بۇگىن – تاۋەلسىز قازاقستان پوليتسياسىنىڭ قۇرىلعانىنا تۋرا 30 جىل. 1992 جىلعى 23 ماۋسىمدا قر جوعارعى كەڭەسى «قر ىشكى ىستەر ورگاندارى تۋرالى» زاڭ قابىلدادى. بۇل قازاقستان پوليتسياسىنىڭ قىزمەتى مەن مىندەتىن انىقتايتىن العاشقى قۇقىقتىق اكت بولاتىن. 2007 جىلعى 5 ماۋسىمدا وسى كۇن پوليتسيا كۇنى دەپ بەكىتىلدى. سودان بەرى قىزمەت ساپاسى ارتىپ, دامي تۇسكەن ەلورداداعى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وكىلدەرى باس قالاداعى ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە قاتەرلى دە كۇردەلى قىزمەتىن كۇن-ءتۇن دەمەي جالعاستىرىپ كەلەدى.
بۇگىنگى تاڭدا ەلوردادا پوليتسيا قىزمەتىنىڭ اشىقتىعى مەن ايقىندىعىن قامتاماسىز ەتۋ, سەرۆيستىك مودەلگە كوشۋ باستى نازاردا. الماتى جانە سارىارقا اۋداندارىنىڭ اۋماقتارىندا «پوليتسيانىڭ قازاقستاندىق سەرۆيستىك مودەلى» قاناتقاقتى جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. باس قالاداعى قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ ماسەلەلەرى تۋرالى تولىعىراق نۇر-سۇلتان قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى, پوليتسيا گەنەرال-مايورى مارات تولەباەۆ ايتىپ بەردى.
– مارات ساعىنتايۇلى, مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارى اياسىندا «پوليتسيانىڭ قازاقستاندىق سەرۆيستىك مودەلى» جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. جاڭا مودەل ارقىلى جۇمىس ىستەۋدىڭ مۇمكىندىگى قانداي؟
– سەرۆيستىك پوليتسيا – بۇل حالىققا ساپالى قىزمەت كورسەتۋگە جانە قوعاممەن بايلانىستا قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان پوليتسيا قىزمەتىنە دەگەن كوزقاراس. قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى جەكە پوليتسەيدىڭ دە, جالپى پوليتسيانىڭ دا جۇمىسىنداعى جاڭا ستاندارتى مەن كورسەتكىشى بولۋى كەرەك. قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ, سونداي-اق قوعامدىق ءتارتىپتى, ازاماتتاردىڭ تىنىشتىعىن بۇزعانى ءۇشىن جازانىڭ بۇلتارتپاستىعى ەلوردالىق پوليتسيا مىندەتىنىڭ ىشىندە ءبىرىنشى كەزەكتە تۇر. نەگىزگى ماقسات – پوليتسيا مەن حالىقتىڭ ءوزارا ءتيىمدى ءىس-قيمىلى ارقىلى ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ, قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ, قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ, ازاماتتارعا ۋاقىتىلى كومەك كورسەتۋ. پوليتسيانىڭ جاڭا مودەل بويىنشا جۇمىسى حالىقپەن تىعىز, اشىق قارىم-قاتىناس جاساۋعا, ولاردىڭ قاتىسۋىمەن قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى, ال بۇل جاعداي تەك ولاردىڭ پوليتسياعا سەنىم ارتۋىمەن عانا مۇمكىن بولادى.
جوبا شەڭبەرىندە «سەرۆيستىك پوليتسيا» قاعيداتىندا جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىنىڭ جۇيەسى جەتىلدىرىلىپ, جۇمىستىڭ جاڭا مەحانيزمى, قۇرالى مەن ءادىسى ەنگىزىلۋدە. پروتسەستەردى وڭتايلاندىرۋ نەگىزىندە «ءتيىمدى ۋچاسكەلىك پوليتسەي» مودەلى جاسالادى. «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى قاعيداتى بويىنشا جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىن رەفورمالاۋ شەڭبەرىندە قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ سالاسىنداعى نەگىزگى بۋىن سانالاتىن ۋچاسكەلىك پوليتسيا ينسپەكتورلارىنا ەڭ كوپ جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى.
– ەلوردادا قوعامدىق ءتارتىپ پەن ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ ءۇشىن جاڭادان قانداي باعىتتا جۇمىس قولعا الىنۋدا؟
– قوعامدىق ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ, سونداي-اق ازاماتتارعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن پوليتسيانىڭ مودۋلدىك بەكەتتەرى اشىلدى. بيىل مودۋلدىك ۇلگىدەگى 10 ستاتسيونارلىق بەكەت ىسكە قوسىلدى, ولار ءتارتىپ ساقشىلارى قىزمەتىنە تەز جۇگىنۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى جانە ازاماتتاردىڭ سۇرانىسىنا پوليتسيانىڭ ۋاقىتىلى ءارى ساپالى ارەكەت ەتۋ ارقىلى جاۋاپ بەرۋىن قامتاماسىز ەتەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى اياسىندا تسيفرلىق يننوۆاتسيالاردى ەنگىزۋ جانە دامىتۋ بويىنشا جوسپارلى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە.
قالا كوشەلەرىندە ارنايى قۇرىلعىلار ورناتىلىپ جاتىر. ولار زاڭعا قايشى ارەكەت نەمەسە توتەنشە جاعداي تۋىنداعان كەزدە دابىل بەلگىسىن بەرۋگە جانە پوليتسياعا شۇعىل قوڭىراۋ شالۋعا ارنالعان. ازاماتتاردىڭ «SOS» باتىرماسىن باسقان كەزدە جەدەل باسقارۋ ورتالىعىنىڭ پوليتسيا قىزمەتكەرىمەن دەرەۋ بايلانىسۋ مۇمكىندىگى بار. ورناتىلعان بەينەكامەرانىڭ كومەگىمەن تۇسىرىلگەن بارلىق دەرەكتەر جۇيەدە اۆتوماتتى تۇردە تىركەلەدى. مۇنداي جاڭاشىلدىق ازاماتتاردىڭ بارلىق وتىنىشىنە جەدەل جاۋاپ بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ادامدار كوپ جينالاتىن جانە دەمالىس ورىندارىندا وسىنداي 13 باتىرما ورناتىلعان.
تۇرعىنداردىڭ پوليتسيامەن بايلانىسى, قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ جولىن كەسۋ جانە قىلمىستىڭ ءىزىن سۋىتپاي اشۋ ءۇشىن «102» موبيلدىك قوسىمشاسى بويىنشا ازاماتتاردىڭ پوليتسياعا جىبەرەتىن حابارلامالارىن قابىلداۋدىڭ جاڭا پروتسەسى دە تيىمدىلىگىن كورسەتتى. اتالعان ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى قىسقا حابارلامالاردى, سونداي-اق وقيعا ورنىنان فوتو, ۆيدەو جىبەرۋگە دە مۇمكىندىك بار. سونىمەن قاتار بەينەقوڭىراۋ جاساۋعا بولادى. سول ارقىلى قوڭىراۋ شالۋشىنىڭ ورنالاسقان جەرى انىقتالادى, ال جەدەل باسقارۋ ورتالىعى وپەراتورلارى نە بولىپ جاتقانىن كورە الادى جانە دەرەۋ ءتيىستى شارالاردى جاساۋعا كىرىسەدى.
جىل باسىنان بەرى ازاماتتاردان بارلىعى 1608 ءوتىنىش كەلىپ ءتۇستى, ولارعا پوليتسيا ۋاقىتىلى جاۋاپ بەرىپ, ءتيىستى شارا قابىلدادى. پوليتسيانىڭ حالىقپەن ءوزارا بايلانىسى ينتەراكتيۆتى كوممۋنيكاتسيالار ارقىلى نىعايىپ كەلەدى. قاناتقاقتى جوبالار ىسكە قوسىلعالى بەرى ۋچاسكەلىك ينسپەكتورلاردى تانۋ دەڭگەيى 3 ەسەگە جۋىق ءوستى, ولاردىڭ جۇمىسى تۋرالى اقپاراتتاندىرۋ دەڭگەيى ارتتى. ۋچاسكەلىك ينسپەكتورلار تانىمال مەسسەندجەرلەردەگى ءۇي چاتىندا ونلاين وتىرىپ, حالىقپەن 24 ساعات بويى بايلانىستا بولادى.
مۇنىڭ ءبارى اشىق, ايقىن جانە ادامداردىڭ وتىنىشىنە جەدەل دەن قويۋ ءۇشىن جاسالۋدا. بۇل ەلوردا تۇرعىندارى مەن پوليتسەيلەر اراسىندا تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتۋعا, ۇساق قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋعا جانە اسا اۋىر قىلمىستاردىڭ جولىن كەسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ۋچاسكەلىك ينسپەكتور چاتتار ارقىلى تۇرعىنداردان پروبلەما تۋرالى اقپارات الادى جانە ولاردى تەز شەشەدى. ولار ازاماتتاردىڭ قوعامدىق اۋماقتا ىشىمدىك ءىشۋ, بەلگىلەنبەگەن جەردە تەمەكى شەگۋ, تىنىشتىق پەن قالانى اباتتاندىرۋ ەرەجەسىن بۇزۋ, ۇساق بۇزاقىلىق جاساعان كەزىندە ءتيىمدى شارالار قابىلدايدى.
جۇمىس تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن پوليتسيانىڭ جاڭا ۋچاسكەلىك پۋنكتتەرى اشىلدى. تۇرعىندار وتىنىشىنە قاراي جەدەل ارەكەت ەتۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى جەردە ۋچاسكەلىك پوليتسيا ينسپەكتورلارى, كامەلەتكە تولماعانداردىڭ ءىسى جونىندەگى ينسپەكتورلار, جەدەل ۋاكىل جۇمىس ىستەيدى. بۇل قالا تۇرعىندارى ءۇشىن قولجەتىمدى بولۋعا, اۋدانداعى قىلمىس پەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ سانىن ازايتۋعا سەپتىك ەتەدى. ۋچاسكەلىك پوليتسيا پۋنكتتەرىنىڭ جاڭا ءۇي-جايلارىندا بارلىق قاجەتتى كوممۋنيكاتسيا بار, ازاماتتاردى جايلى قابىلداۋ ءۇشىن تولىق جاعداي جاسالعان. ۋچاسكەلىك پوليتسيا ينسپەكتورىنىڭ حالىقپەن جۇمىس ىستەۋ كابينەتى قىزمەت كورسەتۋگە ىڭعايلى ەتىپ جابدىقتالعان, سونداي-اق بەينەباقىلاۋ كامەرالارى قويىلعان. ۋچاسكەلىك پۋنكتتىڭ اشىلۋى پوليتسيانىڭ حالىققا قىزمەت ەتۋگە, ولاردىڭ كەز كەلگەن ماسەلەسىن شەشۋگە اشىق ەكەنىن كورسەتەدى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – ەڭ الدىمەن, پوليتسيا پۋنكتىنە باراتىن تۇرعىندار ءۇشىن زاماناۋي جايلى جاعداي جاساۋ.
– قابىلدانعان شارالار ناتيجەسىن بەرىپ, قىلمىستى انىقتاۋدا وڭ وزگەرىس بايقالىپ جاتىر ما؟
– اتقارىلعان جۇمىستار ناتيجەسىندە جىل باسىنان بەرى توناۋ 3,9 پايىزعا, بۇزاقىلىق 23,4 پايىزعا, ەسىرتكى قىلمىسى 22,1 پايىزعا, الاياقتىق 9,8 پايىزعا ازايعان. ەسىرتكى قىلمىسىنا قارسى كۇرەستە ەسىرتكىنى جارنامالاۋ, وتكىزۋ جانە ەلوردا ارقىلى تاسىمالداۋ فاكتىلەرىن انىقتاۋعا باسا نازار اۋدارىلادى. جىل باسىنان بەرى زاڭسىز اينالىمنان 123 كەلىدەن استام ەسىرتكى تاركىلەندى, 3 ەسىرتكى زەرتحاناسى قىزمەتىنىڭ جولى كەسىلدى جانە 177 ەسىرتكى سايتى بۇعاتتالدى. قاناتقاقتى جوبالار ىسكە قوسىلعاننان بەرى ۋچاسكەلىك ينسپەكتورلاردى تانۋ دەڭگەيى 3 ەسەگە جۋىق ءوستى. «جۇرتقا جاقىن پوليتسەي» قاعيداتى دا وڭ ناتيجەسىن بەرىپ وتىر.
جول قاۋىپسىزدىگى دەڭگەيىن ارتتىرۋ – قاشان دا باسىم باعىتتاردىڭ قاتارىندا. حالىقارالىق تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ, ەلوردادا جول قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى كەشەندى جوسپار ىسكە اسىرىلۋدا. ەلوردا جولدارىندا قوسىمشا باعدارشامدار, جوبالانعان جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتكەلى سالىندى, جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتكەلدەرى جارىقتاندىرىلدى, قوزعالىس باعىتىن ۇيلەستىرەتىن جول بەلگىلەرى قويىلدى, سونىڭ ناتيجەسىندە جولداعى ءولىم دەڭگەيى تومەندەدى.
– كاسىبي مەرەكە قارساڭىندا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە ايتار تىلەگىڭىز…
– پوليتسەيلەر – قىلمىسقا, قۇقىقتىق ءتارتىپتى بۇزۋعا ءبىرىنشى بولىپ قارسى تۇراتىن, ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىعى مەن بوستاندىعىن قورعاۋدا جانىن بەرۋگە دەيىن باراتىن ماماندىق يەلەرى. پوليتسيا فورماسىنداعى ادام سول ەلدەگى زاڭ مەن ادىلدىكتىڭ جارقىن بەينەسى ىسپەتتى. سوندىقتان قوعام تاراپىنان بىزگە قويىلار تالاپ تا جوعارى. سول تالاپ ۇدەسىنەن شىعۋ ءۇشىن ءبىز ەلوردامىز – نۇر-سۇلتان قالاسىندا قوعامدىق ءتارتىپتىڭ ساقتالۋىن جانە ازاماتتارىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەمىز. ەلوردا پوليتسياسىندا قىزمەت ەتۋ – زور ماقتانىش ءارى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. قازاقستان پوليتسياسىنىڭ 30 جىلدىعى قارساڭىندا بارشاڭىزعا مىقتى دەنساۋلىق, قىزمەتىڭىزگە ساتتىلىك تىلەيمىن!
