ەلىمىزدىڭ ماقساتى – ادىلەتتى قازاقستان

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ VIII سايلانعان پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىنىڭ اشىلۋىنا قاتىستى. پرەزيدەنت VIII سايلانعان پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىن اشىق دەپ جاريالاعان سوڭ سايلاۋدا جەڭىسكە جەتىپ, دەپۋتات مانداتىنا يە بولعان ازاماتتاردىڭ قىزمەتىنە تابىس تىلەدى.

مەملەكەت باسشىسى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندە بولعان نەگىزگى وزگەرىستەرگە توقتالىپ, جۇزەگە اسىرىلعان رەفورمالار «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» قاعيداسىنا نەگىزدەلگەنىن اتاپ ءوتتى.

– بۇل قاعيدا – مەملەكەتىمىزدىڭ باستى تىرەگى. رەفەرەندۋمنان كەيىن كونستيتۋتسيانى جاڭا تالاپتارىنا ساي بيلىك تارماقتارىن تۇگەل جاڭعىرتۋعا كىرىستىك. حالىقتىڭ دا كوپتەن كۇتكەنى وسى ەدى. كونستيتۋتسيالىق  وزگەرىستەرگە سايكەس پرەزيدەنت سايلاۋى, سەنات, ءماجىلىس جانە ءماسليحاتتار سايلاۋى ءوتتى. رەفەرەندۋمدى قوسقاندا ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىتتىڭ ىشىندە وتە ماڭىزدى بەس ساياسي ناۋقان وتكىزىلدى. ونىڭ ءبارى اسا كۇردەلى كەزەڭگە تۇسپا-تۇس كەلدى. قانشالىقتى كۇردەلى بولسا دا, ءبىز ەلىمىز ءۇشىن تە قاجەت جولدى قىسقا مەرزىم ىشىندە ءجۇرىپ وتتىك, – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

قۇرمەتتى جيىنعا قاتىسۋشىلار!

قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 59-بابىنا سايكەس VIII شاقىرىلىمداعى پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىن اشىق دەپ جاريالايمىن.

قۇرمەتتى پارلامەنت دەپۋتاتتارى!

قادىرلى قاۋىم!

بارشاڭىزدى جاڭادان سايلانعان پارلامەنتتىڭ العاشقى سەسسياسىنىڭ اشىلۋىمەن قۇتتىقتايمىن! سايلاۋدا جەڭىسكە جەتىپ, دەپۋتات اتانعان ازاماتتاردىڭ قىزمەتىنە تابىس تىلەيمىن! سىزدەر مەملەكەتىمىزدى دامىتۋ جانە ەل مۇددەسىن قورعاۋ ىسىنە ۇلەس قوساسىزدار دەپ سەنەمىن.

مەن ءبىر جىل بۇرىن, وسى عيماراتتا حالىققا جولداۋىمدى جاريالادىم. ەلىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى ساتتە ساياسي جاڭعىرۋ باعدارلاماسىن ۇسىندىم. باستامالارىمىز جۇرتتىڭ شىنايى قولداۋىنا يە بولدى. وعان بىلتىرعى رەفەرەندۋمدا ايقىن كوز جەتكىزدىك. ءبىز تاۋەكەلگە بەل بۋىپ, بىردەن ىسكە كىرىستىك. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلدى. كونستيتۋتسيالىق رەفورما ارقىلى بۇكىل جۇيەنى وزگەرتەتىن قادامدار جاسالدى. پرەزيدەنت جەتى جىلعا ءبىر رەت قانا سايلاناتىن بولدى. سونداي-اق پارلامەنتتىڭ قۇزىرەتى مەن قىزمەتى قايتا قارالدى. دەپۋتاتتاردىڭ ءرولى ەداۋىر كۇشەيدى. كونستيتۋتسيالىق سوت قۇرىلدى. بۇكىل سوت جۇيەسىنە تۇبەگەيلى رەفورما جاساۋ باستالدى. ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋعا قاتىستى جۇمىس جاڭاشا سيپات الدى. ازاماتتاردىڭ ساياسي ومىرگە ەمىن-ەركىن ارالاسۋىنا جول اشىلدى. رەفورمالارىمىز «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» قاعيداسىنا نەگىزدەلدى. بۇل قاعيدا – مەملەكەتىمىزدىڭ باستى تىرەگى.

رەفەرەندۋمنان كەيىن كونس­تيتۋتسيانىڭ جاڭا تالاپتارىنا ساي بيلىك تارماقتارىن تۇگەل جاڭعىرتۋعا كىرىستىك. حالىقتىڭ دا كوپتەن كۇتكەنى وسى ەدى. كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەرگە سايكەس پرەزيدەنت سايلاۋى, سەنات, ءماجىلىس جانە ءماسليحاتتار سايلاۋى ءوتتى. رەفەرەندۋمدى قوسقاندا ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىتتىڭ ىشىندە وتە ماڭىزدى 5 ساياسي ناۋقان وتكىزىلدى. ونىڭ ءبارى اسا كۇردەلى كەزەڭگە تۇسپا-تۇس كەلدى. قانشالىقتى كۇردەلى بولسا دا, ءبىز ەلىمىز ءۇشىن وتە قاجەت جولدى قىسقا مەرزىم ىشىندە ءجۇرىپ وتتىك. قازاقستاننىڭ جاڭارىپ, جاڭعىرا باستاعانىنا جۇرتتىڭ كوزى جەتتى.

كەشەگى سايلاۋدا پارتيالارمەن قاتار كوپتەگەن ازاماتىمىز ءبىرمانداتتى وكرۋگتەن ءوزىن-ءوزى ۇسىندى. وسىلايشا, حالقىمىز ماڭىزدى وزگەرىسكە ءوز ۇلەسىن قوسۋعا دايىن ەكەنىن دالەلدەدى. ەلىمىزدە جاڭا ازاماتتىق, ساياسي مادەنيەت قالىپتاسىپ جاتىر. مەن سايلاۋعا بەلسەنە قاتىسقان بارشا ازاماتقا العىس ايتامىن. بۇل ناۋقان, شىن مانىندە, بۇرىنعىدان ەرەكشە, وزگەشە بولدى. سايلاۋ ناۋقانى شىنايى باسەكە جاعدايىندا, اشىق ءوتتى. ۇگىت-ناسيحات كەزەڭىن جانە داۋىس بەرۋ بارىسىن اقپارات قۇرالدارى جان-جاقتى كورسەتتى. پارتيا­لارعا, ۇمىتكەرلەرگە بىردەي مۇمكىندىك بەرىلدى. مۇنى وتاندىق جانە شەتەلدىك بايقاۋشىلار دا ايتىپ وتىر. قانداي دا ءبىر ساياسي ۇيىمعا ارتىقشىلىق بەرىلگەن جوق. پرەزيدەنت ەشبىر پارتيانىڭ مۇشەسى ەمەس. وبلىس اكىمدەرى پارتيا بولىمشەلەرىنە جەتەكشىلىك ەتپەيدى. جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەر پارتيا تىزىمىندە بولعان جوق. ياعني, بارلىق پارتيالار سايلاۋعا بىردەي جاعدايدا قاتىستى. سايلاۋشىلار دا, ۇمىتكەرلەر دە ايرىقشا بەلسەندى بولدى. ساياسي پارتيالار ءار ايماقتا ەل نازارىن وزىنە اۋدارۋ ءۇشىن تارتىسقا ءتۇستى. بىرنەشە رەت تىكەلەي ەفيردە پارتيالار اراسىندا قىزۋ جانە ءتيىمدى پىكىرتالاس بولدى. بۇل – دەموكراتيالىق قوعام ءۇشىن قالىپتى ءۇردىس. مۇنىڭ ءبارى قازاقستاندا اشىق ازاماتتىق قوعامنىڭ نىعايىپ كەلە جاتقانىن كورسەتتى. سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە كوپتەگەن ورىندى سىن, بايىپتى ۇسىنىس ايتىلدى. ءبىز ايتىلعان سالماقتى ۇسىنىستاردى مىندەتتى تۇردە زەردەلەيمىز.

باسەكە جوعارى بولعاندىقتان, سايلاۋ ناتيجەسىن الدىن الا بولجاۋ مۇمكىن ەمەس بولدى. ونىڭ قورىتىندىسى ەلىمىزدىڭ ناعىز كوپپارتيالى مەملەكەتكە اينالۋ جولىندا ماڭىزدى قادام جاساعانىن كورسەتتى. مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ايتارىم, ماجىلىسكە كوزقاراسى ءارتۇرلى ساياسي ۇستانىمداعى كۇشتەر كەلدى دەپ ەسەپتەيمىن. العاش رەت ۇزاق جىل بويى وپپوزيتسيادا بولعان پارتيا پارلامەنتكە ءوتتى. ءبىز وسىنىڭ بارىنە اۋقىمدى ساياسي رەفورمانىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك. پارتيالاردى تىركەۋ ماسەلەسىن رەتتەيتىن زاڭنامانىڭ وزگەرۋى دە بۇعان سەپتىگىن تيگىزدى. ەندى پارتيالار ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا زور ىقپال ەتەتىن ساياسي ۇدەرىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرەتىن بولادى. ماجىلىسكە ءبىر مانداتتى وكرۋگتەن دە دەپۋتاتتار سايلاندى. ياعني, پارلامەنتكە ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتان شىققان وكىلدەردىڭ كەلۋىنە جول اشىلدى. سونداي-اق ۇزاق جىلدان بەرى العاش رەت ءوزىن-ءوزى ۇسىنعان ۇمىتكەرلەر دەپۋتات اتاندى. بىرقاتار ازامات پارتيا اتىنان شىققان ۇمىتكەرلەردى تارتىستى باسەكەدە جەڭىپ شىقتى. وسىلايشا, ەلىمىزدە دەموكراتيا ءداستۇرى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ, نىعايا ءتۇستى. ساياسي كۇشتەردىڭ بارىنە بىردەي مۇمكىندىك بەرىلەتىنىنە ازاماتتاردىڭ سەنىمى ارتتى.

ەلىمىزدىڭ جاستارى ءاردايىم مەنىڭ ايرىقشا نازارىمدا ەكەنى بارشاعا ءمالىم. مەن بيلىككە ويى وزىق, ءبىلىمدى جاستار كەلۋى كەرەك دەپ ۇنەمى ايتامىن. وسكەلەڭ ۇرپاقتى ەل ىسىنە باۋلۋ – وتە ماڭىزدى ماسەلە. ولار قوعامعا جاڭا قۇندىلىقتار اكەلۋگە ءتيىس. سايلاۋ كەزىندە جاس كانديداتتار بىرىگىپ, ءوز توبىن قۇرعانى بەلگىلى. وسى وداقتىڭ بەلسەندى مۇشەلەرى پارلامەنتكە جانە ماسليحاتتارعا ءوتتى. وسىلايشا, وكىلدى بيلىك تارماعىنا ساياساتكەرلەردىڭ جاڭا بۋىنى كەلىپ جاتىر. جاستار مۇنى ەلىمىزدى دامىتۋعا بەرىلگەن بىرەگەي مۇمكىندىك دەپ باعالاۋى قاجەت.

سونداي-اق ايەلدەردىڭ جانە ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار جانداردىڭ ماجىلىسكە وتۋىنە جاعداي جاسالدى. ساياسي ناۋقان قوعامداعى ءاربىر ازامات پارلامەنتكە مۇشە بولا الاتىنىن جانە «الەۋمەتتىك ليفت» جۇمىس ىستەيتىنىن ايقىن اڭعارتتى. ادىلەتتى قوعامنىڭ قالىپتاسۋى دەگەنىمىز – وسى!

بۇل سايلاۋ ۇمىتكەرلەرگە قويىلاتىن تالاپ وزگەرگەنىن كورسەتتى. قازىر تۇرعىندارمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتۋ وتە ماڭىزدى. مۇنى دۇرىس ءتۇسىنىپ, ەلمەن ەتەنە ارالاسا بىلگەن ۇمىتكەرلەر حالىق سايلاعان وكىل اتاندى. سايلاۋشىلار ءوزىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن بىلەتىن جانە مۇددەسىن قورعاي الاتىن ازاماتتارعا داۋىس بەردى. اقپاراتتىق تەحنولوگيا دامىعان قازىرگى زاماندا حالىق ءبارىن ءجىتى باقىلاپ وتىر. وسى رەتتە دەپۋتاتتاردىڭ ەل الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى ارتقانىن اتاپ وتكەن ءجون. سوندىقتان وسى عيماراتتا وتىرعان دەپۋتاتتار 5 جىل بويى سانالى, پاراساتتى تۇردە بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى دەپ سەنەمىن. سەبەبى ەل مۇددەسى ءۇشىن قىزمەت ەتۋ قاجەت. بۇل – «مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-ءبىر باستاۋى – حالىق» دەگەن قاعيدانىڭ تاعى ءبىر كورىنىسى.

وسى ناۋقانعا وتە كوپ ادام قاتىستى. بۇل – قالىپتى ءۇردىس. ولاردىڭ اراسىندا ماقساتى, ۇستانىمى ءارتۇرلى جاندار بار. قازىر ەلدىڭ كوزى اشىق, كوكىرەگى وياۋ, ساياسي ساۋاتى جوعارى. كەز كەلگەن سايلاۋدا جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن جىلدار بويى قاجىرلى ەڭبەك ەتۋ قاجەت. حالىقتىڭ جانە تاريحتىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋ كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتساق, ۇزاق مەرزىمدى, جۇيەلى ستراتەگيانىڭ ارقاسىندا عانا جەڭىسكە جەتۋگە بولادى. قاجەتتى داۋىس جيناي الماعان ۇمىتكەرلەر ءۇشىن دە بۇل – ۇلكەن تاجىريبە جانە جاڭا مۇمكىندىك. بارشاڭىزدى قازاقستان مۇددەسى ءۇشىن جۇمىلىپ جۇمىس ىستەۋگە شاقىرامىن.

نەبارى ءبىر جىلدا مۇنداي اۋقىمدى جۇمىستى ىسكە اسىرۋ – ناعىز جاسامپاز جۇرتتىڭ عانا قولىنان كەلەتىن شارۋا. ءبىز وتانىمىزدى وركەندەتۋ جولىندا زور بەتبۇرىس جاساپ, جاڭا داۋىرگە قادام باستىق. بىراق وزگەرىستەر مۇنىمەن بىتپەيدى. بۇل – ۇزاق جولدىڭ باسى عانا. رەفورمالار جالعاسا بەرەدى, ساياسي قۇرىلىمدى جەتىلدىرۋ قاجەت. بۇل – اسا ماڭىزدى جۇمىس.

بيىل العاش رەت 45 اۋدان جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالا اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ وتەدى. سودان كەيىن ەلىمىزدەگى بارلىق اۋدان اكىمدەرىن سايلايتىن بولامىز. وسىلايشا, بيلىكتىڭ بارلىق ينستيتۋتتارى جاڭارىپ, تىڭ قارقىنمەن جۇمىس ىستەي باستايدى. ءبىز ساياسي ۇدەرىستى دەموكراتيالاندىرىپ, ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتى باسقارۋ ىسىنە قاتىسۋ مۇمكىندىگىن كەڭەيتە بەرەمىز. ءبارىمىز مىنا ءبىر وتە ماڭىزدى نارسەنى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. قازاقستان – وسى گەوساياسي ايماقتا تۇبەگەيلى رەفورما جۇرگىزىپ جاتقان بىردەن-ءبىر ەل. كەيبىر ادامدار, سولاردىڭ ىشىندە ساياساتكەرلەر دە بار, وسىنداي رەفورمالار قازاقستانعا قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن دەپ ايتادى. بىراق مەن وسى وزگەرىستەردىڭ بارلىعى, ەڭ الدىمەن, ەل بولاشاعى ءۇشىن اۋاداي قاجەت دەپ ويلايمىن.

قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!

الدىمىزدا ايرىقشا ماڭىز­دى مىندەتتەر تۇر. ءبىز جان-جاقتى جاڭعىرتۋ جۇمىسىن كۇشەيتۋىمىز قاجەت. سونداي-اق الەۋمەتتىك-­ەكونوميكالىق دامۋ بارىسىنا تىڭ سەرپىن بەرۋىمىز كەرەك. ەلىمىز ۇزاق ۋاقىت بويى قولايلى سىرت­قى احۋالعا ارقا سۇيەپ كەلدى. نەشە ءتۇرلى تۇجىرىمدامالارعا, باعدارلامالارعا سەندى. اتقارىلعان جۇمىس تۋرالى جالعان ەسەپكە سەنۋگە ءماجبۇر بولدى. الايدا اسا ماڭىزدى, وزەكتى ماسەلەلەر نازاردان تىس قالدى. حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسى ءالى كۇنگە دەيىن جاقسى ەمەس. قۇقىقتىق ادىلەتسىزدىك بەلەڭ الدى. باي مەن كەدەيدىڭ اراسى الشاقتاي ءتۇستى. الداعى بەس جىلدا ۇكىمەت جانە پارلامەنت وسى نەگىزگى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋى قاجەت.

ەلدى جايلاعان ىندەت جانە ونىڭ سالدارى كاسىپكەرلەرگە وڭاي تيمەگەنى انىق. بىلتىردان بەرى ساياسي جۇيەنى جاڭعىرتۋعا باسا ءمان بەردىك. ەندى ەكونوميكاداعى ناقتى ماسەلەلەرمەن اينالىساتىن كەز كەلدى. بۇل جۇمىستى مىقتاپ قولعا الۋ كەرەك.

ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىزدىڭ ءبىرى – جەكە مەنشىكتى قورعاۋ جانە نارىقتىڭ باسەكەلى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ. سول ءۇشىن سوت جانە قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىندەگى رەفورمالاردى جالعاستىرۋ قاجەت. مەن ەلىمىزدىڭ كاسىپكەرلەرىنە ۇندەۋ جاساعىم كەلەدى. قازاقستان – ءبارىمىزدىڭ ورتاق مەكەنىمىز. ەندەشە, قاستەرلى وتانىمىزدى بىرگە وركەندەتەيىك, بولاشاعىمىزدى بىرگە قۇرايىق. مەن پرەزيدەنت رەتىندە سىزدەرگە مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلەتىنىنە كەپىلدىك بەرەمىن.

ءبىز شاعىن جانە ورتا بيزنەس­تىڭ باسەكەگە قابىلەتىن ارتتىرۋ ماسەلەسىنە باسا ءمان بەرەمىز. وسى ورايدا شاعىن جانە ورتا بيزنەس­كە قولداۋ كورسەتۋدىڭ بىرىڭعاي كەشەندى باعدارلاماسىن ازىرلەۋ قاجەت. ەڭ باس­تىسى, مەملەكەتتىك قولداۋعا يە بولاتىن جوبالاردى ىرىكتەۋ اشىق وتۋگە ءتيىس. جوبانىڭ ناقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىن ەسكەرۋ قاجەت. وسى ورايدا ۇكىمەتكە دەپۋتاتتارمەن بىرلەسىپ, ورتا بيزنەستى دامىتۋدىڭ تىڭ تاسىلدەرىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن. ويتكەنى ورتا بيزنەس ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋ ىسىندە باستى ءرول اتقارادى. بۇل ماسەلە مەنىڭ جەكە باقىلاۋىمدا بولادى. «اتامەكەن» ۇلتتىق پالاتاسى شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قولداۋ كورسەتىپ, سىرتقى نارىقتا ۇلتتىق بيزنەستىڭ مۇددەسىن قورعاۋى كەرەك. سونداي-اق ۇكىمەتپەن ىنتىماقتاستىقتى بارىنشا نىعايتۋ قاجەت.

جالپى, الداعى بەسجىلدىق شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا ارنالۋى كەرەك. ۇلتتىق جوبالار ۋاقتىلى جانە ساپالى جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس. بيۋدجەتتىڭ ءاربىر تيىنى ءتيىمدى جۇمسالۋى كەرەك. وسىنىڭ بارىنە پارلامەنتتىك باقىلاۋ جاساۋ ايرىقشا ماڭىزدى. وزدەرىڭىزگە داۋىس بەرگەن ازاماتتار ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ, سەنىم ارتىپ وتىر.

دەپۋتاتتار بيلىك پەن قوعامنىڭ ارىپتەستىگىن نىعايتۋعا ۇلەس قوسۋى قاجەت. بۇل جۇمىس «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ورنىقتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. اسىرەسە, سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەن Amanat پارتياسى وسى جۇمىسقا بەلسەنە اتسالىسادى دەپ سەنەمىن. پارتيانىڭ تاجىريبەسى مول, قوعام تاراپىنان جان-جاقتى قولداۋ بار. سوندىقتان Amanat پارتياسى الداعى وزگەرىستەردىڭ بەل ورتاسىندا بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىن.

ەلىمىزدىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىن بارشاڭىز جاقسى بىلەسىزدەر. بۇل – تۇرعىنداردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ جانە ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىرۋ. سول ارقىلى تامىرى تەرەڭدە جاتقان مەملەكەتتىلىك ءداستۇرىمىزدى نىعايتا ءتۇسۋ. وسى ورايدا مەن پارلامەنتتىڭ الداعى جۇمىسى تۋرالى ويىمدى ورتاعا سالعىم كەلەدى.

ءبىرىنشى. ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتى ىنتالاندىرۋ قاجەت. ول ءۇشىن, ەڭ الدىمەن, ءادىل, تۇراقتى ءارى اشىق سالىق جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. سالىق كودەكسى جانە تۇتاس سالىق ساياساتى تۇسىنىكتى, تۇراقتى بولۋى قاجەت. ءىرى كاسىپورىندار جانە شيكىزات ەكسپورتىمەن اينالىساتىن كومپانيالار قازىناعا كوبىرەك تولەم تۇسىرسە, ادىلدىك بولار ەدى. بۇل – الەمدە بار وزىق تاجىريبە.

قازىر ەلدەگى جاعداي تۇبەگەيلى وزگەردى. ادىلەتتى قازاقستان دەگەنىمىز – جالاڭ ۇران ەمەس, بۇل – انىق اقيقات. الدا اتقاراتىن جۇمىس كوپ. ءبىز بۇعان ءبىر ەل بولىپ تۇگەل اتسالىسۋىمىز كەرەك.

تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە. ۇكىمەت جانە پارلامەنت ءتۋريزمدى دامىتۋ ماسەلەسىنە باسا نازار اۋدارۋعا ءتيىس. ەلىمىزدەگى ءتۋريزمنىڭ الەۋەتى زور, كورىكتى جەرلەرىمىز وتە كوپ. بىراق سول جەرلەرگە بارىپ, دەمالۋعا ءالى دە جۇرتتىڭ قولى جەتە بەرمەيدى. بۇل سالاعا تىڭ سەرپىن بەرۋ ءۇشىن, ەڭ الدىمەن, ينفراقۇرىلىم ماسەلەسىن كەشەندى تۇردە شەشىپ, قىزمەت ساپاسىن تۇبەگەيلى جاقسارتۋ قاجەت. كاسىپكەرلەر ءتۋريزمنىڭ بولاشاعى زور ەكەنىن كورۋى كەرەك. سول ءۇشىن قاجەتتى جاعدايدى جاساعان ءجون. وسى سالاعا سالىنعان جەكە ينۆەستيتسيانىڭ كولەمى, ىشتەن جانە سىرتتان كەلگەن تۋريستەردىڭ سانى نەعۇرلىم كوپ بولسا, جۇمىستىڭ ناتيجەسى دە سوعۇرلىم ءتيىمدى بولماق.

جالپى ورتا جانە شاعىن كاسىپكەرلىكتى قولداۋ ساياساتى مەملەكەتىمىزدىڭ ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان تۇراقتى ستراتەگياسىنا اينالۋى كەرەك. «اق جول» پارتياسى شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ, ەكونوميكانى مونوپوليادان ارىلتۋ تۋرالى ۇنەمى ايتىپ ءجۇر. پارتيانىڭ ماجىلىستەگى دەپۋتاتتارى وسى جۇمىسقا ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ سەنەمىن. سونداي-اق كاسىپكەرلەردىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان Respublica پارتياسى پارلامەنتكە ءوتتى. بۇل ۇيىم بيزنەس­تىڭ دامۋىنا قولايلى جاعداي قالىپتاستىرۋعا اتسالىسادى دەپ ويلايمىن.

تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلەگە نازار اۋدارعىم كەلەدى. زاڭدار مەن ءتۇرلى ەرەجەلەردى ازىرلەگەن كەزدە قارجى-ونەركاسىپ توپتارى, ءىرى بيزنەس وكىلدەرى شەشىم قابىلداۋعا زور ىقپال ەتەدى. اشىعىن ايتساق, بۇل – بارلىق ەلگە, ءتىپتى, دامىعان مەملەكەتتەرگە ءتان جاعداي. بىراق وسى ۇدەرىستى قوعامنان جاسىرماي, زاڭمەن رەتتەۋ كەرەك, ايتپەسە, جەمقورلىق بەلەڭ الادى. وركەنيەتتى ەلدەردە ساياسات جابىق ەسىك جاعدايىندا استىر­تىن جاسالمايدى. سوندىقتان لوببيستىك قىزمەتتى زاڭمەن رەتتەۋدىڭ جانە وعان باقىلاۋ جاساۋدىڭ حالىقارالىق تاجىريبەسىن زەرتتەۋ كەرەك.

ەكىنشى. ەلىمىزدىڭ وندىرىستىك الەۋەتىن بارىنشا ارتتىرۋ ماڭىز­دى. قازاقستان ەكونوميكاسى ءالى كۇنگە دەيىن پايدالى قازبالارعا تاۋەلدى بولىپ وتىر. ياعني, ەل ەكونوميكاسىنىڭ قۇرىلىمى – قاراپايىم. شىن مانىندە, بىزگە قارقىندى دامۋ ءۇشىن كۇردەلى, ءارتاراپتى ەكونوميكالىق قۇرىلىم قاجەت. ارينە, شيكىزات نارىعىنداعى الەمدىك باسەكەدە ءبىزدىڭ ءوز ارتىقشىلىعىمىز بار. قازىرگى جانە ستراتەگيالىق مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن ونى ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت. سوندىقتان وسى سالانى ودان ءارى دامىتا بەرۋ كەرەك.

قازبا بايلىقتى ءتيىمدى جانە ۇنەمدى پايدالانۋ قاجەت. ول ءۇشىن زاڭنامانى جاقسارتىپ, راسىمدەردى جەڭىلدەتۋ كەرەك. گەولوگيا­لىق بارلاۋ جانە كەنىشتەردى يگەرۋ ىسىنە ينۆەستيتسيا تارتۋ ايرىقشا ماڭىزدى. ۇكىمەت پەن پارلامەنت وسى سالاعا قاتىستى ناقتى شارالار ازىرلەۋگە ءتيىس.

بىلتىر تاۋار گازىنىڭ تاپشىلىعىنا تاپ بولدىق. بۇل جاعداي بۇكىل ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرە جازدادى. مۇنداي كەلەڭسىزدىككە جول بەرمەۋ ءۇشىن نارىقتى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. قازاقستاندا گازدىڭ باعاسى كورشى مەملەكەتتەرگە قاراعاندا الدەقايدا ارزان. شەتەلدەگى سياقتى ءارتۇرلى تاريف­تەردى بىزگە دە ەنگىزۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرعان ءجون. جالپى, تومەن تاريفتەر مەن تومەن باعالار ەكونوميكامىزعا تەرىس ىقپال ەتەدى. بولىنگەن بارلىق سۋبسيديا­لار كورشى ەلدەرگە بوسقا كەتەدى. قانشالىقتى قيىن بولسا دا, بۇل ماسەلەنى بىرتىندەپ شەشۋ قاجەت. باسقا جول جوق.

باسەكەگە قابىلەتتى ەكونوميكا دەگەنىمىز – ارتاراپتاندىرىلعان ەكونوميكا. پاندەميا جانە قازىرگى گەوساياسي داعدارىس شيكىزات نارىعىنىڭ تۇراقسىز ەكەنىن ايقىن كورسەتتى. قازبا بايلىققا عانا ارقا سۇيەپ, قامسىز وتىراتىن زامان كەلمەسكە كەتتى. جەر قويناۋىنان شىققان قازىنانىڭ قوسىمشا قۇنىن بارىنشا ارتتىرۋ كەرەك. ونى ساپالى جانە سۇرانىسقا يە تاۋارعا اينالدىرۋ وتە ماڭىزدى. بۇعان دەيىنگى يندۋستريالاندىرۋ جۇمىسىنىڭ بارىسىندا شيكىزاتتىق ەمەس سالا ويداعىداي دامىعان جوق. ازىق-تۇلىك پەن كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاۋاردىڭ ءوزىن ءالى كۇنگە دەيىن سىرتتان ساتىپ الىپ وتىرمىز. ينفلياتسيانىڭ وسۋىنە باستى سەبەپتىڭ ءبىرى – وسى.

ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى سىرت­قى ساۋداعا جانە ينۆەستيتسياعا ءاردايىم اشىق. قازاقستان – دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ مۇشەسى. سوندىقتان سىرتقى ساۋدامىزدى ەركىن تۇردە دامىتۋىمىز كەرەك. بىراق كەمىندە ءوز الەۋەتىمىز جەتەتىن نارسەلەرمەن ءوزىمىزدى قامتاماسىز ەتۋىمىز قاجەت. مىسالى, شيكىزات تا, ماماندار دا, كەيبىر تەحنولوگيا دا ءوز ەلىمىزدە بار.

ەلدىڭ ىشكى سۇرانىسىن وتەۋگە قاتىستى ءبىر نەگىزگى ۇستانىم بولۋعا ءتيىس. ەڭ الدىمەن, ىشكى نارىققا باعىتتالعان وڭدەۋ ونەركاسىبىن دامىتۋىمىز قاجەت.

ءۇشىنشى. ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا قاتىستى ۇستانىمداردى قايتا قاراۋ قاجەت. بيىلعى قىستىڭ قالاي وتكەنىن بارشاڭىز بىلەسىزدەر. قىستىڭ كوزى قىراۋدا بىرقاتار ايماقتا قالالار مەن ەلدى مەكەندەر جىلۋسىز قالدى. ابدەن توزعان ەنەرگەتيكا ينفراقۇرىلىمى ارەڭ جۇمىس ىستەپ تۇر. مەنىڭ تاپسىرماممەن ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى نارىعىن دامىتۋدىڭ جاڭا ۇلگىسى دايىندالىپ جاتىر. سول ارقىلى وسى سالاعا قوسىمشا ينۆەستيتسيا تارتۋ كوزدەلىپ وتىر. سونداي-اق بۇل قۇجات وسى سالانىڭ بارىنشا اشىق بولۋىن قامتاماسىز ەتپەك.

ءبىز ەلىمىزدىڭ ينفراقۇرىلىمدىق قۋاتىن قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت. سوندىقتان مەن ۇلتتىق ينفراقۇرىلىم جوسپارىن قابىلداۋدى ۇسىنامىن. قۇجاتتا وسى سالاداعى باستى ماسەلەلەر اشىق كورسەتىلۋگە ءتيىس. سونىمەن بىرگە 2029 جىلعا دەيىن ىسكە اسىرىلاتىن نەگىزگى جوبالار قامتىلۋى قاجەت.

حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى ءۇشىن تۇرعىن ءۇي – ەڭ وزەكتى ماسەلە. ماعان ازاماتتاردان كۇن سايىن جۇزدەگەن ءوتىنىش كەلەدى. ونىڭ ىشىندە قولجەتىمدى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋدى سۇراعان حاتتار وتە كوپ. بۇل تۇيتكىل مەملەكەت تاراپىنان مۇمكىندىگىنشە شەشىلىپ جاتىر. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن, مەملەكەت شىن مۇقتاج ادامدارعا عانا جاردەم بەرەدى. تۇرعىن ءۇي ساياساتى نارىقتاعى احۋالعا تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان ءبىز وسى سالاداعى ساياساتىمىزدى قايتا قاراپ, ونىڭ مەيلىنشە ءادىل ءارى يكەمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك.

ءتورتىنشى. ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باسا ءمان بەرۋ قاجەت. اشىعىن ايتساق, اگروونەركاسىپ كەشەنى بۇل مىندەتتى تولىق ورىنداپ وتىرعان جوق. وسى سالاداعى ساياسات ءبىرىزدى ەمەس. مەملەكەت تاراپىنان ءبولىنىپ جاتقان قاراجات ءتيىمدى جۇمسالمايدى. ءونىم ءوندىرۋشى مەن تۇتىنۋشىنىڭ اراسىندا دەلدال كوپ. اۋىل شارۋاشىلىعىن قارقىندى دامىتۋعا قاجەتتى جاعداي جاساۋ – مەملەكەتتىڭ مىندەتى. سونىمەن قاتار اۋىل-ايماقتاردى كەشەندى تۇردە وركەندەتۋ اسا ماڭىزدى. ەلىمىزدە بىرنەشە جىلدان بەرى «اۋىل – ەل بەسىگى» جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. سونىڭ اياسىندا 1 مىڭنان استام اۋىلداعى ءۇش مىڭ جەتى ءجۇز نىسان جاڭعىرتىلدى. ونىڭ ءبارى – الەۋمەتتىك جانە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم نىساندارى. بۇل جۇمىس بولاشاقتا دا جالعاسادى. بيىل تاعى 1,5 مىڭنان استام جوباعا بيۋدجەتتەن 143 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى.

مەن سايلاۋ الدىندا اۋىلداعى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قاجەتتىگى تۋرالى انىق ايتتىم. بۇل – ماڭىزدى مىندەتتىڭ ءبىرى. ونى اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتسياسى ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. سول ءۇشىن «اۋىل اماناتى» جوباسى قولعا الىنادى.

اۋىل تۇرعىندارىنا 5-7 جىلعا جىلدىق ءوسىمى 2,5 پايىز بولاتىن شاعىن نەسيە بەرىلەدى. اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرى حالىققا قىزمەت كورسەتۋ جانە ءونىم وتكىزۋ ءۇشىن قۇرىلادى. ولارعا قۇرال-جابدىق جانە تەحنيكا ساتىپ الۋ ءۇشىن سۋبسيديا بەرىلەدى. وسى ماقساتقا 1 تريلليونعا جۋىق تەڭگە بولىنەدى.

«اۋىل – ەل بەسىگى», «اۋىل اماناتى» جوبالارى اۋىلدى دامىتۋعا ارنالعان جاڭا تۇجىرىمداماعا ارقاۋ بولۋعا ءتيىس. توپىراقتىڭ قۇنارىن ساقتاپ, ونى جاقسارتۋ ءۇشىن جۇيەلى شارالار قابىلداۋ قاجەت. اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ماڭىزدى. ءونىم كولەمىن ارتتىرۋعا جانە ونى ارتاراپتاندىرۋعا باسا ءمان بەرگەن ءجون. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى رەفورمالارعا ساپالى زاڭدار قاجەت. بۇل جۇمىسقا ماجىلىستەن ورىن العان «اۋىل» پارتياسى ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ سەنەمىن.

تاعى ءبىر ماسەلە – سۋ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ. بۇل – ستراتەگيالىق ماڭىزى بار مىندەت. الداعى ۋاقىتتا سۋ ماسەلەسى ۋشىعىپ كەتۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى بىزگە ونىڭ الدىن الۋ قاجەت. قازىر ۇكىمەت سۋ كودەكسىنىڭ جاڭا جوباسىن ازىرلەپ جاتىر. سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمدى باسقارۋعا جانە ولاردى قورعاۋعا باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. وسى جۇمىستا عىلىمي ۇستانىمدى, يننوۆاتسيانى, حالىقارالىق وزىق تاجىريبەنى باسشىلىققا العان ابزال. ءبىزدىڭ ەلدە سۋدىڭ 65 پايىزى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا جۇمسالادى. سونىڭ 60 پايىزعا جۋىعى قۇمعا ءسىڭىپ كەتەدى. مۇنداي ىسىراپشىلدىققا جول بەرۋگە بولمايدى. جاڭا تاريف ساياساتىنا كوشۋ قاجەت. ونى دەرەۋ قولعا الماساق, احۋال ودان ءارى كۇردەلەنە تۇسەتىنى انىق.

بەسىنشى. ادام كاپيتالىنىڭ ساپاسىن بارىنشا ارتتىرۋ كەرەك. بۇل ماسەلە مەنىڭ ايرىقشا نازارىمدا ەكەنىن بىلەسىزدەر. سەبەبى قازاقستاننىڭ باستى بايلىعى – ادام. قارىم-قابىلەتى زور, ءبىلىمدى ازاماتتار ەلىمىزدى العا باستايدى. سول ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جان-جاقتى دامىتۋ قاجەت. سوڭعى جىلدارى مەملەكەت بۇل سالاعا ينۆەستيتسيانى ەداۋىر كوبەيتتى. بالاباقشا تاپشىلىعى بىرتىندەپ ازايىپ كەلەدى. بارلىق وبلىستا مەكتەپ سالۋ, ونى جوندەۋ جۇمىستارى قارقىندى جۇرگىزىلىپ جاتىر. وقۋ ورىندارىن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جابدىقتاۋ ءىسى جانداندى. بىراق, مۇنىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز. ءبىلىم ساپاسىن, اسىرەسە, ورتا ءبىلىمنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋ ءۇشىن باتىل شەشىم قابىلداۋ قاجەت.

ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ۇستاز – ەڭ باستى تۇلعا. ونىڭ قوعامداعى ابىروي-بەدەلىن ارتتىرا بەرۋىمىز كەرەك. الايدا مۇعالىمدەردىڭ, ديرەكتورلاردىڭ جانە پەداگوگيكالىق وقۋ ورىندارى تۇلەكتەرىنىڭ كوپشىلىگى ۇلتتىق بىلىكتىلىك ەمتيحانىنان وتە المادى. ماعان كەيبىر تاجىريبەلى ۇستازدار ءتيىستى مينيسترلىك دايىنداعان تاپسىرمالار تىم كۇردەلى دەپ شاعىمداندى. بالكىم, ونى جەڭىلدەتۋ, جەتىلدىرۋ كەرەك شىعار. بۇل سالادا قاتىپ قالعان قاتاڭ ەرەجە بولماۋى كەرەك. بىراق نەگىزى, ۇستازدارعا قويىلاتىن تالاپ جوعارى بولۋعا ءتيىس.

مۇعالىم تاپشىلىعىن جەلەۋ ەتىپ, مەكتەپكە كەز كەلگەن ادامدى جۇمىسقا الا بەرۋگە بولمايدى. مۇنداي ارەكەت ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىك دەڭگەيىن كۇرت تومەندەتەدى. سول سەبەپتى مۇعالىم دايارلاۋ ءىسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداۋ قاجەت. بۇل – وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنا بايلانىستى وتە ماڭىزدى مىندەت.

ادام كاپيتالىن دامىتۋعا قاتىستى تاعى ءبىر ماسەلە – دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ ءتيىمدى بولۋى. ەلىمىزدەگى مەديتسينا ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ قاجەت. ونىڭ جاي-كۇيىنە قاتىستى تۇيتكىلدەر از ەمەس. مەملەكەت سونىڭ ءبارىن بىرتىندەپ شەشىپ جاتىر. «اۋىلدا دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا اۋىل-ايماقتا 600-دەن استام نىسان سالۋ جوسپارلانعان. جۇمىستىڭ ءبارى ۋاقتىلى ءارى ساپالى جاسالۋى كەرەك. بۇل – وتە ماڭىزدى. بارلىق جاۋاپكەرشىلىك اكىمدەرگە جۇكتەلەدى.

سونداي-اق مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا كوپ كوڭىل ءبولۋ قاجەت. ولاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى دا نازاردان تىس قالماۋعا ءتيىس. وسىعان قاتىستى ارنايى زاڭ جوباسى پارلامەنتتە ءبىر جىلعا جۋىق تالقىلاندى. بۇل قۇجاتتا, نەگىزىنەن, دارىگەرلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ساقتاندىرۋ عانا كوزدەلگەن.

سپورت عيماراتتارىنىڭ باسىم بولىگى – مەملەكەت مەنشىگىندە. ولاردى كۇتىپ ۇستاۋعا بيۋدجەتتەن قوماقتى قارجى بولىنەدى. سپورت سالاسىن وركەندەتۋگە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ, مەتسەناتتاردىڭ جانە جارناما بەرۋشىلەردىڭ الەۋەتىن پايدالانۋ قاجەت. سونداي-اق مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ءتاسىلىن كەڭىنەن قولدانۋ كەرەك. بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋعا تۇرعىنداردىڭ ىنتا ءبىلدىرىپ, بەلسەندى اتسالىسۋى ماڭىزدى. مەملەكەت بۇعان بارلىق جاعدايدى جاساۋعا ءتيىس.

جالپى, بۇل سالاداعى جۇمىس­تا كوزبوياۋشىلىق پەن امىرشىلدىك-اكىمشىلدىك تاسىلدەن باس تارتۋ قاجەت. ۇكىمەت پەن اكىمدىكتەر ءتيىستى باعدارلاما ازىرلەپ, شەشىم قابىلداعان كەزدە وسىنىڭ ءبارىن ەسكەرۋگە ءتيىس.

تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە بار. مادەنيەت سالاسىنداعى ساياساتتى جان-جاقتى ويلاستىرىپ جۇرگىزۋ كەرەك. قازىر بۇل سالانى وركەندەتۋ ءۇشىن جاڭا تۇجىرىمداما جاسالىپ جاتىر. بۇل قۇجات ەلىمىزدىڭ مادەني مۇراسىن ساقتاۋ, ناسيحاتتاۋ جانە ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋ ىسىندە شەشۋشى ءرول اتقارادى دەپ سەنەمىن.

شىعارماشىل زيالى قاۋىم كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن, مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە ساي كەلەتىن تۋىندىلار ۇسىنادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. وسى رەتتە كرەاتيۆتى يندۋسترياعا جۇيەلى قولداۋ كورسەتۋ وتە ماڭىزدى. ادام كاپيتالىن تۇراقتى دامىتۋ جىلدام وزگەرىپ جاتقان قازىرگى الەمدە تابىستى ەل بولۋدىڭ باستى كەپىلى بولادى دەپ سانايمىن. ءبىز ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى ادىلەتتى مەملەكەتتىڭ جانە ۇيلەسىمدى قوعامنىڭ نەگىزىن قالايمىز. مەن «قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى» اتاعىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم. بيىل قازان ايىندا – رەسپۋبليكا كۇنىندە وسى اتاققا لايىقتى مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ العاشقى توبى ماراپاتتالادى.

التىنشى. الەۋمەتتىك تۇرعىدان وسال توپتاعى ازاماتتاردى قولداۋ – باستى مىندەتتىڭ ءبىرى. قيىندىققا تاپ بولعان جاندار ەش كومەكسىز قالماۋى كەرەك. مەملەكەتتىڭ ادىلدىگى مەن قوعامنىڭ جاناشىرلىعى وسىندايدا كورىنەدى. اسىرەسە, انا مەن بالانى قورعاۋعا ايرىقشا كوڭىل بولىنۋگە ءتيىس. مەنىڭ تاپسىرماممەن بيىل بالا كۇتىمىنە جاردەماقى بەرۋ مەرزىمى 1 جىلدان 1,5 جىلعا ۇزارتىلدى. تۇرمىسى تومەن وتباسىنداعى 1 جاستان 6 جاسقا دەيىنگى بالالارعا بەرىلەتىن الەۋمەتتىك كومەك قايتا قارالدى. ەندى 100 مىڭنان استام بالا بۇل كومەكتى اقشالاي الاتىن بولادى. كوپبالالى وتباسىلارعا دا ايتارلىقتاي قولداۋ كورسەتىلىپ جاتىر. جارتى ميلليوننان استام وتباسىنا ارنايى جاردەماقى تولەنەدى.

مەن بىلتىر «ۇلتتىق قور – بالالارعا» باستاماسىن كوتەردىم. قازىر وسى باستامانى جۇزەگە اسىرۋعا دايىندىق جۇرگىزىلىپ جاتىر. مەملەكەت مۇقتاج جاندارعا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋدى جالعاستىرا بەرەدى. وسى ورايدا ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ازاماتتارعا ارنايى توقتالعىم كەلەدى. ەلىمىزدە وسى ساناتقا كىرەتىن 700 مىڭنان استام ادام بار. ازىق-تۇلىك پەن ءدارى-دارمەك باعاسىنىڭ قىمباتتاۋى ولارعا وڭاي ءتيىپ وتىرعان جوق. ءبىز ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ادامداردى جانە ولاردىڭ كۇتۋشىلەرىن قولداۋ شارالارىن كۇشەيتۋىمىز قاجەت.

سونداي-اق اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان ازاماتتار نازاردان تىس قالماۋى كەرەك. وسى ورايدا ۇكىمەتكە اتالعان ساناتتاعى ادامداردىڭ جاردەماقىسىن ورتا ەسەپپەن 14,5 پايىزعا كوبەيتۋدى تاپسىرامىن. مۇنى بيىلعى 1 قىركۇيەكتەن باستاپ قولعا الۋ قاجەت. قازاقستان ءبىزدىڭ ايماقتاعى وسىنداي الەۋمەتتىك جاردەم بەرەتىن جالعىز مەملەكەت دەۋگە تولىق نەگىز بار. جالپى, الەۋمەتتىك قولداۋ الدىن الا جانە شىن مانىندە مۇقتاج جاندارعا كورسەتىلۋگە ءتيىس.

دەگەنمەن كەز كەلگەن كومەك ماسىلدىققا سەبەپ بولماۋى كەرەك. اسىرەسە, ەڭبەككە جارامدى جاس ازاماتتار جاردەماقىعا قول جايماۋعا ءتيىس. دەنساۋلىعى مىقتى, كۇش-قۋاتى بار ازاماتتار ءۇشىن بۇل – ۇيات نارسە.

جەتىنشى. سونداي-اق ادۆوكاتتاردىڭ ءرولىن ارتتىرا ءتۇسۋ قاجەت. ولارعا سوتقا دەيىنگى تەرگەۋدىڭ باسىنان باستاپ قىلمىستىق ءىستىڭ ماتەريالدارى ەش كەدەرگىسىز بەرىلۋگە ءتيىس. جۇرت زاڭداردىڭ كەيبىر ەرەجەلەرىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ, شاعىم ايتۋدا. كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ شەشىمدەرى كەيبىر شاعىمداردىڭ ورىندى ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. ياعني, زاڭنامانىڭ جەكەلەگەن نورمالارى اتا زاڭعا قايشى ەكەنى انىقتالدى. بۇل كەلەڭسىزدىكتەر قۇقىق قولدانۋ ىسىندە قيىندىقتار تۋعىزادى. كونستيتۋتسياعا قايشى مۇنداي نورمالار جارامسىز دەپ تانىلادى. وسىنداي ەرەجەلەرگە سۇيەنىپ قابىلدانعان سوتتىڭ جانە باسقا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ شەشىمدەرى قايتا قارالۋعا ءتيىس. زاڭدارىمىز كونستيتۋتسياعا تولىق ساي بولۋى كەرەك. پارلامەنت وسى ماڭىزدى ماسەلەگە بايلانىستى تاباندىلىق تانىتىپ, باستى ءرول اتقارۋى قاجەت. بۇل جۇمىس ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن قورعاۋ جۇيەسىن كۇشەيتە تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

قۇقىق قورعاۋ سالاسىنداعى تاعى ءبىر كۇردەلى ماسەلە – ادام ساۋداسى. بۇعان توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن ارنايى زاڭ قابىلداۋ قاجەت.

سەگىزىنشى. مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىن جانە ستراتەگيالىق جوسپارلاۋدىڭ ساپاسىن كوتەرۋ قاجەت. سايلاۋ الدىنداعى باعدارلامالار جانە ۋادەلەر رەتىمەن ورىندالۋى كەرەك. سوندا ازاماتتاردىڭ بيلىككە جانە شىنايى وزگەرىسكە دەگەن سەنىمى ارتادى. رەفورمالاردى ازىرلەۋ جانە جۇزەگە اسىرۋ ىسىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر ماڭىزدى ءرول اتقارادى. سول سەبەپتى جۇمىسقا ىنتاسى بار جانە جوعارى بىلىكتى مامانداردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە تارتۋ كەرەك. جەكە سەكتوردا جۇرگەن كاسىبي جانە دارىندى باسقارۋشىلار ءۇشىن جول اشىق بولۋعا ءتيىس. بىزگە مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ بارىنشا ۇيلەسىمدى ۇلگىسىنە كوشۋ قاجەت. ورتالىققا جالتاقتاماي, جەرگىلىكتى جەردە ماسەلەنى شەشۋگە داعدىلانۋ كەرەك. مەملەكەتتىك ورگاندارداعى جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ مادەنيەتىن دە تولىق جاڭعىرتقان ءجون.

مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ ماسەلەسىنە جەكە توقتالعىم كەلەدى. سوڭعى جىلدارى الەمدە تەڭدەسسىز گەوساياسي, ەكونوميكالىق جانە تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر بولدى. وسىعان وراي ءبىزدىڭ كەيبىر ستراتەگيالىق قۇجاتىمىز وزەكتىلىگىن جوعالتتى. سوندىقتان «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىن» تۇبەگەيلى قايتا قاراۋ قاجەت. ياعني, بۇل قۇجاتتى قازىرگى جاھاندىق ۇدەرىستەردى ەسكەرە وتىرىپ, ەل دامۋىنىڭ ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان باسىمدىقتارىن ايقىندايتىن ستراتەگياعا اينالدىرۋ كەرەك.

جالپى, كەز كەلگەن جۇمىس مۇقيات جوسپارلانۋى كەرەك. سوندا مەملەكەتتىك ساياسات ستراتەگيالىق سيپاتقا يە بولادى جانە تۇراقتى جۇزەگە اسىرىلادى. سونىمەن بىرگە ەلىمىز كەز كەلگەن سىن-قاتەرگە توتەپ بەرە الادى. قۇرمەتتى دەپۋتاتتار, سىزدەر ءاردايىم بارلىق ءىستىڭ بەل ورتاسىندا بولاسىزدار. بىراق مىنا ماسەلەنى باسا ايتقىم كەلەدى: ەل مۇددەسىنەن جوعارى ەشتەڭە جوق. سوندىقتان, پوپۋليزمگە, جەكە باستىڭ مۇددەسىن كوزدەۋگە جول بەرمەۋ كەرەك. پارلامەنت پەن ءماسليحاتتار ءاردايىم بىرلەسە جۇمىس ىستەۋى قاجەت. سوندا مەملەكەت ساياساتى بارىنشا ۇيلەسىمدى بولادى. جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ شاماسى كەلمەيتىن اۋقىمدى ماسەلەلەرگە ورتالىق دەر كەزىندە كوڭىل بولەدى.

رەفورمالاردان كەيىن دەپۋتاتتاردىڭ وكىلەتتىگى ءبىرشاما كەڭەيدى. قوس پالاتانىڭ جۇمىسىنا بىرقاتار وزگەرىس ەنگىزىلدى. بۇرىن زاڭ جوباسىن ءماجىلىس ماقۇلداپ, سەنات قابىلدايتىن. ەندى زاڭ قابىلداۋ قۇزىرەتى ماجىلىسكە بەرىلدى. ءماجىلىس باسقا دا ارتىقشىلىققا يە بولدى. سوندىقتان وسى زالدى ماجىلىسكە تۇراقتى تۇردە پايدالانۋ ءۇشىن بەرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. وسىلايشا, جوعارى وكىلدى ورگان شىن مانىندە ىقپالدى پارلامەنتكە اينالدى.

مەن پرەمەر-ءمينيستردىڭ كانديداتۋراسىن سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەن پارتيا مەملەكەت باسشىسىنا ۇسىنۋعا قۇقىلى دەپ ايتتىم. وسى رەتتە ساياسي جاۋاپكەرشىلىك تە سول پارتياعا جۇكتەلەدى. بۇل ءتاسىل «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» تۇجىرىمداماسىنا ساي كەلەدى. ۇكىمەت الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋعا ءتيىس. بولاشاقتا ۇكىمەتتەگى جانە ايماقتارداعى باسشىلىق قىزمەتتەرگە ءتۇرلى پارتيا وكىلدەرىن تارتقان ءجون. ول ءۇشىن ساياسي پارتيالاردىڭ كادرلىق رەزەرۆىن جاساقتاۋدى ۇسىنامىن. سونداي-اق وكىلدى جانە اتقارۋشى بيلىكتىڭ قارىم-قاتىناسى جاڭاشا سيپاتقا يە بولادى. ەندى ۇكىمەت شىن مانىندە ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەتكە اينالادى.

مينيسترلەردىڭ ءوز جۇمىسىن جەتىك ءبىلۋى عانا جەتكىلىكسىز. ولار ءوز ۇستانىمىن پارلامەنت الدىندا قورعاۋعا قابىلەتتى بولۋعا ءتيىس. ءوز باستامالارىن قوعامعا انىق ءتۇسىندىرۋى قاجەت.

قازىر ۇكىمەتتىڭ قاتەلىگى مەن كەمشىلىگىن اشىق ايتىپ, جونگە سالىپ وتىرۋعا تولىق مۇمكىندىك بار. وسى مۇمكىندىكتى حالىق مۇددەسى ءۇشىن دۇرىس پايدالانۋ كەرەك. پارلامەنتتىڭ ءوز جۇمىسى دا بارىنشا اشىق بولۋعا ءتيىس. بۇگىندە ونىڭ جيىندارى ينتەرنەت ارقىلى كورسەتىلەدى. بۇل جاقسى ۇردىسكە اينالدى. وعان جۋرناليستەر دە, قالىڭ كوپشىلىك تە قىزىعۋشىلىق تانىتادى. پارلامەنتتە اسا ماڭىزدى ماسەلە تالقىلانسا, جالپى وتىرىستى مەملەكەتتىك تەلەارنا ارقىلى تىكەلەي ەفيردە كورسەتۋ قاجەت دەپ سانايمىن. ازاماتتار وزدەرى سايلاعان دەپۋتاتتىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن ناقتى كورىپ, باعا بەرە الادى. پارلامەنتتەگى پىكىرتالاستار, شىن مانىندە, جالپىۇلتتىق اۋقىمعا يە بولادى.

سونىمەن بىرگە بۇل ءتاسىل اشىق ساياسات جۇرگىزۋدىڭ جاڭا ستاندارتتارىن قالىپتاستىرۋعا, قوعامدىق ديالوگ مادەنيەتىن دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. دەپۋتات بولۋ – بيىك مانساپ ەمەس, بۇل – زور جاۋاپكەرشىلىك جانە ماڭىزدى مىندەت. سىزدەردى حالىق سايلادى. جۇرت وزدەرىڭىزگە سەنىم ارتىپ وتىر. ەل سەنىمى – ەل اماناتى.

قادىرلى قاۋىم!

بىزگە وراسان زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەن. بۇل – وتكەن تاريحتىڭ جانە بولاشاقتىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك. كەلەر ۇرپاقتىڭ قانداي مەملەكەتتە ءومىر سۇرەتىنى ءبىزدىڭ بۇگىنگى شەشىمدەرىمىزگە تىكەلەي بايلانىستى. ەلىمىزدىڭ ماقساتى – ايقىن, بۇل – ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ. مۇنىڭ ءبارى ءبىر كۇندە جاسالاتىن شارۋا ەمەس. بارشامىز تاباندى, ەڭبەكقور, بىلىكتى, ۇقىپتى, ءتارتىپتى بولۋىمىز كەرەك. ەڭ الدىمەن, وتانشىل بولۋىمىز قاجەت. ۇلتتىڭ جانە مەملەكەتتىڭ مۇددەسى بارىنەن بيىك تۇرۋعا ءتيىس. ارينە, قوعامنىڭ دامۋى ءۇشىن پىكىر الۋاندىعى قاجەت. بىراق ەلدىك ماسەلەلەرگە كەلگەندە ءبىر جاعادان باس, ءبىر جەڭنەن قول شىعارا بىلگەن ءجون. ەلىمىزدى وركەندەتۋ ءۇشىن ەڭبەك ەتۋ – بارشامىزدىڭ ازاماتتىق بورىشىمىز. ەندەشە, وتان الدىنداعى وسى پەرزەنتتىك پارىزىمىزعا ءاردايىم ادال بولايىق. جۇمىستارىڭىز تابىستى بولسىن! قازاقستانىمىز كوركەيە بەرسىن!