سالىمدار بانكيرلەرمەن جانە تاۋەلسىز ساراپشىلارمەن تابىس الۋدىڭ ەڭ سەنىمدى جولى رەتىندە كورسەتىلەدى. بىراق, ەڭ لايىقتى دەپوزيتتى قالاي تاڭداۋعا بولادى؟ بۇنىڭ جاسىرىن كەدەرگىلەرى نەدە, جانە دە ەڭ باستىسى ولاردى قالاي جويۋعا بولادى؟ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن ولاردى ساراپشىلارعا قويدىق.
ارتىق سەيىتقاليەۆا, «ادال» تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى:
«دەپوزيت» ءسوزىنىڭ انىقتاماسىمەن قر «بانكتەر جانە بانك قىزمەتى تۋرالى» زاڭىندا دا, قر ازاماتتىق كودەكسىندە دە تانىسۋعا بولادى.
جالپى, بانك سالىمىنىڭ شارتى — كونسەسۋالدى ەمەس, شىنايى شارت. مۇنداي شارت بانككە اقشانى تابىستاعان ساتتەن باستالادى. بانك سالىمىنىڭ شارتى — اقىلى شارت, ويتكەنى, بانك كەز كەلگەن جاعدايدا سالىمشىعا پا-يىزداردى تولەۋگە مىندەتتى بولادى. بانك سالىمىنىڭ شارتى سالىمشىنىڭ باستاماسىمەن مەرزىمىنەن بۇرىن بۇزىلعان جاعدايدا دا, بانك وعان پايىزداردى تولەۋدەن باس تارتۋعا جانە بۇدان ءارى كليەنت سالعان اقشانىڭ كولەمىن ازايتىپ, ودان تۇراقسىزدىق ايىبىن ءوندىرىپ الۋعا قۇقىلى بولمايدى.
بانك دەپوزيتى – اقشا جيناۋعا جانە ونى ساقتاپ قويۋ ءۇشىن وتە ىڭعايلى قۇرال, جانە دە ەگەر ءسىز ونى پايدالانعىڭىز كەلسە, تومەندەگىلەردى بىلگەنىڭىز ءجون بولار:
1. بانكتەردى تاڭداعاندا, سالىمنىڭ تيىمدىلىگىنە قاراۋعا نەمەسە ءوزىن نارىقتا جاقسى جاعىنان كورسەتكەن بانكتى تاڭداڭىز.
2. ەگەر ءسىز دەپوزيتكە 5 ميلليون تەڭگەدەن تومەن سومانى سالاتىن بولساڭىز, سىزگە جوعارى پايىزدى ۇسىناتىن بانكتى تاڭداۋ ءتيىمدى بولادى. قازاقستاندا سالىمدارعا كەپىلىك بەرۋ قورى بار, بۇل بانك بانكروت بولعان جاعدايدا اتالعان سومانى قايتارۋعا مىندەتتى بولادى دەگەندى بىلدىرەدى.
3. ەستە ساقتاڭىز, بانك كەز كەلگەن جاعدايدا سالىم سوماسىن سالىمشىعا قايتارۋعا مىندەتتى بولادى, جانە ونى ايىپپۇل شارالارىن قولدانۋ ارقىلى ازايتا المايدى. ازاماتتىڭ سالىمدى ءبىرىنشى تالابى بويىنشا الۋ قۇقىعىنان باس تارتۋى تۋرالى شارتتىڭ تالاپتارى دا تۇككە تۇرمايتىن بولىپ تابىلادى.
4. جارناماعا تولىق سەنبەڭىز, ويتكەنى, ءسىز ونداعى قارجى تەرميندەرىن ارقاشان ۇعا قويمايسىز.
5. شارتتى مۇقيات وقۋ كەرەك, شارتقا قول قويعان ساتتە كليەنت ناقتى ءبىر بانكپەن قاتىناس قۇراتىن بولادى دا, ونىڭ شارتتارىمەن كەلىسەدى. ءبىر نارسەنى تۇسىنبەي قالساڭىز, بانك قىزمەتكەرىنە سۇراق قويىڭىز.
6. تولتىرۋ, پايىزداردى جوعالتپاي , اقشانى شوتتان ءىشىنارا الۋ مۇمكىندىگىن, كاپيتالداندىرۋدى, سالىم ۆاليۋتاسىن انىقتاڭىز».
گۇلچيرا كەنجەباەۆا, بانك حوۋم كرەديت ونىمدەردى ازىرلەۋ باسقارماسىنىڭ مەنەدجەرى:
«ەڭ لايىقتى دەپوزيتتى تاڭداعان كەزدە, بانكپەن ۇسىنىلاتىن شارتتارعا نازار اۋدارىڭىز. سول كەزدە, بانك بولىمشەسىنە كەم دەگەندە قوڭىراۋ شالۋ كەرەك, ال ەڭ جاقسىسى وندا بارىپ, كەڭەس الۋ كەرەك. تەك سوندا عانا ءسىز جان-جاقتى اقپارات الاسىز. بۇعان قوسا بانك كەڭەسشىسىنەن تومەندەگىلەردى انىقتاڭىز:
– ءسىز اقشانى ءىشىنارا الىپ وتىرساڭىز نەمەسە دەپوزيتتى تولتىرعاندا پايىزدىق مولشەرلەمە قالاي وزگەرەدى؟
– بانكتە اقشانى العاندا قانداي كوميسسيالار بار جانە ايىپپۇلدار/تۇراقسىزدىق تولەمدەرى قاراستىرىلا ما؟
– سالىم بويىنشا باسقا قالادا قىزمەت كورسەتۋ مۇمكىندىكتەرى بار ما؟
قازاقستاندىقتار سەنەتىن بىرنەشە جالعان لاقاپ بار. وسىلايشا, قازاقستاندىقتاردىڭ كوبى ۆاليۋتامەن جاسالاتىن سالىمدار سەنىمدى ءارى ءتيىمدى دەپ ويلايدى. الايدا, بۇل ولاي ەمەس. تەڭگەمەن جاسالاتىن سالىمدار بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمەلەر كەز كەلگەن شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى سالىمدارعا قاراعاندا جوعارى بولادى. سونىمەن قاتار سالىمدار مەرزىمدىك دەپ اتالعانى تەكتەن تەك ەمەس – ولار بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە اشىلادى دا, سالىم مەرزىمى اياقتالعان ساتتە ءسىز تاڭداعان ۆاليۋتانىڭ تەڭگەگە دەگەن باعامى اشىلعان ساتتەگى باعامعا قاراعاندا, وزگەرىلە الادى, بۇل سىزگە پايدا اكەلمەۋى دە مۇمكىن. سالىمنىڭ جالپى قاعيداسى – ونى كەيىن جۇمساعىڭىز كەلەتىن ۆاليۋتادا اشۋ كەرەك. مىسالى, ەگەر ءسىز شەتەلگە ساپار شەگۋ ءۇشىن اقشا جيناساڭىز, ۆاليۋتالىق سالىم اشۋىڭىزعا بولادى.
مەرزىمگە قاتىستى دا ادامدى شاتاستىراتىن ءمان-جايلار بار. ءبىر جاعىنان مەرزىم نەعۇرلىم ۇزاق بولسا, مولشەرلەمە سوعۇرلىم جوعارى بولادى. وسىعان وراي, ءبىز سالىمدى ەڭ ۇزاق مەرزىمگە اشامىز. الايدا, الدىن الا ەسكەرىلمەگەن جاعداي تۋىنداپ, ءسىز سالىمدى مەرزىمىنەن بۇرىن جابۋعا ءماجبۇر بولساڭىز, اقشاڭىزدى جوعالتپايسىز, بىراق تا كۇتكەن كىرىستى دە الا المايسىز. نەگە؟ ويتكەنى, سالىمدى اشقاندا, ءسىز بانكپەن شارت جاسايسىز – ول سىزگە ءوز اقشاڭىزدى بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە ونىڭ پايدالانۋىنا بەرگەنىڭىز ءۇشىن پايىزدار تولەيدى. اقشاڭىزدى مەرزىمىنەن بۇرىن العاندا, ءسىز شارتتىڭ تالاپتارىن ورىندامايتىن بولاسىز, سوندىقتان بانك سىزگە بارلىق كەلىسكەن پايىزدار سوماسىن تولەي المايدى. بۇل جاعدايدا پايىزدار مەرزىمىنەن بۇرىن بۇزۋ مولشەرلەمەسى بويىنشا ەسەپتەلىنەدى, كوپتەگەن بانكتەردە ول نەگىزگى مولشەرلەمەدەن ايتارلىقتاي تومەن بولادى.
بۇنىڭ جاقسى ءبىر امالى بار – مەرزىمىنەن بۇرىن جاپقاندا دا پايىزدىق مولشەرلەمەسى تومەندەمەيتىن سالىمدى اشۋ. بۇنداي ۇسىنىستار از, جانە ءبىزدىڭ بانك – سوندايدى ۇسىناتىن ازدىڭ ءبىرى. بانك حوۋم كرەديتتە اقشانى قانداي بولسىن مەرزىمدە ساقتاعانىڭىز ءۇشىن, ءتىپتى, ءبىر ايدان كەيىن نەمەسە ءبىر اپتادان كەيىن العىڭىز كەلسە دە, جىلدىق 9,4% مولشەرلەمەسىمەن الاسىز.
