باستى اقپارات

«ەدىل مەن جايىق» ەسىل جاعاسىندا

ىلەكەڭنىڭ ءوزى ايتادى, «كوپتەگەن اندەرىمنىڭ گالەرەياسىن قوڭىر كۇزدە جاسادىم» دەپ. لەۆيتانعا «زولوتايا وسەن» كارتيناسىن جازدىرعان كۇز يليا اعاعا:
ەسىڭدە بار ما, وسىناۋ قايىڭ,
سارعايىپ كۇزدە تۇرادى ءدايىم.
داريعا, سول ءبىر ارماندى كۇندەر,
ەلەس پە ەدى, بىلمەدىم, ايىم.
سارعايدى قايىڭ, سارعايدىم مەن دە,
جۇلدىزداي الىس ۇزادىڭ سەن دە, –
دەگىزىپ, «اق قايىڭ» رومانسىن تۋدىردى. ليريكا مەن مۇڭعا جەتەلەيتىن مەزگىل اسەرى وسىلايشا جاقانوۆتىڭ ەسىمىن جالپاق دالاعا تانىتتى, جۇرتقا پاش ەتتى.

راسىمەن, ىلەكەڭنىڭ شىعارما­لارى­نىڭ كوپشىلىگى كۇز ايلا­رىن­دا دۇنيەگە كەلىپتى. كۇز – كومپوزيتور­دىڭ شابىتىن شالقىتاتىن مەزگىل. ماسەلەن, «دانياردىڭ ءانى», «ءجا­مي­لا­نىڭ ءانى», «اسەل», «اسىلىم», «تۇنگى سىر», «تولاعاي», «سى­­­­رىم­بەت», «بالقانتاۋدىڭ با­ۋى­رىندا», «شولپان جۇلدىز», «بۇل­­­بۇل ەدى» سىندى تۋىندىلارى ءار جىل­­دارداعى قىركۇيەك, قازان, قا­­را­­شا­­نىڭ جەمىسى كورىنەدى. تاعى دا يليا اعانىڭ سوزىنە جۇگىنسەك: «ويلاپ وتىرسام, پروزالىق شىعارمالارىم دا كۇزدە تولعاندىرىپتى. «قايتا ورالعان ءان», «قوش بول, ۆالس!» اتتى ەكى پوۆەسىم كۇزدە باستالىپ, كەلەر جىلى كۇزگە سالىم بىتكەن-ءدى. وسى جەردە ايتا كەتەر ءبىر جايت, «قايتا ورالعان ءان» پوۆەسىنىڭ ەپيلوگىن جازۋ ۇستىندە كەيىپكەرلەرىمنىڭ تاعدىرى ەرىكسىز جەتەلەپ, مەنى قىرعىزدىڭ ىستىقكولىنىڭ كۇزگى كورىنىسىن كورۋگە اپاردى. بۇل ساپاردا كىتاپ كەيىپكەرىنىڭ ەسىمىمەن اتالاتىن «ايناگۇل», «اسەل», «اسىلىم» اندەرى تۋدى.

پروزالىق شىعارمالاردىڭ ىشىندە «ايلى سوناتا» اتتى نوۆەللا دا كۇزدىڭ مۇڭدى لەبىمەن جازىلدى. كۇز مەنى سارساڭ ويلاردان ارىلتادى. جۇرەگىمدى ۇيىتقان قۇپيا سىرلار ءان رومانس كەيپىندە تۋىنداپ, كوكەيدەگى كوپ تۇيتكىل شەشىلەدى».

پولياكتىڭ ۇلى كومپوزيتورى فرە­­­­دە­­­ريك شوپەن «ءسوز بىتكەن جەر­­­­دەن مۋزىكا باستالادى» دەيدى. مۇنى يليا جاقانوۆتىڭ اۋزىنان ءجيى قۇلاعىمىز شالادى. وسى تەك­تەس ويلاردى موتسارت پەن بەتحوۆەن دە قالدىرعان. ياعني, داۋسىز سو­­لاي! يليانىڭ جازۋشىلىعىن دا, سۋ­رەت­شىلىگىن دە ەل بىلەدى. زەرتتەۋشىلىك قى­­رى­­مەن دە تانىسپىز. دالا ساز­گەر­­لە­­رىنىڭ اندەرىنە قاتىستى تا­لاي جا­­ڭا­­لىقتىڭ بەتىن اشىپ, ونەر­سۇيەر جۇرت­­شىلىققا ۇسىنعان. ال ونىڭ بوياۋىنان قۇرالعان سۋرەت كور­­مە­سى ءدال قازىرگى كەزدە باتىستان باس­­تالىپ, وڭتۇستىككە باعىت الۋدا. «بۇلبۇل اۋەنى», سوڭعى جىلدارى عانا دۇنيەگە كەلگەن «تەمىرتاۋدا ماقپال ءتۇن», «اققۋ ءانى», «ەدىل-جايىق», «سىرلى جۇرەك پەرنەسى» اتتى كىتاپتارى قارىمدى جازۋشىلىعىن ايعاقتايدى. قالامى جەتكىزە الماعان كومەيىندەگىسى سوندا ءان بولىپ قالىقتاعانى عوي. شوپەننىڭ ءسوزىن بەكەر ايتپايدى ەكەن.

«ءبىر كەزدەرى سولوۆەۆ-سەدوي «پودموسكوۆنىە ۆەچەراسىن» شىعارعاندا قانداي كۇيدە بولدى ەكەن؟ ءبىز دە سونداي ۇلى شىعارما تۋدىرساق قوي» دەپ ارماندايتىن ەدىك» دەيدى ىلەكەڭ. سويتسە, ۆالس كورولى ءشامشى قالداياقوۆ «يليا, سەن ءوزىڭنىڭ «پودموسكوۆنىە ۆەچەراڭدى» جازىپ قويدىڭ. ول – «جايلاۋكول كەشتەرى» دەپتى عوي. بۇل قانشا قازاق جاستارىن ىستىق سەزىمگە بولەدى, سوناۋ شالعايداعى سارى دالانى كورۋگە قۇمارتتى. «جايلاۋكول كەشتەرى» تۋرالى تارتىمدى اڭگىمەلەر دە جەتەرلىك…

ءشامشى اعامىزدىڭ تاعى ءبىر ءسوزىن ەسكە الساق: «يليا جاقانوۆتىڭ اندەرىندە قىرعىز اعايىنداردىڭ مۇڭدى سارىنى بار. بىراق, ونىسى قازاقتىڭ شەرلى اۋەندەرىنە جاڭا مازمۇن بەرىپ, تەك يلياعا ءتان اندەر تۋادى». ءيا, راسىندا, ىلەكەڭدەر ءوز سوزىمەن جەتكىزگەندە, بۇگىنگى باتىستىڭ داڭعارا «حيتتارىنان» امان قالدى. «مەن كەۋدەمدەگى, جان-دۇنيەمدەگى, ءدىلىم مەن دىتىمدەگى بارلىق اۋەن مەن اۋەزدى قازاقتىڭ «ەلىم-ايلارىنان», «ەركەم-ايلارىنان» الدىم, «ەكى جيرەن», «اقباقاي», «نازقوڭىرلاردان» الدىم, ءبىرجان سال, اقان سەرى, ۇكىلى ىبىراي, جاياۋ مۇسالاردان الدىم. مەن انامنان قالاي نارلەنسەم, جوعارىداعىلاردان سولاي سۋسىندادىم. احمەت جۇبانوۆ, لاتيف حاميدي, مۇقان تولەباەۆ, باقىتجان بايقاداموۆ, قاپان مۋسين, سىدىق مۇحامەتجانوۆ… مىنە, وسىلاردىڭ تاڭعاجايىپ ءان-رومانستارىمەن وستىك. وسىلاردىڭ كەز كەلگەن ءانىن ۇيدە دە, تۇزدە دە ايتىپ جۇرەم. مەن تۋرالى كوپ باس قاتىرۋدىڭ كەرەگى جوق, بولمىسىمداعى مۋزىكانىڭ, اۋەزدىڭ, مەلوديانىڭ ءۇش قاينارى بار. العاشقىسى, الگى «ەلىم-ايدان» باستالعان, ءبىرجان, اقاندار اۋەلەتكەن, جامبىل, كەنەندەر تەرمەلەتكەن قازىنانى ەركىن ەمدىم. ودان كەيىن, بويىمداعى ءبىر كولوريت – قىرعىز اندەرى. قازاق اندەرىن قالاي دارىتسام بويىما, قىرعىز ونەرىن دە سولاي قابىلدادىم. ەندى وسىنىڭ ءبارىن قۇدىرەتتەندىرىپ, دامىتقان سوۆەتتىك كلاسسيكا ءبىزدى ءوسىردى, جەتىلدىردى» دەيدى كومپوزيتور. ول مۇحيتتىڭ مۇحيت بولعانى دا وزىنە دەيىن كەرەمەت اندەردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنىڭ, سودان ءنار الۋىنىڭ ارقاسى دەپ بىلەدى.

كومپوزيتوردىڭ العاش تۋعان اندەرىن ءمان بەرە تىڭداپ, زەرتتەي قاراعان مۋزىكا كوريفەيلەرىنىڭ بەرگەن باعالارى تاڭ قالدىرادى. قازاقتىڭ تۇڭعىش وپەرالارىن جازعان كومپوزيتور ەۆگەني برۋسيلوۆسكيدىڭ يليا اعا تۋرالى ايتقانى عوي: «بۇل جىگىت – ناعىز حالىق كومپوزيتورى. ەشبىر كونسەرۆاتوريا تۇلا بويى مەلوديست-كومپوزيتوردى وقىتىپ شىعارعان جوق. اندەرىن تىڭداپ وتىرمىن. ءوزىنىڭ وسى تابيعاتىن بۇلدىرمەيىك. شىعاراتىن ءانىن سال-سەرىلەرشە ەمىن-ەركىن شىعارسىن». سول حالىق كومپوزيتورىنىڭ «ەدىل مەن جايىق» انىنە ايتىلعان لەبىزدەردەن ونىڭ تابيعي دارىندىلىعىن دا بايقايمىز. ماسەلەن, روزا باعلانوۆا «ەدىل مەن جايىق» – ءاننىڭ تورەسى» دەسە, شوتا ءۋاليحانوۆ «يليا جاقانوۆ ەدىل مەن جايىقتى قاتار تولقىتىپ, قازاق حالقىنىڭ ەڭسەسىن كوتەردى» دەيدى. «ەدىل مەن جايىق» – قازاق حالقىنىڭ گيمنى» دەپتى ءاسانالى. ءاندى قازاقتىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى دىنمۇحامەد قوناەۆ گۇلمايدان سۇندەتوۆانىڭ ورىنداۋىندا بىرنەشە رەت تىڭداعان كورىنەدى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ يليامەن كەزدەسكەن سايىن «تولاعاي» ءانىن ايتۋىن سۇرايدى ەكەن. ال, ءبىر كەزدەسۋدە يليا جاقانوۆتىڭ بىرنەشە ءانىن, «تولاعايدى» قوسا, پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ورىنداپ بەرگەن.

بىرنەشە كۇن بۇرىن «ەدىل مەن جايىق» ەسىلدىڭ جاعاسىندا قالىقتادى. قازاقستان مەن قىرعىزستان رەسپۋبليكالارىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى, كومپوزيتور, مۋزىكاتانۋشى, جازۋشى يليا جاقانوۆ پەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى, پروفەسسور كەنجەعالي مىرجىقبايدىڭ «ساز-سۇحبات» تاقىرىبىمەن ءان كەشى ءوتتى. سالتاناتتى شارانىڭ ەرەكشەلىگى سول – ورىندالعان اندەردىڭ بارلىعى جاندى داۋىسپەن شىرقالدى. ساكەن سەيفۋلليننىڭ سوزىنە جازىلعان «جان جولداس» انىمەن باستالعان شارادا كەش يەلەرى و باستا تىڭداۋشىنى دەمالدىراتىن كامەرالىق كونتسەرت بەرۋدى ماقسات ەتكەندەرىن جەتكىزدى. ماقسات مەرەيىنە جەتتى. سازدى كەشتى كومپوزيتوردىڭ ءوزى جۇرگىزىپ, ءاربىر شىرقالعان ءاننىڭ تاريحىنا قاتىستى تارتىمدى اڭگىمەلەر ايتتى. سونىمەن قاتار كورەرمەندەر تاراپىنان قويىلعان ساۋالدارعا كەڭىنەن جاۋاپ بەردى.

كەش سوڭىن جىلى لەبىزدەر مەن اقجارما تىلەكتەر جالعادى. حالىق جازۋشىسى فاريزا وڭعارسىنوۆا كونتسەرتكە وڭ باعاسىن بەرىپ, زامانداسىنىڭ يىعىنا شاپان جاپتى. بۇل سياپاتتى ساحنا يەسى – ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ەرلان سىدىقوۆ تا قايتالادى. فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور مىرزاتاي جولداسبەكوۆ, ءماجىلىس دەپۋتاتى يراك ەلەكەەۆ سىندى ەل اعالارى ءسوز سويلەپ, قوشەمەتتەرىن ءبىلدىردى.

اسحات رايقۇل

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button