ءبىلىم جانە عىلىم ۆيتسە-ءمينيسترى مۇرات ابەنوۆتىڭ «ۋاقىت – باستى باسەكەلەس» دەگەن ماقالاسى («ەگەمەن قازاقستان» گازەتى, 25 شىلدە, 2013 جىل) قازاقستاندا ساۋاتتىلىق ساۋابىنا كەنەلۋدىڭ قىر-سىرىن جىكتەپ-جىلىكتەپ بەرگەن. سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي ەتىپ.
«وسى كۇنگى ءومىر ۇلگىدەن شىعا الماۋشىلىقتى, بىرسارىندىلىقتى, ورامسىزدىقتى كوتەرمەيدى» دەيدى ول. راس. وندايدى بۇل زامان كوتەرمەك تۇرماق, قابىلداي المايدى قازىر. تەحنيكا مەن تەحنولوگيا الاتاۋشا اسقاقتاپ, داۋسىز دامىپ جاتقان كەزەڭدە ءبىلىم جۇيەسىن كەڭەستىك سارىننان ادا ەتكەن ابزال.
ۇلتتىق ۇستانىمدى ۇمىتپاساق…
«كەڭەستىك» دەمەكشى, مۇرات ابۋلاميتۇلىنىڭ پىكىرىنشە, «كەز كەلگەن وقۋ ماتەريالى, ءتىپتى, قولدانىلاتىن پەداگوگتىك ءادىس-تاسىلدەر دە ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق ساتىلارىندا, وقۋ ورىندارىنىڭ مەنشىك تۇرىنە جانە وقىتىلۋ تىلىنە قاراماستان, حالقىمىزدىڭ سالت-داستۇرىمەن, ۇلتتىق مادەنيەتپەن, جەرگىلىكتى دەرەكتەرمەن ەتەنە بايلانىستا قاراستىرىلعانى ءجون». مينيستر ورىنباسارىنىڭ مىنا ءسوز تىركەستەرىن ۇلتتىڭ ۇلى ۇستازدارى ىبىراي التىنسارين مەن احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ اماناتىنا ادالدىق سىندى قابىلداعانىمىز راس.
«تەحنيكا مەن تەحنولوگيا» دەگەنگە كەلسەك, وسى ماقالادا: «ءسوزدىڭ شىنى سول, كومپيۋتەر, ينتەرنەت, سمارتفون سەكىلدى كوز جاۋىن الاتىن كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار اراسىندا تۋىپ-وسكەن جاڭا ءداۋىر وقۋشىلارى بۇرىنعىشا وقىعىلارى كەلمەيدى. زاماناۋي اقپاراتتىق ورتا ادامزات تاريحىندا ءدال قازىرگىدەي باي ءارى جان-جاقتى بولىپ كورىنگەن ەمەس. ال, وسى رەسۋرستاردىڭ بەلسەندى پايدالانۋشىسى بولا قويماعان مۇعالىم بالانىڭ ول ورتادا ارەكەت ەتۋىن شەكتەيدى. ءسويتىپ, وقۋشىلاردى ستاندارتتى شەشىمدەردى قاجەت ەتەتىن, ءىش پىستىراتىن تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا ماجبۇرلەيدى» دەپ وي ۇزاتادى. قۇپتاۋدان باسقاعا قۇلىق تانىتىپ كورىڭىزشى, قانە!.. كەرەك دەسەڭىز, ءبىلىم سالاسىنىڭ وسىنداي قازاقستاندىق قالىبىن حالىقارالىق زەرتتەۋلەر دە راستاعان. ءبىزدىڭ وقۋشىلاردىڭ تەك بەس پايىزى عانا مەكتەپ قابىرعاسىندا العان ءبىلىمىن ناقتى ومىردە پايدالانا الاتىن بولىپ شىعىپتى. ال, دامىعان ەلدەردەگى وقۋشىلاردىڭ بۇل تۇرعىداعى كورسەتكىشى – 28,6 پايىز!
قازاق قوعامىنا نارىقتىق كادەگە جارايتىن ماماننىڭ كەرەكتىگى بەلگىلى. «دەگەنمەن, ول جاھاندانۋ ۇدەرىسىنە ىلىنەمىن دەپ جەكە باسىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنەن اجىراماۋى, ونى ساقتاپ, تاراتا بىلۋگە ۇيرەنۋى كەرەك» دەيدى ماقالا اۆتورى.
«بەس دەڭگەي» نەگە تومەن ورەسىنەن؟
ۇلتتىق ۇستانىمدى شەگەلەي تۇسكەن اۆتور, سونىمەن قاتار, شاكىرتىنە ءبىلىم بەرەتىن ۇستاز ونىڭ ءوز بەتىمەن ىزدەنۋىنە دە ىقپال ەتۋى تيىستىگىن ەسكەرتەدى. كوپ ۋاقىتىن تىڭداۋمەن, ۇسىنىلعان ماتەريالداردى جاتتاپ, قايتالاۋمەن وتكىزەتىن وقۋشىدان مازمۇندى وزدىگىنەن يگەرىپ, ءوز پىكىر-ۇستانىمى بار تۇلعا شىقپاسىنا الاڭدايدى. بۇل رەتتە ءۋاج-بايلامىن «اشىققانعا بالىق بەرمە, قارماق بەر» دەگەن تامسىلمەن تۇزدىقتاپ قويعانى دا ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋشىلەر تاراپىنان كوپ جايتتى اڭعارتىپ تۇر. «بالىق جەپ» كەلە جاتقانىمىزعا ءبىراز جىل بولعانمەن, ونى قالاي «اۋلاۋ» كەرەكتىگىنەن ماقۇرىمداۋ ەكەندىگىمىز جاسىرىن ەمەس. تارىدايىنان جاتىپىشەرلىككە جامان ۇيرەنگەن ۇرپاقتىڭ تاۋداي نۇسقاسى دا «دايىن اسقا – تىك قاسىق» بولارىنا ءشۇبا جوق. دەمەك, قازاق مەكتەپتەرىنە وقۋ ماتەريالدارىن يگەرۋدىڭ «ءبىلىم – تۇسىنىك – قولدانىس – جۇيەلەۋ – قورىتۋ» دەڭگەيلەرىن ۇستانسا, جەتىپ-اق جاتىر ەكەن. ازىرگە وسىلاردىڭ ىشىندەگى تەك ءبىلىم مەن تۇسىنىككە قاناعاتتانىپ جۇرگەن جايىمىز بار. «بەستىك» باعاسىن بەسەۋىن يگەرگەندەرگە عانا قويۋ كەرەك بولسا, بۇگىنگى دەڭگەيىمىز «دۆوەچنيك» بالانىڭ و جاق, بۇ جاعىندا ماڭگىرىپ جۇرگەن سياقتى.
باستى باسەكەلەس – ۋاقىت اعزام
كوسىلتە جازعان كولەمدى ماقالاعا ءۇن قاتۋداعى ماقساتىمىز – بۇگىنگى ابەۋقوڭىر تىرلىككە كەشەگى بىلىممەن جەتكەنىمىزگە مالدانىپ وتىرا بەرمەۋ كەرەكتىگىن اڭعارتۋ. ول ءۇشىن «ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا قۇبىلمالى تاريحي جاعدايدا «ەسكىرگەن نەمەسە سۇرانىسى جوق عىلىمي جانە ءبىلىم پاندەرىنەن ارىلۋ, سونىمەن بىرگە, سۇرانىس كوپ جانە بولاشاعى بار باعىتتاردى كۇشەيتۋ قاجەت» دەگەن سوزدەرىن ۇدايى ەستە ۇستاي وتىرىپ, ماماندىقتىڭ ناقتى ءتۇرىن تاڭداعاننان گورى ومىردە قاجەت, وقۋ پاندەرىمەن تىعىز بايلانىسقان داعدىلاردى يگەرۋگە كوبىرەك كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك» ەكەن. قازاقستاندىق ءبىلىمنىڭ جايىن سول سالانىڭ ۆيتسە-ءمينيسترى «جەتى رەت ولشەپ, ءبىر رەت كەسىپ» وتىرعانى انىق.
«…3-5 جاس ارالىعىنداعى 1 600 بالاعا تاپسىرمالاردىڭ ءار الۋان شەشىمدەرىن تابۋعا قاتىستى تەستىلەر بەرىلدى. بالالاردىڭ 98 پايىزى «شىعارماشىلىقتىڭ كەمەڭگەرى» اتاندى. بەس جىلدان كەيىن وسى بالالارمەن تەست قايتا وتكىزىلگەندە, 32 پايىزى عانا «كەمەڭگەر» مارتەبەسىن راستاي الدى. 13-15 جاس شاماسىندا بۇل كورسەتكىش 10 پايىزعا تومەندەپ كەتتى. قىزىعى, بۇل تەستىلەردى تاپسىرعان ەرەسەك ادامداردىڭ ناتيجەسى – 2-اق پايىز! ءبىز كىشكەنە بالانىڭ قولىنان كەلەتىنى شامالى, ولاردىڭ قابىلەتى ەسەيگەن كەزدە عانا اشىلادى دەپ ويلايمىز. سويتسەك, قازىرگى وقىتۋ جۇيەسىندە بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى جىلدان-جىلعا تومەندەي بەرەدى ەكەن» دەگەنى دە – جايدان-جاي ايتا سالدىعا سىيمايتىن ءسوز!
قوعامنىڭ جاڭارىپ وتىرۋى – زاڭدىلىق. ال, جاڭا قوعام جالپاقشەشەيلىكپەن قالىپتاسپاۋى ءتيىس. سونىڭ ءبارىن ەكشەي كەلە, ءبىز دە ءوز سوزىمىزگە «ەگەمەندەگى» ەلەرلىك ماقالا تۇيىنىمەن نۇكتە قويساق: «قازىرگى زاماندا ۇستازدار ءۇشىن دە, وقۋشىلار ءۇشىن دە باستى باسەكەلەس ۋاقىت ەكەنىن ەستە ۇستاۋىمىز كەرەك».
بىراق, جاراتىلىسىمىزعا ءتان جايباسارلىقپەن سول ۋاقىتتى «ايتەۋىر, ءبىر كەلەر…» دەپ كۇتىپ وتىرعاندا, الدەقاشان-اق ءوتىپ كەتكەنىن سەزبەي قالىپ جۇرمەسەك يگى.
