بولاشاق – بالامالى ەنەرگيادا
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا قورشاعان ورتاعا زالالىن تيگىزەتىن قۇرىلىمداردى بىرتىندەپ جويىپ, ەسەسىنە بالامالى قۋات كوزدەرىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدى تاپسىردى. ماسەلەن, پرەزيدەنت 2020 جىلعا دەيىن قۋات تۇتىنۋدى جىل سايىن تومەندەتۋ 2,5 پايىزدان, 2020 جىلدان كەيىن 3,5 پايىزدان كەم بولماۋى ءتيىس ەكەنىن ەسكەرتتى. ويتكەنى, كوپتەگەن زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىنە سۇيەنسەك, ورگانيكالىق وتىندار 2020 جىلعا قاراي الەمدىك ەنەرگەتيكا سۇرانىستارىنىڭ تەك ءىشىنارا عانا بولىگىن قاناعاتتاندىرا الاتىندىعى ايقىندالىپ وتىر.
قازاقستاندا قايتا جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ, سونىڭ ىشىندە سۋ, جەل جانە كۇن ەنەرگيالارىنىڭ الەۋەتى ەداۋىر جوعارى.
كۇننىڭ جەرگە بەرەتىن ەنەرگياسى تاۋلىك بويى الەمنىڭ بارلىق ەلەكتر ستانسالارى وندىرەتىن ەنەرگيادان مىڭداعان ەسە كوپ. جەردىڭ بەتىنە تۇسەتىن كۇن ەنەرگياسىنىڭ 15 پايىزى ادامداردىڭ تىرشىلىك ارەكەتىن قامتاماسىز ەتۋگە جەتكىلىكتى دەپ سانالادى. بۇل ۇلەس 63000 ملرد مۆت/ساع نەمەسە شارتتى وتىننىڭ 7700 ملرد تونناسىنا تەڭ. ونىڭ جىلدىق ەنەرگەتيكالىق قۋاتى جەر قويناۋىندا جاتقان وتىننان الىناتىن ەنەرگيانىڭ بارلىعىنان بىرنەشە ەسە كوپ. قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋى جانە كليماتتىق جاعدايى قوڭىر سالقىن. بۇل ايماق جەر بەلدەۋىنىڭ ورتالىق جانە وڭتۇستىك ەندىكتەرىندە جانە سۋبتروپيككە اۋىسۋ جولاعىندا ورنالاسقان. سوندىقتان, كۇن ەنەرگياسىن پايدالانۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك بار. ماسەلەن, قازاقستان تەرريتورياسىندا كۇننىڭ ساۋلەلەنۋ ۇزاقتىعى وتە جوعارى (3100 ساعاتقا دەيىن), جالپى ساۋلەلەنۋدىڭ باقىلاناتىن ايماعى 1900,5 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى.
از-كەم انىقتاما
قازاقستان 42-55 گرادۋس ارالىعىندا سولتۇستىك ەندىكتە ورنالاسقانىنا قاراماستان, رەسپۋبليكا تەرريتورياسىنا كەلىپ تۇسەتىن كۇن رادياتسياسىنىڭ پوتەنتسيالى ەداۋىر ۇلكەن جانە جىلىنا 1300 – 1800 كۆت ساع/م2 قۇرايدى.
كۇن قازاندىقتارىنىڭ ارتىقشىلىعى–ونىڭ جەڭىل جاسالۋى مەن جابدىقتارىنىڭ ارزان بولۋى. كۇن ساۋلەسىنىڭ قابىلداعىشتارى كادىمگى شىنىمەن (اينەكپەن) جابىلعان پانەلدەردەن تۇرادى. بۇل قاراپايىم ەلەمەنت كۇن ەنەرگياسىنىڭ جارتىسىن سۋدىڭ جىلۋ ەنەرگياسىنا اينالدىرادى. ەگەر جەر بەتىنىڭ ءار شارشى مەترىنە 300 ۆت جۋىق كۇن ساۋلەسىنىڭ جىلۋى كەلەتىنىن ەسكەرسەك, وندا كۇن قازاندىقتارىنىڭ قانشالىقتى قۇندىلىعىن جەڭىل باعالاۋعا بولادى.
قازاقستان 42-55 گرادۋس ارالىعىندا سولتۇستىك ەندىكتە ورنالاسقانىنا قاراماستان, رەسپۋبليكا تەرريتورياسىنا كەلىپ تۇسەتىن كۇن رادياتسياسىنىڭ پوتەنتسيالى ەداۋىر ۇلكەن جانە دە جىلىنا 1300 – 1800 كۆت ساع/م2 قۇرايدى.
پايدالانۋدىڭ نەگىزگى باعىتى بويىنشا كۇن كوللەكتورلارىنىڭ كومەگىمەن ىستىق سۋ الۋعا بولادى. جەرگىلىكتى مامانداردىڭ باعامداۋى بويىنشا, ىستىق سۋمەن جابدىقتاۋ مۇقتاجدىعىنا سۋدى جىلىتۋ ءۇشىن كۇن ەنەرگياسىن پايدالانا وتىرىپ, 13 ملن گكال جىلۋدى الۋعا بولادى,
بۇل 1 ملن توننا وتىندى مۇناي ەكۆيۆالەنتىندە ۇنەمدەۋگە ءمۇمكىندىك بەرەدى. سۋدى جىلىتۋ ءۇشىن كۇن كوللەكتورلارىن پايدالانۋ جەكە عيماراتتاردى ىستىق سۋمەن جابدىقتاۋ ءۇشىن دە, سونداي-اق ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەلەرىندەگى قازاندىقتاردا جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.
ەلىمىز ءۇشىن كوپ جىلدار بويى ەنەرگيانىڭ التەرناتيۆتى كوزدەرىن دامىتۋ ماسەلەسى ءالى كۇنگە دەيىن شەشىمىن تاپپاعان كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. قازاقستاندا كۇننەن جانە جەلدەن الىناتىن ەنەرگيانىڭ بالامالى كوزدەرى رەتىندە پايدالانىپ جۇمىس ىستەيتىن ناقتى كاسىپورىنداردى اشۋ جونىندە ءتۇرلى پىكىرلەر مەن قىزىعۋشىلىقتار بار.
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق سەكتورىنىڭ كاسىپورىندارى اتموسفەرانى لاستاۋ كوزدەرىنىڭ وشاعى بولىپ سانالادى. ولار جىل سايىن ميلليوننان استام زياندى قالدىقتاردى جانە 70 ملن تونناعا جۋىق كومىر قىشقىلىن اتموسفەراعا تاراتادى. حالىقارالىق ەنەرگەتيكا اگەنتتىگىنىڭ ءمالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك, قازاقستان الەم بويىنشا زياندى قالدىقتاردى جانە پارنيكتى گازداردى اتموسفەراعا تاستاۋدان ءۇشىنشى ورىنعا يە. قازاقستاندا تەك كومىر ەنەرگەتيكاسى بويىنشا قورشاعان ورتانى لاستاۋدان بولاتىن ەكونوميكالىق شىعىن جىلىنا 3,4 ملرد دوللاردى قۇراي-
دى ەكەن. مىنە, سوندىقتان دا التەرناتيۆتى ەنەرگەتيكانى ەلەمەۋ جانە ەنەرگيامەن جابدىقتاۋدى ورتالىقتاندىرماۋ ەنەرگەتيكالىق قورلاردى ءتيىمدى پايدالانباۋعا, ۇنەمدىلىكتىڭ تومەندەۋىنە جانە ەنەرگيامەن جابدىقتاۋ سەنىمدىلىگىنىڭ ءتومەندەۋىنە اكەلىپ سوقتىرادى. سونىمەن قاتار, ەكولوگيا مەن ادام دەنساۋلىعىنا ەداۋىر زيان كەلتىرەدى.
قازىرگى تاڭدا جەل ەنەرگياسىن پايدالانۋ ۇلكەن جولعا قويىلىپ وتىر. ونىڭ كوشباسشىسى – اقش. مۇندا جەل ەنەرگەتيكالىق قوندىرعىلارىنىڭ (جەق) سانى شامامەن 18 مىڭ, ال ولاردىڭ قۋاتى 1500 مۆت-تى قۇرايدى. مۇنداي جەل ەلەكتر ستانسالارى دانيادا, ۇلىبريتانيادا, كانادادا, گەرمانيادا, شۆەتسيادا, نيدەرلاندىدا, فرانتسيادا بار.
وسى سالادا, عىلىمي-تەحنيكالىق ىزدەنىس جۇمىستارى كەڭىنەن جۇرگىزىلەتىن بولسا, بولاشاقتا قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدىلىگىن تومەندەتۋگە جانە ەكولوگيالىق ماسەلەسىن شەشۋگە تولىق مۇمكىندىك بار دەپ ويلايمىن.
ەۋروپانىڭ جەل ستانسالارى جەلدىڭ ورتاشا جىلدامدىعى 4-5 م/س بولعاندا جۇمىس ىستەي باستايدى, ال قازاقستاندا ورتاشا جەل جىلدامدىعى 8-10 م/س بولاتىن 10 ايماق بار.
ەلىمىزدىڭ تابيعي قۋات كوزدەرىنىڭ بازاسى نەنى كورسەتەدى؟ ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى بويىنشا, قازىرگى ۋاقىتتا ەكونوميكالىق تۇرعىدان قاراعاندا جەل ەنەرگياسىنىڭ پوتەنتسيالىن پايدالانۋ جىلىنا 3 ملرد كۆت/ساع قۇرايدى. كەم دەگەندە, قازاقستان بويىنشا ون بەس پەرسپەكتيۆتى الاڭدا جەل ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ تاڭدالىپ وتىر. وسىلايشا, تابيعي قۋات كوزدەرىن پايدالانۋ ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن الدەقايدا ءتيىمدى بولماق.
سۇلتان مامانوۆ,
ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ مامانى