پرەزيدەنت پارمەنى

بولاشاق – بالامالى ەنەرگيادا

كوللەكتور

مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا قورشاعان ورتاعا زالالىن تيگىزەتىن قۇرىلىمداردى بىرتىندەپ جويىپ, ەسەسىنە بالامالى قۋات كوزدەرىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدى تاپسىردى. ماسەلەن, پرەزيدەنت 2020 جىلعا دەيىن قۋات تۇتىنۋدى جىل سايىن تومەندەتۋ 2,5 پايىزدان, 2020 جىلدان كەيىن 3,5 پايىزدان كەم بولماۋى ءتيىس ەكەنىن ەسكەرتتى. ويتكەنى, كوپتەگەن زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىنە سۇيەنسەك, ورگانيكالىق وتىندار 2020 جىلعا قاراي الەمدىك ەنەرگەتيكا سۇرانىستارىنىڭ تەك ءىشىنارا عانا بولىگىن قاناعاتتاندىرا الاتىندىعى ايقىندالىپ وتىر.

 

قازاقستاندا قايتا جاڭعىر­تى­لاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ, سونىڭ ىشىندە سۋ, جەل جانە كۇن ەنەر­گيا­لارىنىڭ الەۋەتى ەداۋىر جوعارى.
كۇننىڭ جەرگە بەرەتىن ەنەرگياسى تاۋلىك بويى الەمنىڭ بارلىق ەلەكتر ستانسالارى وندىرەتىن ەنەرگيادان مىڭداعان ەسە كوپ. جەردىڭ بەتىنە تۇسەتىن كۇن ەنەرگياسىنىڭ 15 پايىزى ادامداردىڭ تىرشىلىك ارەكەتىن قامتاماسىز ەتۋگە جەتكىلىكتى دەپ سانالادى. بۇل ۇلەس 63000 ملرد مۆت/ساع نەمەسە شارتتى وتىننىڭ 7700 ملرد تونناسىنا تەڭ. ونىڭ جىلدىق ەنەرگەتيكالىق قۋاتى جەر قويناۋىندا جاتقان وتىننان الىناتىن ەنەرگيانىڭ بارلىعىنان بىرنەشە ەسە كوپ. قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋى جانە كليماتتىق جاعدايى قوڭىر سالقىن. بۇل ايماق جەر بەلدەۋىنىڭ ورتالىق جانە وڭتۇستىك ەندىكتەرىندە جانە سۋبتروپيككە اۋىسۋ جولاعىندا ور­نالاسقان. سوندىقتان, كۇن ەنەرگيا­سىن پايدالانۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك بار. ماسەلەن, قازاقستان تەرريتورياسىندا كۇننىڭ ساۋلەلەنۋ ۇزاقتىعى وتە جوعارى (3100 ساعاتقا دەيىن), جالپى ساۋلەلەنۋدىڭ باقىلاناتىن ايماعى 1900,5 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى.

از-كەم انىقتاما

قازاقستان 42-55 گرادۋس ارالىعىندا سولتۇستىك ەندىكتە ورنالاسقانىنا قا­راماستان, رەسپۋب­ليكا تەرريتورياسىنا كەلىپ تۇسەتىن كۇن رادياتسياسىنىڭ پوتەنتسيالى ەداۋىر ۇلكەن جانە جىلىنا 1300 – 1800 كۆت ساع/م2 قۇرايدى.

كۇن قازاندىقتارىنىڭ ارتىق­شى­لىعى–ونىڭ جەڭىل جاسالۋى مەن جابدىقتارىنىڭ ارزان بولۋى. كۇن ساۋلەسىنىڭ قابىلداعىشتارى كادىمگى شىنىمەن (اينەكپەن) جابىلعان پانەلدەردەن تۇرادى. بۇل قاراپايىم ەلەمەنت كۇن ەنەرگياسىنىڭ جارتىسىن سۋدىڭ جىلۋ ەنەرگياسىنا اينالدىرادى. ەگەر جەر بەتىنىڭ ءار شارشى مەترىنە 300 ۆت جۋىق كۇن ساۋلەسىنىڭ جىلۋى كەلەتىنىن ەسكەرسەك, وندا كۇن قازاندىقتارىنىڭ قانشالىقتى قۇندىلىعىن جەڭىل باعالاۋعا بولادى.
قازاقستان 42-55 گرادۋس ارالى­عىندا سولتۇستىك ەندىكتە ورنا­لاس­قانىنا قاراماستان, رەسپۋبليكا تەرريتورياسىنا كەلىپ تۇسەتىن كۇن رادياتسياسىنىڭ پوتەنتسيالى ەداۋىر ۇلكەن جانە دە جىلىنا 1300 – 1800 كۆت ساع/م2 قۇرايدى.
پايدالانۋدىڭ نەگىزگى باعىتى بويىنشا كۇن كوللەكتورلارىنىڭ كومەگىمەن ىستىق سۋ الۋعا بولادى. جەرگىلىكتى مامانداردىڭ باعامداۋى بويىنشا, ىستىق سۋمەن جابدىقتاۋ مۇقتاجدىعىنا سۋدى جىلىتۋ ءۇشىن كۇن ەنەرگياسىن پايدالانا وتىرىپ, 13 ملن گكال جىلۋدى الۋعا بولا­دى,
بۇل 1 ملن توننا وتىندى مۇناي ەك­ۆي­­ۆالەنتىندە ۇنەمدەۋگە ءمۇم­كىن­دىك بەرەدى. سۋدى جىلىتۋ ءۇشىن كۇن كوللەكتورلارىن پايدالانۋ جەكە عيماراتتاردى ىستىق سۋمەن جاب­دىقتاۋ ءۇشىن دە, سونداي-اق ور­تالىق­تاندىرىلعان جىلۋمەن جاب­دىقتاۋ جۇيەلەرىندەگى قازان­دىقتاردا جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.
ەلىمىز ءۇشىن كوپ جىلدار بويى ەنەر­گيانىڭ التەرناتيۆتى كوزدە­رىن دامىتۋ ماسەلەسى ءالى كۇنگە دەيىن شەشىمىن تاپپاعان كۇردەلى ماسە­لەلەردىڭ ءبىرى. قازاقستاندا كۇننەن جانە جەلدەن الىناتىن ەنەرگيانىڭ بالامالى كوزدەرى رەتىندە پايدالا­نىپ جۇمىس ىستەيتىن ناقتى كاسىپ­ورىنداردى اشۋ جونىندە ءتۇرلى پىكىر­لەر مەن قىزىعۋشىلىقتار بار.
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاننىڭ ەنەر­­گەتيكالىق سەكتورىنىڭ كاسىپ­ورىندارى اتموسفەرانى لاستاۋ كوزدەرىنىڭ وشاعى بولىپ سانالادى. ولار جىل سايىن ميلليوننان استام زياندى قالدىقتاردى جانە 70 ملن تونناعا جۋىق كومىر قىش­­قىلىن اتموسفەراعا تاراتادى. حالىق­ارا­لىق ەنەرگەتيكا اگەنت­تىگىنىڭ ءمالى­مەت­تەرىنە سۇيەنسەك, قازاقستان الەم بويىن­شا زياندى قالدىقتاردى جانە پار­نيكتى گازداردى اتموسفەراعا تاس­­تاۋدان ءۇشىنشى ورىنعا يە. قازاق­ستاندا تەك كومىر ەنەرگەتيكاسى بو­يىنشا قورشاعان ورتانى لاس­تاۋ­دان بولاتىن ەكونوميكالىق شىعىن جىلىنا 3,4 ملرد دوللاردى قۇ­راي­-
دى ەكەن. مىنە, سوندىقتان دا التەر­­ناتيۆتى ەنەرگەتيكانى ەلەمەۋ جانە ەنەرگيامەن جابدىقتاۋدى ورتا­­لىقتاندىرماۋ ەنەرگەتيكالىق قور­لاردى ءتيىمدى پايدالانباۋعا, ۇنەم­دىلىكتىڭ تومەندەۋىنە جانە ەنەرگيا­مەن جابدىقتاۋ سەنىمدىلىگىنىڭ ءتو­مەن­دەۋىنە اكەلىپ سوقتىرادى. سو­نىمەن قاتار, ەكولوگيا مەن ادام دەن­ساۋلىعىنا ەداۋىر زيان كەلتىرەدى.
قازىرگى تاڭدا جەل ەنەرگياسىن پايدالانۋ ۇلكەن جولعا قويىلىپ وتىر. ونىڭ كوشباسشىسى – اقش. مۇندا جەل ەنەرگەتيكالىق قوندىر­عىلارىنىڭ (جەق) سانى شامامەن 18 مىڭ, ال ولاردىڭ قۋاتى 1500 مۆت-تى قۇرايدى. مۇنداي جەل ەلەكتر ستانسالارى دانيادا, ۇلىبريتانيادا, كانادادا, گەرمانيادا, شۆەتسيادا, نيدەرلاندىدا, فرانتسيادا بار.
وسى سالادا, عىلىمي-تەحنيكالىق ىزدەنىس جۇمىستارى كەڭىنەن جۇرگى­زىلەتىن بولسا, بولاشاقتا قازاق­ستان­نىڭ ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدىلىگىن تومەن­دەتۋگە جانە ەكولوگيالىق ماسەلەسىن شەشۋگە تولىق مۇمكىندىك بار دەپ ويلايمىن.
ەۋروپانىڭ جەل ستانسالارى جەل­دىڭ ورتاشا جىلدامدىعى 4-5 م/س بولعاندا جۇمىس ىستەي باستايدى, ال قازاقستاندا ورتاشا جەل جىل­دام­دىعى 8-10 م/س بولاتىن 10 ايماق بار.
ەلىمىزدىڭ تابيعي قۋات كوزدەرىنىڭ بازاسى نەنى كورسەتەدى؟ ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى بويىنشا, قازىرگى ۋاقىتتا ەكونوميكالىق تۇرعىدان قاراعاندا جەل ەنەرگياسىنىڭ پوتەنتسيالىن پايدالانۋ جىلىنا 3 ملرد كۆت/ساع قۇرايدى. كەم دەگەندە, قازاقستان بويىنشا ون بەس پەرسپەكتيۆتى الاڭدا جەل ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ تاڭ­دا­لىپ وتىر. وسىلايشا, تابيعي قۋات كوزدەرىن پايدالانۋ ەلدىڭ بولا­شاعى ءۇشىن الدەقايدا ءتيىمدى بولماق.

سۇلتان مامانوۆ,
ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ مامانى

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button