«قازاقستان – 2030» ستراتەگيالىق باعدارلاماسى ۇزاق مەرزىمگە بەلگىلەنگەن. ول ورتا ازيالىق بارىستىڭ بۇلقىنىسىن ساياسي-ەكونوميكالىق ۇستانىمدارىنا نەگىزدەي وتىرىپ, جۇزەگە كەزەڭ-كەزەڭىمەن اسىرىلىپ كەلەدى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العان جىلدار ىشىندە جەتكەن تابىستارى از ەمەس. سولاردىڭ دەنى وسى باعدارلامانىڭ جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقانىمەن بايلانىستى.
جالپى باعدارلاما قامتىعان كوپتەگەن سالالار ءولى نۇكتەدەن جىلجىپ, قارقىن الا باستادى. ونىڭ ىشىندە, ارينە, باسا ايتاتىن سالالار بار. ماسەلەن, ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك. شەكارالىق تۇتاستىق ەگەمەن ەل ءۇشىن اسا ماڭىزدى. سونى ساقتاي وتىرىپ مەملەكەتىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىن دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنە جاريالاپ, ەگەمەن ەل رەتىندە تەرەزەسىن وزگەلەرمەن تەڭەستىردى.
ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىقتىڭ زور مانگە يە بولۋى دا تۇسىنىكتى. ساياسي تۇراقتىلىق ەكونوميكالىق العىشارتتاردىڭ جۇزەگە اسۋىنا بىردەن ءبىر كەپىل. كوپۇلتتى قازاقستاننىڭ ىنتىماعىن ساقتاپ, بىرلىگىن كۇن سايىن كۇشەيتۋى ەل دامۋىنا قوسىپ جاتقان وراسان ىقپالى دەپ باعالاعان دۇرىس. وسى سالا بويىنشا ەل ىشىندە ءتۇرلى ءدىني كونفەسسيالاردىڭ باسىن قوسقان تالاي شارالار ءوتىپ جاتقانىن كوز كورىپ, قۇلاق ەستۋدە. حالىقتار ىنتىماقتاستىعىن ودان ءارى تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلدى. دامۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتىنا اينالعان قازاقستاندىق ءبىرلىكتىڭ ونەگەلى ۇلگىسى عالامشارداعى مەملەكەت باسشىلارى مەن كونفەسسيا جەتەكشىلەرىنەن لايىقتى باعاسىن الىپ كەلەدى. بىرلىگىمەن تانىلعان قازاقستانعا ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋ مارتەبەلى ميسسياسى سەنىپ تاپسىرىلدى.
ەكونوميكانىنىڭ ارباسىن دوڭگەلەتۋ ءۇشىن وعان تيەلگەن ينۆەستيتسيالىق تەڭنىڭ ماڭىزىنا ەرەكشە ەكپىن ءتۇسىرىلىپ وتىر. ينۆەستيتسيانىڭ سالماعى ارتقان سايىن, اربانىڭ دا ءجۇرىسى جەڭىلدەي بەرمەك. سوندىقتان ەل ىشىندە ينۆەستيتسيالىق جاعىمدى كليمات ورناتۋ – ەكونوميكانى دۇرىس جولعا سالۋدىڭ ءبىردەن ءبىر تەتىگى رەتىندە باعالاندى.
شيكىزاتقا باي ەلمىز. قازبا بايلىعىمىزدىڭ دا سانى كەمشىن ءتۇسىپ جاتقان جوق. ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردى, ونىڭ ىشىندە ەڭ باستى كەن كوزدەرى – مۇناي مەن گازدى ءوندىرۋ, ونى ەل يگىلىگىنە جاراتۋ توقتاۋسىز ءجۇرىپ جاتىر. يادرولىق وتىن ءوندىرىپ, ونى ەكسپورتتاۋدان الەم مەملەكەتتەرىنىڭ كوشىن باستادى. «حالىقتىق IPO» باعدارلاماسى ارقىلى كوپشىلىك قاۋىمدى وسىنداي ەن بايلىقتىڭ يەسى بولۋعا تارتۋ جۇزەگە اسا باستادى.
ترانزيتتىك ماڭىزى زور كولىك جولدارى سالىنىپ جاتىر. جىبەك جولىن جاڭعىرتۋ قولعا الىندى. سونىڭ ارقاسىندا «جول كارتاسى» بويىنشا بەس وبلىستىڭ حالقى جۇمىسپەن قامتىلدى. بۇل دا ەكونوميكالىق ۇتىمدى شەشىمنىڭ ءبىرى ەدى.
دەگەنمەن, دامۋدىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى – ادام كاپيتالى ەكەنى دە راس. قازاقستان بىلىكتى ماماندار دايارلاۋ ىسىندە دە تالاپتى كۇشەيتە باستادى. شەتەلدەن ءبىلىم العان جاستار لەگى تولاسسىز كوبەيىپ جاتىر. «بولاشاق» ستەپەندياتتارىنىڭ قاتارى مولىعۋ ۇستىندە. ماقساتشىل حالىق وكىلدەرى العان بىلىمدەرىنىڭ ناتيجەسىن ءىس جۇزىندە مەملەكەت كادەسىنە جاراتۋى – ەڭ باستى قوعام كاپيتالى سانالاتىنى بۇگىنگى كۇننىڭ اقيقاتى. وسى تاراپتا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جانىنان بىلىكتى قىزمەتشىلەر كورپۋسىن قۇرۋ قاجەتتىلىگى العا تارتىلدى. ونىڭ باستاماشىسى ەلباسى ءوزى بولدى. «ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق مىندەتىمىز – مەملەكەتتىك باسقارۋشىلاردىڭ جاڭا گەنەراتسياسىن جاساۋ. ولار كاسىبي دايىندىقتارى مىقتى, ءبىلىمدى, جاڭاشا ويلايتىن جانە ەلدىڭ مۇددەسى ءۇشىن ادال ەڭبەك ەتەتىن, ەشقانداي مۇددەلەرمەن بايلانىسپاعان تازا ادامدار بولۋى كەرەك» دەگەن پرەزيدەنت ءسوزىنەن كەيىن ارنايى كادرلىق كورپۋس جاساقتالا باستادى.
جاھاندىق داعدارىس داۋىلى ءالى باسىلا قويعان جوق. الايدا ول ءوزىنىڭ العاشقى اۋقىمدى قۋاتىنان ايىرىلدى. قازاقستان داعدارىسقا الدىن الا دايىندالعاندىقتان, ونىڭ سالدارى ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن سونشالىقتى اۋىرعا سوققان جوق.
داعدارىسقا دەيىنگى كەزەڭدە قىتاي, ءۇندىستان جانە وزگە دە ەكونوميكاسى قارىشتاپ العا باسقان مەملەكەتتەر قاتارىندا دامۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىن باعىندىرا باستادىق. وتپەلى كەزەڭنەن امان-ەسەن ءوتىپ, ءوزىنىڭ جاسامپازدىق قۋاتىمەن دۇنيە جۇزىنە تانىلىپ ۇلگەرگەن قازاقستان الەم ەلدەرىن ءوز جەتىستىكتەرىمەن تاڭ قالدىرىپ وتىر. الەمدى داعدارىس شارپىپ, كۇيزەلىپ تۇرعان ساتتە ەلدىڭ اگرارالىق سالاسى قارا ءۇزىپ, الەم ەلدەرى اراسىندا جوعارى باعالاندى. 2009 جىلى ەل تاريحىندا بولماعان شامادا, ياعني تۋرا ايتقاندا 22 ميلليون توننا استىق جينالدى. 2009 جىلى بۇكىلالەمدىك قارجى داعدارىسىنا قاراماستان, ءجىو 1,1 پايىزعا, ال جۇمىسسىزدىق 6,2 پايىزدى قۇراعان. وتكەن جىلى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 5,4 پايىزعا تومەندەپ, جۇمىسپەن قامتۋدا ىلگەرىلەۋ ورىن الىپ جاتقانى ايقىندالدى. «قازاقستان – 2030» ستراتەگيالىق دامۋ باعدارلاماسى قابىلدانعان كەزدە قازىناسىندا دىمى جوق ۇلتتىق قور قازىردە 50 ميلليارد دوللاردان استام التىن-ۆاليۋتالىق بايلىققا كەنەلىپ تۇر. بۇل دا ەلدىڭ جەتىستىگى.
كوپۆەكتورلى ساياساتتىڭ جەتكىزگەن تابىستارى دا تولايىم. ن.نازارباەۆتىڭ جان-جاقتى قارىم-قاتىناس ورناتۋتىنىڭ ارقاسىندا اراب ەلدەرىمەن, ازيا مەملەكەتتەرىمەن جاعىمدى ەكونوميكالىق-ساياسي احۋال قالىپتاستى. جاپونيا, وڭتۇستىك كورەيا باستاعان وڭتۇستىك شىعىس ازيا ءجانە تىنىق مۇحيتى ايماعىنىڭ ەلدەرىمەن ەكونوميكالىق بايلانىس قارقىندى دامۋ ساتىسىنا كوتەرىلدى. ترانس-ءسىبىر تەمىرجول تورابى ىسكە قوسىلىپ, قىتاي مەن باتىس ەۋروپا ەلدەرىنە ترانزيتتىك ءدالىز اشىلدى. كاسپي تەڭىزى ارقىلى تاياۋ شىعىس پەن ەۋرووداق ەلدەرىنە جۇك جونەلتۋ مۇمكىندىگى ارتتى. قازاقستان جاھاندىق ۇدەرىستەرگە مەيلىنشە بەلسەندى تۇردە ارالاسىپ كەلەدى. بۇۇ, ەقىۇ, شىۇ, ەۋرازەق سەكىلدى حالىقارالىق جانە ايماقتىق ماڭىزى زور ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنە تىكەلەي ارالاسا باستادى. ولاردىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسىنا اينالدى.
ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ ءىرى جەتىستىكتەرى ەلگە قىزمەت ەتپەك. ەكسپورت اۋقىمى ۇلعايىپ, ساپالى مەتالل ۇلەسى ارتادى دەپ بولجانۋدا. ەڭبەك ونىمدىلىگىن ەسەلەيتىن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ۇقساتۋشى كاسىپورىندارى كوبەيمەك. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا كۇرت وزگەرىستەر ورىن الىپ, وتاندىق ونىمدەر كوبىرەك ءوندىرىلىپ, فارماتسەۆتيكانىڭ باعى جانادى دەپ كۇتىلۋدە. ۇلتتىق قورداعى قازىنا بۇگىنگى ەلۋلىك دەڭگەيىن توقسانعا اسىرادى دەپ جوبالانعان. 90 ميلليارد دوللارعا تەڭەسەدى دەيتىن التىن-ۆاليۋتا قورى ەل ىرىزدىعىن دالەلدەيتىن بولادى. بۇل حالقىمىز 2020 جىلعا دەيىن بار قيىندىقتى ارتقا سالىپ, ۇدايى دامۋدىڭ ارقاسىندا ەۋروپالىق ەلدەردىڭ الدىڭعى قاتارلى تۇرمىستىق جاعدايىنا قول جەتكىزەدى دەگەن ءسوز. باسەكەگە قابىلەتتىلىك ارتىپ, ينتەللەكتۋالدىق ساپا باعالانا تۇسەدى دەگەندى ايقىندايدى.
شىنار ءابىلدا
