندە پورتالعا 14 ملن قولدانۋشى تىركەلىپ, 400 ميلليوننان استام قىزمەت العان. مەملەكەت كورسەتەتىن قىزمەتتەردى جەڭىلدەتىپ قانا قويماي, جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن تومەندەتىپ وتىر. ازاماتتاردىڭ ءومىرىن قولايلى ەتە تۇسكەنىن اتاپ ءوتۋ قاجەت.
«ەلەكتروندى ۇكىمەت جوباسى بويىنشا الەمدەگى كوشباسشى ەلدەردىڭ قاتارىنا كىرىپ وتىرمىز. ونلاين قىزمەتتەر كورسەتۋ جونىنەن العاشقى وندىققا كىرەمىز. وسى جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ەلەكتروندى نەگىزدە سمارتفون ارقىلى كورسەتىلەتىن مەملەكەت قىزمەتتەرىنىڭ ۇلەسىن 90 پايىزعا جەتكىزۋ مىندەتى تۇر. ءموبيلدى قوسىمشانى قازىردىڭ وزىندە 3 ميلليونداي ادام قولدانىپ ءجۇر. بۇلاردىڭ ءبارى – اي سايىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇگىنەتىن بەلسەندى قولدانۋشىلار» دەدى «ۇلتتىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار» اق باسقارما توراعاسى روستيسلاۆ كونياشكين.
وسىدان ون جىلداي بۇرىن, 2012 جىلدارى «eGov ەلەكتروندى ۇكىمەت پورتالىندا» مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ 77 ءتۇرى قولجەتىمدى بولسا, بۇل – قازىرگى بار قىزمەتتىڭ 11 پايىزى عانا. بۇگىندە 700-دەن استام مەملەكەتتىك قىزمەتتى ونلاين فورماتتا, ياعني تەلەفونمەن وڭاي الۋعا بولادى. ەندى تەك الىس, شالعاي جاتقان اۋىلداردى ينتەرنەتپەن, قولجەتىمدى اقپاراتپەن, قۇجاتتارمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا جۇمىستى جەدەلدەتۋ تسيفرلىق دامۋ جانە اەروعارىش مينيسترلىگىنىڭ باستى مىندەتىنە اينالۋى ءتيىس.
تيىمدىلىگىن ءالى دە زەرتتەۋ كەرەك شىعار, سوڭعى ۋاقىتتا «اشىق نقا» پورتالىندا ازاماتتار زاڭ جوبالارىن تالقىلاۋعا دا قاتىسىپ ءجۇر. مەملەكەتتىك ورگاندارعا قاتىستى حالىقتا سۇراق كوپ, بىراق جاۋاپ ۇنەمى كەشىگىپ, يا تۇسىنىكسىز تىلدە كەلەتىنى تاعى راس. ورىسشادان قازاقشاعا نەمەسە قازاقشادان ورىسشاعا شالا اۋدارىلعان ءماتىن تۇرىندەگى ماردىمسىز جاۋاپتار بۇقارانىڭ كوڭىلىن تولتىرا المايدى, قۇرعاق ستاتيستيكالار قاراپايىم حالىقتىڭ نە تۇسىنەرىن بىلمەي دال بولادى.
كەشەگى سايلاۋ كەزىندە دە قانشاما دەپۋتات حالىق الدىندا ۋادەسىن توگىپ, سايلاۋالدى باعدارلاماسىمەن تانىستىردى. «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار», ايتىلعان ۋادەلەر ورىندالۋى ءتيىس. بۇل جولدا جەرگىلىكتى ءماسليحاتتار مەن پارلامەنت بىرلەسىپ جۇمىس ىستەسە, ءىس ناتيجەلى بولار ەدى.
مەملەكەتتىك ورگاندار قاعاز جۇزىندە بولسىن, ءداستۇرلى باق, ەلەكتروندى قۇرالدار تۇرىندە بولسىن, حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا قۇلاق اسىپ, پروبلەماسىن شەشەتىن, شىن مانىندە, ەستيتىن ۇكىمەتكە اينالۋى ءتيىس. بۇل – قوعام تالابى, بۇگىننىڭ شىندىعى.
