2011 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا, قازاقستاندا ەكونوميكالىق تۇرعىدا بەلسەندi تۇرعىنداردىڭ 5,4 پايىزى عانا جۇمىسسىزدار قاتارىندا. بۇل – شامامەن 400 مىڭ ادام دەگەن ءسوز. جالپى, ەلدەگi جۇمىسسىزدىقتىڭ ەڭ شارىقتاۋ شەگiنە جەتكەن تۇسى 1998 جىلعا تيەسiلi ەكەن. سول كەزدە iشكi ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ ناتيجەسiندە ەلدەگi جۇمىسقا قابiلەتتi حالىقتىڭ 13 پايىزى جۇمىسسىز قالۋعا ءماجبۇر بولعان.
جۇمىسسىزدىقتىڭ ەكiنشi iرi تولقىنى كۇنi كەشەگi الەمدiك ەكونوميكالىق داعدارىس كەزiندە بولدى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك, سونىڭ ناتيجەسiندە ەكونوميكالىق الەۋەتتi تۇرعىنداردىڭ 8 پايىزى جۇمىسسىز قالعان. الايدا, مۇنىڭ بارلىعى ۋاقىتشا ەكەنiن قازiرگi تاڭداعى تۇراقتىلىق دالەلدەپ كەلەدi. بۇگiندە ەڭبەك نارىعى وسى سالادا جاسالىپ جاتقان ناقتى باعدارلامالار اياسىندا قالىپقا ءتۇستi. كورسەتكiشتەردi سويلەتسەك, ەلدە جۇمىسسىزدىق 1993 جىلى 6 پايىز بولسا, 2011 جىلى الدەقايدا تومەندەدi. تاعى دا كورسەتكiشتەرگە كوز جۇگiرتسەك, 2011 جىلى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيi ەڭ تومەن ەل اۆستراليا بولعان كورiنەدi. 4,3 پايىز عانا. قازاقستاندا بۇل كورسەتكiش – 5,4 پايىز ەكەنiن ەسكە سالعىمىز كەلەدi. رەسەيدە – 6,1, گەرمانيادا – 6,5, ۇلىبريتانيادا – 7,8, يسپانيادا – 21,3 پايىزعا دەيiن كوتەرiلگەن. قازiر دۇنيەجۇزi قازاقستاندى الەمدiك ەكونوميكانىڭ ەڭ جايلى ايلاعى دەپ قاراستىرادى.
جۇمىسپەن قامتۋ باعدارلامالارىنا سايكەس تiركەلگەن جۇمىسسىزدار قاتارىندا ايەلدەر مەن اۋىلدىق تۇرعىنداردىڭ سانى باسىم. اۋىل تۇرعىندارى جۇمىس تابۋعا قۇلشىنىس بiلدiرمەيدi. ءوز باۋ-باقشاسىنداعى جەمiس پەن كوكونiستi وتكiزiپ, سونىڭ ناپاقاسىنا ءومiر ءسۇرۋدi قالىپتى جاعدايعا اينالدىرعان. كوپتەگەن ايەلدەر ءۇشiن ەڭبەك بيرجاسىنا تiركەلۋ – جاڭا جۇمىس iزدەۋ ەمەس, از دا بولسا, ۋاقتىلى قاراجات الىپ تۇرۋدىڭ كوزi. ويتكەنi, ولار وتباسىلىق تiرشiلiكتەن قول سۋىتا المايدى. جۇمىس iستەيتiن كۇيەۋiنiڭ جالاقىسىن قاناعات تۇتادى. الايدا, قازاقستان رەسپۋبليكاسى «Iسكەر ايەلدەر قاۋىمداستىعىمەن» بiرلەسە وتىرىپ, جۇمىسسىز ايەلدەر ءۇشiن كەلەسi ماماندىقتار بويىنشا تەگiن وقىتۋ مەن قايتا دايارلاۋعا قابىلداۋ جانە جولداما بەرۋدi قولعا الىندى. كۇتۋشi, ءۇي تاربيەشiسi – 20 ايەلدi, ەسەپشi – 100 ايەلدi, iس جۇرگiزۋشi – كەڭسە مەنەدجەرi – 80 ايەلدi وقىتۋ جوسپارلانعان. سوڭعى ءتورت ايدىڭ قورىتىندىسى نەگiزiندە رەسپۋبليكا بويىنشا كاسiبي وقۋعا, قايتا دايارلاۋعا, بiلiكتiلiكتi ارتتىرۋعا 4708 ادام جiبەرiلگەن. ولاردىڭ 31-i وقۋدى ويداعىداي اياقتادى. جاستار ءتاجiريبەسi بويىنشا 2421 ادام جۇمىسقا ورنالاستىرىلعان. دەرەك قورىنداعى بوس جۇمىس ورىندارىنا 2023 ادام ورنالاستى. استانا بويىنشا 161 ادام قايتا وقۋعا جiبەرiلiپ, ولاردىڭ 119-ى جۇمىسپەن قامتىلعان.
قازاقستاندا جىل سايىنعى جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەسۋ ءۇشiن جاڭا باعدارلامالار جوباسى جاسالادى. بيىلعى «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 62,3 ملرد تەڭگە بولiنگەن-تۇعىن. بىلتىرعىمەن سالىستىرعاندا, كوبiرەك. 2011 جىلى بيۋدجەتتەن مۇنداي باعدارلاماعا 40 ملرد تەڭگە بولiنگەنi بەلگiلi. ول شامامەن 100 مىڭ قازاقستاندىقتى جۇمىسپەن قامتۋعا ءمۇمكiندiك تۋدىرعان. بيىلعى بولiنگەن مول قارجى 126 مىڭ جۇمىسسىزدى لايىقتى جۇمىسپەن قامتيدى دەپ جوسپارلانعان.
بۇدان كەيiنگi جىلداردا ءبولiنەتiن قارجى اۋقىمى 100 ملرد تەڭگەگە دەيiن وسەدi دەگەن بولجامدار ايتىلۋدا. قر ەڭبەك حالىقتى جانە الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترi گۇلشارا ابدiحالىقوۆانىڭ ايتۋىنشا, باعدارلامانىڭ تيiمدi جۇزەگە اسۋى ەل iشiندەگi كەدەيشiلiكتi 8,2 پايىزدان 6 پايىزعا تومەندەتۋگە جول اشادى. ال جۇمىسسىزدىق دەڭگەيi 5,5 پايىزدان ارىعا كوتەرiلمەيدi. وسىنداي جاعىمدى كورسەتكiشتەرگە قول جەتكiزۋ بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ الەۋمەتتiك احۋالىنا ايتارلىقتاي سەرپiن بەرەدi, ءارi مەملەكەتتiڭ ستراتەگيالىق تاپسىرمالارىنىڭ تيiمدi ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتپەك.
جاڭا باعدارلامانىڭ ماقساتى انىق. ول – تۇراقتى ءارi ءونiمدi ەڭبەكپەن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ تابىس دەڭگەيiن كوتەرۋ. ول جۇمىسسىزدار مەن تابىسى از قازاقستاندىقتارعا ارنالعان. نەگiزگi باسىمدىق ءوز بەتiنشە تiرلiك ەتiپ جۇرگەن ازاماتتارعا تۇسiرiلگەن. ءوز بەتiمەن كۇن كورەتiندەر سانى جالپى حالىق سانىنىڭ ۇشتەن بiرiن قامتيدى. ولاردىڭ 7,1 پايىزى – اۋىلدىق تۇرعىندار. ولاردىڭ بiلiم الۋ دەڭگەيi دە ءارتۇرلi. قالاداعى ءوز بەتiنشە ءجۇمىس iستەيتiندەردiڭ 27 پايىزى – جوعارى بiلiمi بار ازاماتتار, ۇشتەن بiرi – كاسiپتiك بiلiم العاندار, جارتىسىنان ازى مەكتەپتi ەندi بiتiرگەندەر ەكەن. ال, اۋىلدا بۇل كورسەتكiشتەر باسقاشا. جوعارى بiلiمدiلەر – 8,5 پايىز, كاسiپتiك بiلiم العاندار – 15 پايىز, مەكتەپتi بiتiرۋشiلەر – 76 پايىز ەكەن. سوندىقتان اۋىلعا ارناۋلى باعدارلاما قاجەت ەكەنi ايتپاسا دا تۇسiنiكتi.
قازiرگi تاڭدا ءوز بەتiمەن جۇمىس iستەۋشiلەردi زاڭداستىرۋ شارۋاسى قولعا الىنىپ جاتىر. زەينەتكەرلiكپەن قامتۋ, الەۋمەتتiك ساقتاندىرۋ قورلارىنا جارنا تولەتۋدi مiندەتتەۋ كەرەك. ولاردىڭ كوبi مۇنداي جارنا تولەۋدەن باستارىن الىپ قاشادى. بiراق وسى ەلدiڭ ازاماتى بولعاندىقتان, ەرتەڭگi كۇنi قارتايسا, مەملەكەت ولاردى باعىپ-كۇتۋگە مiندەتتi بولماق. سوندىقتان قازiردەن جارنا تولەپ, مەملەكەتكە, قوعامعا, ەكونوميكا مەن اينالاسىنداعى ادامدارعا پايدا اكەلە وتىرىپ, ءار ازامات مiندەتتi بورىشتارىن ۋاقتىلى وتەپ وتىرۋى شارت. ايتپەگەندە, گرەكياداعىداي كۇردەلi داعدارىسقا تاپ بولمايمىز دەپ ايتا الامىز با؟ بiر كەزدەرi بiزدiڭ ەلدەن كوشiپ كەتكەن گرەكتەردiڭ تاريحي وتانىنداعى قيىندىققا شىداماي, قايتادان تۋىپ-وسكەن قازاقستانعا ورالىپ جاتقانى سول جۇمىسسىزدىقتىڭ اۋىر سالدارى ەكەنi ايتپاسا دا تۇسiنiكتi.
شىنار ءابIلدا
