حVىىى عاسىردىڭ سوڭعى شيرەگىنەن حح عاسىردىڭ باس كەزدەرىنە دەيىن قازىرگى وزبەكستان, تاجىكستان اۋماعىندا جانە تۇركىمەنستان جەرىنىڭ ءبىر بولىگىندە بۇحار امىرلىگى اتالعان مەملەكەت داۋرەن ءسۇردى. رەسەي يمپەرياسى قازاق حاندىعىنا سەكىلدى بۇل مەملەكەتكە دە وكتەم ساياساتىن جۇرگىزبەي قويمادى. اقىرى 1868 جىلى دەگەنىنە جەتىپ, بۇحار امىرلىگىن باعىندىردى. بولشەۆيكتەر بيلىككە كەلگەننەن كەيىن امىرلىك كەڭەستىك حالىق رەسپۋبليكاسىنا اينالدى.
قر تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ مۋزەيى استانالىقتارعا سول زاماننىڭ رۋحىن سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. جاقىندا مۇندا «مادەنيەت ارقىلى ۇنقاتىسۋ» حالىقارالىق جوباسىنىڭ اياسىندا «بۇحار امىرلىگىندەگى بيلىك ەليتاسىنىڭ مادەنيەتى» اتتى كورمە اشىلدى. كورمەگە قويىلعان جادىگەرلەر ەلورداعا سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنان جەتكىزىلدى. ولاردى ءبىر عاسىردان استام تاريحى بار, ەۋرازيا دالاسىن مەكەندەگەن حالىقتار مۇراسىن ساقتاۋمەن جانە زەرتتەۋمەن اينالىسىپ كەلە جاتقان الەمدەگى ەڭ ءىرى مۇراجاي – رەسەي ەتنوگرافيالىق مۋزەيى ۇسىندى.
كەڭەس داۋىرىندە شىعىستان شىققاندار قاراڭعى, كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ارقاسىندا عانا كوزى اشىلعان حالىق رەتىندە باعالاندى. ولاي ەمەس ەكەنىن قازىرگى زامان دالەلدەپ وتىر. اقتاڭداقتارى اشىلىپ وتىرعان تاريح, تابىلىپ جاتقان قۇندى مۇرالارىمىز – سونىڭ ايقىن ايعاعى. زەر سالىپ قاراساق, مادەنيەتىمىز باسقالاردان كوش ىلگەرى بولماسا, كەم تۇسپەگەنىن كورەمىز. ەڭ ءساندى كيىم, اسەم بەزەندىرىلگەن تۇرمىستىق بۇيىمدار, ءارتۇرلى جاعدايدا اتا-بابالارىمىز قولدانعان ساف التىننىڭ قۇنىنا تاتيتىن زاتتار بىزدە بولدى. ال, مۇمكىندىگى مول, نە كيەم, نە جەيمىن دەگەندى ويلاماعان ەل بيلەۋشىلەرىندە سونداي زاتتاردىڭ نەشە اتاسى بولعانى ايتپاساق تا تۇسىنىكتى. بۇعان, ارينە ەجەلگى قىتاي مەن باتىس ەۋروپانىڭ قيىر شىعىسىن توعىستىرعان, ەۋرازيا دالاسى ارقىلى وتكەن ۇلى جىبەك جولىنىڭ ساۋدا كەرۋەندەرىنىڭ دە ىقپالى بولدى. «بۇحار امىرلىگىندەگى بيلىك ەليتاسىنىڭ مادەنيەتى» كورمەسى سول سالتاناتتى كوز الدىمىزعا الىپ كەلدى.
تۇڭعىش پرەزيدەنت مۋزەيىنە قويىلعان بۇحار امىرشىلەرىنىڭ جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءسان-سالتاناتى جاراسىمدى كيىمدەرى, ات ابزەلدەرى, زەرگەرلىك بۇيىمدار, ديپلوماتيالىق سىي رەتىندە بەرىلگەن وزگە ەل بيلەۋشىلەرىنىڭ تارتۋلارى, مۋزىكالىق اسپاپتار, قارۋ-جاراقتار, يسلام دىنىنە قاتىستى جانە اڭشىلىققا ارنالعان زاتتار – ءبارى-ءبارى دە كورمەنى العاشقى كۇنى تاماشالاۋعا كەلگەن جۇرتتى بەي-جاي قالدىرمادى. سولاردىڭ ءبىرى – كورمە لەنتاسىن سالتاناتتى جاعدايدا قيىپ بەرگەن پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى كامال بۇرحانوۆ بولدى.
سۇبەلى ءسوز
كامال بۇرحانوۆ, قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:
– تاريحشى-ارحەولوگ رەتىندە ورتالىق ازيانى تالاي ارالادىم. ەكسپەديتسيالارعا شىعىپ, قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزدىك. بۇحارادا دا بىرنەشە رەت بولىپ, كالانىڭ ورتالىعىنداعى اركا دەپ اتالاتىن اۋماعى ات شاپتىرىمداي امىرلەر رەزيدەنتسياسىن كوردىم. قالادان 10-12 شاقىرىم جەردەگى بيلەۋشىلەر سارايى سىندى ساۋلەتتى عيماراتتاردى دا كورۋىمە مۇمكىندىك تۋدى.
وزبەك جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن اعامىز ءوزىنىڭ العاشقى تاريحشى-ارحەولوگ ماماندىعىن تاشكەنت مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنەن يگەردى. سوندىقتان, بۇحار امىرلىگىنەن وسى زامانعا جەتكەن بۇيىمدار بۇل كىسىگە تاڭسىق بولمايتىن شىعار دەپ ويلاعانبىز. جوق, حالىق قالاۋلىسى دا كورمەگە قويىلعان زاتتاردى قىزىعا تاماشالادى. كەيىن بىلگەنىمىزدەي, اتالمىش كورمە جادىنداعى ءبىراز ەستەلىكتەردى جاڭعىرتقان ەكەن.
كورمەگە كەلگەن وزگە جۇرت تا سەرۋەنباسىلاردىڭ كومەگىمەن تۇنىق ونەردىڭ سىرىنا بويلادى. كورمە 31 قازانعا دەيىن جالعاسادى. سوندىقتان, ءالى دە ۋاقىتتارىڭىز بار.
امانعالي قالجانوۆ
