بىرەگەي بەتبۇرىس
ەلباسىنىڭ «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسى قوعامدا سەرپىلىس تۋعىزىپ, ەڭبەك ادامى مەن مەملەكەت اراسىنداعى الەۋمەتتىك-ەڭبەك قاتىناستارىنىڭ جاڭا كوكجيەگىن اشتى. ەلىمىزدە بولىپ جاتقان وڭ جاڭالىقتار حالىق ساناسىندا ۇلكەن وزگەرىستەر الىپ كەلىپ, ولاردىڭ قوعامداعى ورنى, كوزقاراسى جاڭا بيىكتەن قالىپتاسۋى قاجەتتىگى ايتىلعان. بۇگىنگى كۇنگى قوعامىمىز بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان ماسەلەلەرى جان-جاقتى ايتىلىپ, ونىڭ شەشىمىنە باستار باستى قادامدارى قامتىلعان. جاڭعىرتۋ ۇدەرىستەرىنىڭ تابىستىلىعىن – ەۆوليۋتسيالىق, ورتاق جاۋاپكەرشىلىك, ارىپتەستىك قاتىسۋ, ىنتالاندىرۋ, كاسىبيلىك قاعيداتتارىنىڭ ورىندالۋىمەن بايلانىستىرادى. جاڭعىرتۋدىڭ تابىستىلىعىنىڭ تاعى ءبىر شارتى – ءاربىر ازاماتتىڭ ءوز وتانىنا پايدالى بولۋىنىڭ ماڭىزدىلىعى. ءار ازامات قولىنان كەلەتىن شارۋانى ءوزى اتقارىپ, جەمىسىنە دە قول جەتكىزۋى وزىنە بايلانىستى. «سوندىقتان ادال ەڭبەككە ىنتالاندىرۋدىڭ جولىن تابۋ, ەڭبەك تابىستارىن قوعامدىق ىنتالاندىرۋدىڭ جۇيەسىن قۇرۋ – قازاقستانداعى الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋدىڭ اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى» دەلىنگەن.
ماقالادا ءسوز بولعان پاتەرناليزمنىڭ جالپى سيپاتى – كەشەگى كەڭەستەر زامانىنان قالعان الەۋمەتتىك-ەڭبەك قاتىناستارىنىڭ ءبىر ءتۇرى بولاتىن. حالىقتىڭ شىعارماشىلىق باستاۋلارىنا شەك قويىپ, ەڭبەگىنىڭ زەينەتىن كورۋگە كەدەرگى كەلتىرىپ, توپتان جارىلماي «كۇرەڭ» ءومىر ءسۇرۋدى قولدايتىن «اكەلىك قامقورلىق» ەدى. بۇل حالىقتىڭ توعىشارلىققا, اۋىردىڭ ۇستىمەن, جەڭىلدىڭ استىمەن جۇرۋگە يكەمدەپ, ادال ەڭبەگىنىڭ قاجەتسىزدىگىنە, ونىڭ ءتيىستى دەڭگەيدە باعالانباۋىنا الىپ كەلگەنى بەلگىلى. ول جايىندا ەلباسى «90-شى جىلدارداعى «جابايى كاپيتاليزمنىڭ» وتپەلى باستاپقى كەزەڭىندە «جابىسقان» ەڭبەككە ءوڭى اينالدىرىلعان, تەرىس كوزقاراس جاتىر. بۇل يگىلىككە جەتۋدىڭ الدامشى فورمۋلاسى – «از جۇمىس ىستەپ, كوپ تابۋ», «اۋادان اقشا جاساۋ» جانە تاعى باسقالاردى ابسوليۋتكە كوتەردى» دەپ كەرى تۇسىنىكتىڭ اتىن اتاپ, ءتۇرىن تۇستەپ كورسەتەدى.
الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ ۇدەرىستەرىنىڭ باستاماشىسى جانە باستى قوزعاۋشى كۇشى مەملەكەت بولىپ تابىلادى. ورتاق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءدانىن ەرتە باستان ەگىپ, سانامىزدا قالىپتاستىرۋدىڭ دا ماڭىزى, ماقالادا بىلاي ايتىلعان: «مەملەكەت – شەتسىز-شەكسىز دونور ەمەس, ازاماتتار ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى ءۇشىن جاعداي تۋعىزاتىن ارىپتەس دەگەن ۇستانىم قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى».
ال «ارىپتەس» ۇعىمىن بىلاي تالداۋعا بولادى. بۇل رەتتە بارلىق ەڭبەك جاسىنداعى ازاماتتار ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ەڭبەك ادامىن مەملەكەت ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك مىندەتتەردى شەشۋدە ارىپتەس دەپ قارايدى.
كەيبىر ازاماتتاردىڭ ماسىلدىق كوزقاراسى الىسقا اپارمايدى, كەرىسىنشە, ونى ەكونوميكالىق, الەۋمەتتىك قۇلدىراۋىنا الىپ باراتىنى بەلگىلى. بۇل رەتتە دە مەملەكەت باسشىسى ازاماتتاردى قولىنان كەلەتىن ءىس پەن بىلىمگە ۇمتىلىپ, قوعامنىڭ ءبىر قاجەتىنە جاراۋىنا كەڭەس بەرەدى.
«ءبىز الەمدىك داعدارىستىڭ قيىنشىلىقتارى ارقىلى ءححى عاسىرعا جاڭا – جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى ترەندىنىڭ قالاي بىرتىندەپ ەنىپ كەلە جاتقانىن ايقىن كورىپ وتىرمىز… سوندىقتان ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك ساياسات باسەكەگە قابىلەتتى جانە كۇشتى جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىن قۇرۋعا باعىتتالۋى ءتيىس». بۇل جولداردى قوعام دامۋىنىڭ باستى باعىتىن ايشىقتايتىن, تىڭ بەتبۇرىس دەپ تە باعالاۋعا بولادى.
ايگۇل ۋايسوۆا