جاڭالىقتار

ءبىر مىسقال مۇڭ (كورنەكتى اقىن كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتىڭ تاڭدامالى ەكى تومدىق ولەڭدەر جيناعى تۋرالى وي)

اقىننىڭ مىنا دۇنيەدە قانشا جىل جاساعانى ماڭىزدى ەمەس. حالىققا ونىڭ ادام جان-دۇنيەسىنىڭ دۇعاسىنا اينالعان ولەڭدەرى كەرەك. ءسوزدىڭ كيەسى رۋحىنا سىڭبەيىنشە ولەڭ جازبايتىن سەرتى كەرەك. جيىرما جاسىندا دۇنيەلىك كوزقاراستى وزگەرتكەن اقىندار دا بولعان شىعار تاريحتا, ال وتىز جاسىنا كەلمەي ادەبيەتتىڭ تاريحىندا قالعاندار جەتەرلىك. سۇلتانماحمۇت, مەڭدەكەش, ساتتار, ەسەنين… ولار, بالكىم, تاعدىر تاقتاسىنداعى جازۋدى وزگەرتكەن شىعار, مۇمكىن سودان جۇلدىزعا اينالىپ كەتكەن.

اللانىڭ پارمەنىمەن كوكتەن تۇسىرىلگەن جىر, شايىردى ماڭگىلىك جىر بەسىگىنە قۇنداقتايدى. القىزىل تاڭدا پەرىشتەلەر اللادان ءسۇيىنشى سۇراعاندا جەر بەتىنە اقىندار كەلگەن شىعار دەيدى تۇيسىك. ارداقتى مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ع.س.) «ادامداردىڭ اراسىندا مۇسىلمانعا ەڭ جاقىنى اقىندار شىعار» دەگەن. كەيىننەن «اقىنداردىڭ جۇرەگى – اللانىڭ قازينەسى-ءدۇر» دەگەن بايلام جاساعان. پايعامبارلىق پەن اقىندىق اللانىڭ سۇيگەن قۇلىنا بەرىلگەن دەپ جاتامىز. اقىندىق – اللانىڭ اماناتى. قۇداي ءسوزى. اقىندىقتىڭ ەڭ بيىك ەتالونى دا قۇداي. ولەڭ – تاعدىر. ولەڭدى تاعدىرىم دەپ تۇسىنگەن اقىن – ادەبيەتتىڭ ادال پەرزەنتى, ءسوز ونەرىنىڭ قۇلى. ءبىزدىڭ كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ تۋرالى پىكىرىمىز دە وسىعان سايادى.

ادەبيەت تاريحىنىڭ ءوزى تراگەديادان تۇرادى. ولار «سوعىستان سوڭ تۋعاندار» ەدى. شەتتەرىنەن ولەڭمەن دەرتتەنگەن, ادەبيەتكە ادال, بەكزات بولمىستى جىگىتتەر. كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ, جۇماتاي جاقىپباەۆ, جاراسقان ابدىراشەۆ, تىنىشباي راحيموۆ, ءداۋىتالى ستامبەكوۆ…

بارلىعى دا باقيلىق بولعان بۇگىندە. كەيدە قايتا ورالماس ماڭگىلىك ساپاردى كەڭشىلىك اقىن باستاپ كەتكەندەي كورىنەدى بىزگە. ەلۋگە تولماعان بارلىعى. بىراق, اقىننىڭ جاسىنىڭ ماڭىزدى ەمەس ەكەندىگىن جوعارىدا ايتتىق قوي. اڭگىمە اللانىڭ اماناتىن ادال ورىنداۋدا, ەگەر ول امانات الدەقاشان ورىندالىپ قويسا, اقىن دا ماڭگىلىك مەكەنىنە كەتەدى-داعى.

كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ قازاق پوەزياسىنىڭ قابىرعالى وكىلدەرىنىڭ بىرى. ىشىندەگى ساناۋلىسى. ونىڭ پوەزياسىنىڭ كوركەمدىك ەرەكشەلىگى, ءتۇر بولەكتىگى, ياكي قايتالانا قويمايتىندىعى مالىم. قازاقتىڭ ارعى-بەرگى تاريحىندا عاجايىپ اقىندار بولعان, بىراق حالىق ساناسىنان بەرىك ورىن العانى از. كەڭشىلىك اقىن سونداي ازدىڭ ءبىرى ەدى.  «ولەڭگە تالاسى بار» اربىر جاس كەڭشىلىككە سوقپاي وتپەيدى, ولەڭدەرىنەن وزىنە كەرەگىن الادى, اقىنمەن «اۋىرۋى» دا بەك مۇمكىن.

كۇنىم شىققان ساسكەگە, مەزگىل شاڭقان,
…سەنى سۇيەدى ەكەنمىن, سەزدىم, قالقام.
مەنى سۇيسەڭ, «جوق-بارعا» مويىنداماي,
ۋايىمداماي, ۋاقىتشا توزگىن, قالقام..,- دەپ باستالاتىن ولەڭىن جاتقا وقۋشى ەدىك. العاشقى ماحابباتىمىز تۋرالى مولدىرەتىپ ءدال سولاي جازعىمىز كەلەتىن, بىراق ول كەڭشىلىك اقىننىڭ عانا ماڭدايىنا بۇيىرعان شۋماقتار ەكەنىن جەتە تۇسىنە بەرمەيتىنبىز. قىرىق ءۇش جاسىندا دۇنيە كەشسە دە, ول باقىتتى اقىن. سەبەبى, ول «جىلتىراعى ءوشىپ, شوشقا تەرىسى قالاتىن» (گ.ح.اندەرسەن) ولەڭدەر جازعان جوق, جازا المادى. كەيبىرى سەكىلدى كولگىرسىپ, دانىشپانسىعان جوق. كۇنى ءۇشىن ماداق ولەڭدەر جازىپ, ارنايى «ىزدەنبەدى» دە. جازدى, جازىپ كەتتى.

جاقىندا اقىننىڭ ەكى تومدىق تاڭدامالى شىعارمالار جيناعىن قايتا وقىدىق. اقىننىڭ قولتاڭباسى, وزىندىك تانىم مەن تۇيسىگى بىردەن كوزگە ۇرادى.

بوزالا تاڭدا بوزتورعاي ءالى شىر ەتپەي,
تىپ-تىنىش دالا تۇمشانىپ شىققا سۇمەكتەي.
جىلىستاپ الىپ, جارىعى نالىپ جۇلدىزدىڭ,
قالتىرايدى كەپ باياۋ ءبىر سوققان جۇرەكتەي…(«تاڭ»).
نەمەسە:
كوكجيەككە ءبىر ىمىرت قوندى كەلىپ,
جارىق دۇنيە تاعى ءبىر كۇندى ۇرلاتتى.
جالقىن ساۋلە جارىعى جوندى ءبولىپ,
ءسال قوزعالعان سەلەۋلەر ءدىرىل قاقتى…

اقىننىڭ سۋرەتكەرلىك قاسيەتىنە كۋا بولاسىز. كەز كەلگەن ادام ولەڭ جازۋى مۇمكىن, بىراق سوزدەن كەستە تىگەتىندەرى سيرەك, شىنىندا. ول كەڭشىلىك سياقتى اقىنداردىڭ عانا تالايىنداعى نارسە  راسىندا, اقىندار باللادا جانرىنا سيرەك بارادى. قاينەكەي جارماعامبەتوۆ, سىرباي ماۋلەنوۆ, حاميت ەرعاليەۆ سەكىلدى قاداۋ-قاداۋ اقىندار عانا اتالعان جانردا ءتورت اياعىن تەڭ باسار جورعاداي تايپالىپ وتتى. ولاردان كەيىن كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتىڭ ەسىمى ەرەكشە اتالادى. اقىننىڭ «مۇحتار مەن قانىش», «مۇحتار مەن كۇلاش», «فزو-عا كەتكەن جەڭەشەم», «ۇيا», «كوشۋ» سەكىلدى باللادالارى قازاق پوەزياسىنىڭ ەلەۋلى تابىسى. مۇندا ارتۇرلى ويلار اعىنىندا تالايلى تاعدىر يەلەرى توبە كورسەتەدى. شىنايى كەيىپكەرلەر گالەرەياسى اقىننىڭ قايتالانباس قولتاڭباسى, پوەتيكالىق سەزىمتالدىق پەن سۋرەتكەرلىك تالعامىنىڭ جوعارى كورىنىسى.

اقىننىڭ تاعدىرى وڭاي ەمەس. كەڭشىلىك اقىننىڭ پەندە رەتىندەگى تاعدىرى دا قيىن كەزەڭگە تاپ  كەلدى. بۇل بۋىننىڭ «سوعىستان سوڭ تۋعاندار» ەكەنىن ايتقانبىز. سوعىستىڭ زاردابى كىمنىڭ جانىنا جارا سالمادى. جار قىزىعىن كورە الماي, جاستاي قالعان انا دا, وق جونا الماعان بالا دا سوعىسقا لاعنەت ايتتى. اربىر زاماننىڭ شىندىعى اقىن شىعارماشىلىعىنان كورىنىس تاۋىپ وتىرادى دەسەك, بۇل ءۇردىستى كەڭشىلىك اقىن دا اتتاپ وتە المادى. اقىننىڭ «قىرىق ءبىرىنشى جىلعى كەلىنشەك نەمەسە جازۋشى شەرحان مۇرتازاەۆقا سىر» دەگەن ولەڭى بار.

سول كەلىنشەك سەنىڭ جەڭگەڭ, مەنىڭ شەشەم ەدى عوي,
سەنىڭ بارىڭ, مەنىڭ بارىم كوڭىلىنە سەپ ەدى عوي.
سەن اياۋشى ەڭ, مەن اياۋشى ەم, ول ايايتىن بىزدەردى,
بۇل سەزىمدى كەۋدەمىزدەن ءومىر كوسەپ ەدى عوي,- دەپ باستالاتىن ولەڭىنە تەبىرەنبەۋ مۇمكىن ەمەس. اقىن جازۋشى اعاسىنا سىر اشا وتىرىپ, «اياۋلى ءومىر اياي بىلسە, ءتاتتى ەكەنىن ۇعىنعاندىعىن» دا ايتادى. تۇتاس ءۇش ۇرپاقتىڭ قاسىرەتىن جىرلاي وتىرىپ, «بالكىم, بىزدەر كوپ قيىندىق كورىپ وسكەن سوڭعىمىز» دەيدى. ال, «وتكەن ومىر, كەتىك كوڭىلدىڭ» جالعاندا ورنى تولار ما؟!. ارينە, «باتاتىنى سول عانا…» اقىننىڭ بۇل اتاقتى ولەڭىن سوعىس قۇرباندارىنا, جەسىر انالار مەن جەتىم بالالارعا جىرمەن قويىلعان ەسكەرتكىش دەسەك تە, ارتىق بولماس. سەبەبى, اقىن ەسكەرتكىشتىڭ تەك قانا زاتپەن ەمەس, سەزىممەن دە قويىلاتىنىن كورسەتتى.

اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆ «سارى بالا» دەپ ەركەلەتكەن كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ قازاق ءۇشىن قىمبات. بار عۇمىرى ولەڭگە ءسىڭىپ كەتكەن اقىن بۇگىندە سول مۇقاعاليلاردىڭ ساناتىندا. بىراق, ول – مۇقاعالي ەمەس, كەڭشىلىكتىڭ ءوزى. ولەڭى ءوزىنىڭ ەنشىسىندەگى دۇنيە.

ءبىر مىسقال مۇڭىم, تۇرمىس, تاعدىرىم سەنبىسىڭ,
بولمىستان ءبىتىم, تۋمىستان دىلىم سەنبىسىڭ؟
تۋىس تا, دوس تا سۋىسقان كۇنى باسىمنان
سۇيەگەن مەنىڭ ءبىر مىسقال مۇڭىم سەنبىسىڭ؟!- دەگەنى دە اقىندىقتىڭ مەحناتى, ءتىپتى, ازاپ-شەرى. الميساقتان اقىننىڭ مۇڭنىڭ پەرزەنتى ەكەنىن دالەلدەگەن شىعارما.

عاشىقتىق – ازاپ, ازابى عاجاپ بىراق تا,
دەرتىندە توزاق, دەمىندەگىسى جۇماق پا؟!
شىن عاشىق بولساڭ ءبىرىڭدى-ءبىرىڭ جىلاتپا,
جىلاتتىڭ ەكەن, جىلاسىن عاشىق, جۇباتپا!-دەگەن كەرەمەت جىردى كىم بىلمەيدى. قايران قيماس كەزدەردى ەسكە سالادى ەرىكسىز. «شابىت ۇستىندە قۇدايداي قۇدىرەتتى, كۇيبەڭ تىرشىلىكتە قۇمىرىسقادان دارمەنسىز» (ا.س.پۋشكين) اقىننىڭ باستى ميسسياسىنىڭ ورىندالۋى – ونىڭ باقىتى. ايتپەسە, جاقسى دا, باقسى دا ءوتىپ جاتقان ءومىر قاشان ءبىر ورنىندا تۇرىپ ەدى…

حاميت ەسامان

تاعىدا

admin

«استانا اقشامى» گازەتى

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button