ادىلەتتىلىككە ۇمتىلعان جاڭعىرۋ ارقىلى جاڭاشىلدىققا بەت تۇزەگەن تۇستا جاستار مەملەكەتتەگى باستى قوزعاۋشى كۇشكە اينالۋى ءتيىس. جارقىن بولاشاققا باستاۋدا اسىرەسە, ەل استاناسىنىڭ جاستارىنا جۇكتەلەتىن جاۋاپكەرشىلىك جوعارى. وسى رەتتە استانا قالاسىنىڭ جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى قايرات قامباروۆ جاستارمەن جۇيەلى جۇمىستى جولعا قويعان مەكەمەنىڭ بيىلعى جىلدىق قورىتىندىسى مەن بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگى توڭىرەگىندە اڭگىمە ءوربىتتى.
– جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىنا قانشالىقتى جاعداي جاساپ جاتىرسىزدار؟
– جاستار ساياساتى – كەڭ اۋقىمدى, كوپسالالى باعىت. باسقارمانىڭ نەگىزگى مىندەتىنە جاستاردىڭ ءبىلىم الۋى, جۇمىسپەن, تۇرعىن ۇيمەن قامتۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى الەۋمەتتىك قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ, شىعارماشىلىق الەۋەتىن دامىتۋ, بوس ۋاقىتىن ۇيىمداستىرۋ جانە الەۋمەتتەندىرۋ جاتادى.
جاستاردى قولداۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى ءتۇسىندىرۋ جانە تاراتۋ ماقساتىندا 2021 جىلدان باستاپ استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ «استانا جاستارى» كمم, جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن قالانىڭ 4 اۋدانىندا «جاستارعا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى» جۇمىس ىستەيدى.
جقكو نەگىزگى ماقساتى – جاستاردى قولداۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى ءتۇسىندىرۋ جانە جاستاردىڭ وزەكتى, ومىرلىك ماڭىزدى ماسەلەلەرى: جۇمىسسىزدىق, تۇرعىن ءۇي, ءبىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا كەڭەستەر بەرۋ.
ورتالىقتا «وتباسى بانكى» اق, «جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى» كمم, «اتامەكەن» ۇكپ, «استانا جاستارى» كمم جانە باسقا دا ۇيىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرى جاستاردىڭ جوعارىدا اتالعان وزەكتى ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەس بەرەدى. بۇل باعىتتا 2022 جىلى 5000-نان استام ادام كەڭەس الدى.
استانا قالاسى بويىنشا 29 جاسقا دەيىنگى جاستار اراسىندا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4,7%-دى قۇرايدى. قالامىزداعى جاستار سانى – 232 مىڭنان استام ادام. ونىڭ ىشىندە جۇمىس ىستەيتىن جاستاردىڭ سانى 133,2 مىڭ ادامدى قۇرايدى
ورتالىقتاردىڭ ورنالاسقان ورىندارىن اتاپ وتكەن ءجون:
– الماتى اۋدانىندا – «ۆسترەچا» ءسۇ ابىلاي حان داڭعىلى, 31, 2-قابات;
– بايقوڭىر اۋدانىندا – الاش تاس جولى 34/5, ۇلكەن شانحاي بازارى, 1-قابات;
– ەسىل اۋدانىندا – «اسىل تاۋ» بك, الماتى 1, 3-قابات;
– سارىارقا اۋدانىندا – «دجافار» ساۋدا ءۇيى, بوگەنباي باتىر, 71, 2-قابات.
– جاستاردى تولعاندىراتىن نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى – باسپانا. قالا جاستارىن تۇرعىن ۇيمەن قامتۋداعى جۇمىستارعا توقتالساڭىز.
– دۇرىس ايتاسىز, بۇگىندە جاستارعا عانا ەمەس, كەز كەلگەن تۇرعىنعا قارجى جيناپ, ءۇي الۋ وڭاي ەمەس. وسى ورايدا جاستارىمىزدى جان-جاقتى قولداۋ – ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز. تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋدە جۇمىس قالا باسشىلىعىنىڭ قولداۋىمەن بيىل دا ءوز جالعاسىن تاۋىپ, جۇيەلى تۇردە ىسكە اسىرىلىپ كەلەدى.
مىسالى, «Elorda zhastary» جۇمىس ىستەيتىن جاستارعا جەڭىلدىكپەن نەسيە بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا وتىنىمدەردى قابىلداۋ بىلتىر قازان ايىندا باستالدى. قازىرگى تاڭدا 150 نەسيە بەرىلدى.
بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتىندا سوڭعى 8 جىلدان بەرى قالادا «اۋلا كلۋبتارى» الەۋمەتتىك جوباسى تۇراقتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇگىنگى تاڭدا قالادا «استانا جاستارى» جرو باقىلاۋىمەن 24 اۋلا كلۋبى جۇمىس ىستەيدى. وندا 7 مەن 29 جاس ارالىعىنداعى 3100-گە جۋىق تاربيەلەنۋشى قاتىسادى
باعدارلامانىڭ قىسقاشا شارتتارىنا توقتالسام:
– نەسيە سوماسى 18 ملن تەڭگەگە دەيىن;
– جىلدىق پايىزدىق مولشەرلەمە – 5%;
– باستاپقى جارنا – 10%;
– نەسيەنى قايتارۋ مەرزىمى – 25 جىلعا دەيىن.
بيىل باعدارلامانىڭ قاي ۋاقىتتا باستالاتىنى ءالى بەلگىسىز, كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلۋدە.
سونداي-اق ءۇش جىل قاتارىنان «جۇمىس ىستەيتىن جاستار ءۇشىن ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي» باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا.
بىلتىر جۇمىس ىستەيتىن جاستارعا 1050 ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز جالعا بەرىلەتىن باسپاناعا قۇجاتتاردى قابىلداۋ جۇمىستارى 4-13 قاراشا ارالىعىندا جۇرگىزىلدى. بارلىعى 4863 ءوتىنىم كەلىپ ءتۇستى. ءوتىنىم بەرگەن قاتىسۋشىلار اراسىندا ىرىكتەۋ بالدىق جۇيە بويىنشا, ال پاتەرلەردى ءبولۋ ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ وتباسى قۇرامىنا سايكەس جۇرگىزىلدى.
بيىل اتالعان باعدارلاما دا جالعاسىن تاباتىن بولادى, الايدا قۇجاتتاردى قابىلداۋ مەرزىمى ءالى دە بەلگىسىز.
– جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىنى بەلگىلى. باسقارما تاراپىنان اتالعان باعىتتا قانداي جۇمىستار اتقارىلدى؟ قالاداعى جاستاردىڭ قانشا پايىزى جۇمىسسىز؟
– ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس, استانا قالاسى بويىنشا 29 جاسقا دەيىنگى جاستار اراسىندا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4,7%-دى قۇرايدى. قالامىزداعى جاستار سانى – 232 مىڭنان استام ادام. ونىڭ ىشىندە جۇمىس ىستەيتىن جاستاردىڭ سانى 133,2 مىڭ ادامدى قۇرايدى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا 2538 جاس جۇمىس ىزدەپ جۇگىندى. ونىڭ ىشىندە 1493 ادام جۇمىسقا تارتىلدى. تۇراقتى جۇمىسقا 626 ازامات ورنالاستى. بىرقاتار باعدارلامالار ارقىلى دا جۇمىس تاپقاندار دا بار. ولاردىڭ ىشىندە «جاستار پراكتيكاسى» بويىنشا – 209, «الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارى» بويىنشا – 33, «قوعامدىق جۇمىستار» بويىنشا – 606, «العاشقى جۇمىس ورنى» بويىنشا 16 ادام جۇمىسپەن قامتىلدى. سونىمەن قاتار جاڭا بيزنەس ويلاردى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان گرانتتار 3 ادامعا بەرىلدى.
جوعارىدا اتالعان باعدارلامالاردىڭ جالاقىسى جۇمىسقا ورنالاسقان ستۋدەنتتەردىڭ العا قاراي ۇمتىلۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ماسەلەن, «جاستار پراكتيكاسى» جوباسى اياسىندا 107 مىڭ تەڭگە, ال «قوعامدىق جۇمىستار» جوباسى اياسىندا 102 مىڭ تەڭگە كولەمىندە جالاقى تولەنەدى. بۇل جوبالارمەن جۇمىسقا ورنالاسۋ ارقىلى جاستار تاجىريبە جيناپ, جۇمىس بەرۋشىگە ءوزىن-ءوزى كورسەتۋگە مۇمكىندىك الادى.
جاستاردىڭ جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن تومەندەتۋ, جۇمىسقا ورنالاسۋعا جاردەمدەسۋ جانە كاسىپتىك باعدار بەرۋ ماقساتىندا جاستارعا ارنالعان «TIME TO CHANGE «جاستاردىڭ كاسىبي جانە جەكە داعدىلارىن دامىتۋ مەكتەبى» جوباسى اياسىندا ونلاين جانە وفلاين ترەنينگتەر وتكىزىلەدى. 2015 جىلدان بەرى 9500 ادام وقىدى. ونىڭ ىشىندەگى 1185-ءى – ءىسىن جاڭا باستاعان كاسىپكەرلەر, 4029-ى – جۇمىسسىز جاستار, 3871-ءى – ستۋدەنتتەر, 415-ءى – حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارى مەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار. ترەنينگتەر جۇمىسقا ورنالاسۋداعى ىشكى كەدەرگىلەردى جەڭۋ, سۇحباتتاسۋ كەزىندە كوممۋنيكاتيۆتى جانە ءوزىن-ءوزى تانىستىرۋ داعدىلارىن مەڭگەرۋ, كاسىپكەرلىك نەگىزدەرىنە وقىتۋ, شەشەندىك ونەر, SMM مامانى, جوبانى باسقارۋ نەگىزدەرى سياقتى تاقىرىپتاردا وتكىزىلەدى.
ءار توقسان سايىن سوڭعى كۋرس ستۋدەنتتەرى, ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ تۇلەكتەرى, سونداي-اق جۇمىس ىزدەپ جۇرگەن جاستار ءۇشىن بوس ورىندار جارمەڭكەسى وتكىزىلىپ تۇرادى. 2022 جىلدىڭ باسىنان بەرى 4 بوس جۇمىس ورىندارى جارمەڭكەسى ءساتتى ءوتتى. وعان ەلوردانىڭ 146-دان استام جۇمىس بەرۋشىلەرى, 2200-دەن استام جاستار مەن ستۋدەنتتەرى قاتىسىپ, ولارعا 1800-دەن استام بوس جۇمىس ورىندارى ۇسىنىلىپ, ونىڭ بارىسىندا 195 ادام جۇمىسقا ورنالاستىرىلدى. بوس ورىندار جارمەڭكەسىنە «Bilim Way», «قازاقتەلەكوم», «Integra Construction KZ», «Binom Education», «Forte Bank», «Dom Uyut» ارحيتەكتۋرالىق جوبالاۋ بيۋروسى جانە ت.ب. جەتەكشى كومپانيالار مەن ۇيىمدار تارتىلدى.
– ەلوردانىڭ بەلسەندى جاستارىنىڭ دەنى «استانا جاستارى» جاستار رەسۋرستىق ورتالىعىندا باس قوسادى. بۇل ورتالىقتىڭ قىزمەتى قانداي؟
– «استانا جاستارى» جاستار رەسۋرستىق ورتالىعى 2014 جىلدىڭ 7 اقپانىندا مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا قۇرىلىپ, 14 پەن 29 جاس ارالىعىنداعى جاستارمەن جۇمىس ىستەيدى.
«استانا جاستارى» جرو جاستار ساياساتى سالاسىندا كەلەسى باعىتتار بويىنشا جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرادى:
- NEET ساناتىنداعى جاستارمەن جۇمىس;
- ەرىكتىلەر قوزعالىسىن دامىتۋ;
- اۋلا كلۋبتارىن دامىتۋ;
- قۇقىقتىق كومەك كورسەتۋ جانە كادرلىق جۇمىس;
- جاستاردىڭ باستامالارىن قولداۋ;
- تالداۋ, مونيتورينگ, اقپاراتتىق-ادىستەمەلىك جۇمىس.
NEET ساناتىنداعى جاستار ءۇشىن «ۇزدىك» جانە «NS جاس جىگەر» جوبالارىندا جۇمىسقا ورنالاسۋعا جاردەمدەسۋ جانە ولاردىڭ الەۋمەتتەنۋىنە كومەك كورسەتۋ شارالارى قاراستىرىلعان. جالپى NEET ساناتىنداعى جاستاردىڭ ۇلەسى 7%-دى قۇرايدى.
بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتىندا سوڭعى 8 جىلدان بەرى قالادا «اۋلا كلۋبتارى» الەۋمەتتىك جوباسى تۇراقتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇگىنگى تاڭدا قالادا «استانا جاستارى» جرو باقىلاۋىمەن 24 اۋلا كلۋبى جۇمىس ىستەيدى. وندا 7 مەن 29 جاس ارالىعىنداعى 3100-گە جۋىق تاربيەلەنۋشى قاتىسادى.
ۇيىرمەلەر مەن سەكتسيالاردىڭ جالپى سانى – 124. ونىڭ ىشىندە 68 سپورت سەكتسياسى, 56 شىعارماشىلىق ۇيىرمە بار.
سونىمەن قاتار, ورتالىق دەبات ويىندارى, بەلسەندى ۆولونتەرلەرگە ارنالعان جازعى جانە قىسقى لاگەرلەر, مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىستارىن جەڭىلدەتۋ ماقساتىندا تۇپۇلگىلەر جاساۋ «مەيكاتون «TOM: Astana» الاڭى, ءتۇرلى تيمبيلدينگتەر, ويىندار مەن جارىستار تۇراقتى تۇردە ۇيىمداستىرىپ, وتكىزىپ تۇرادى.
– جاستار ۇيىمدارى ءسوز بولعاندا ەرىكتىلەر قوزعالىسى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. قوعامداعى ەرىكتى جاستاردىڭ قىزمەتىن قالاي باعالايسىز؟
– كەز كەلگەن ادامنىڭ بويىندا قايىرىمدىلىققا, قول ۇشىن سوزۋعا دەگەن قاسيەت بار. ال قايىرىمدىلىق پەن ۆولونتەرلىك – تۇتاس ءبىر دۇنيە. ۆولونتەرلىك قىزمەتپەن ەڭبەكتەنگەن بالادان ەڭكەيگەن قارياعا دەيىن كەز كەلگەن ادام اينالىسادى الادى. بۇل – بوس ۋاقىتتى ءتيىمدى وتكىزۋدە ءوز ۇلەسىن قوساتىن قىزمەت. ۆولونتەر بولۋدى جۇرەك قالاۋىمەن تاڭداعان جاستار بۇل قىزمەتپەن اينالىسپاس بۇرىن «ەرىكتىلەر مەكتەبىنەن» وتەدى. اتالعان مەكتەپتە جاس ەرىكتىلەر ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى ءىس-شارالاردى وتكىزۋگە دايىندالادى. باعدارلامادا ەل تاريحىن ءبىلۋ, العاشقى مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ, ءارتۇرلى ەلدەردىڭ مەنتاليتەتىن زەرتتەۋ, جانجالداردى شەشۋ مودۋلدەرى ەنگىزىلگەن.
بارشامىزعا ءمالىم مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى 2020 جىلدى «ۆولونتەرلەر جىلى» دەپ جاريالاپ, جاس بۋىنعا ۇلكەن ءۇمىت پەن سەنىم ارتتى. بۇل سەنىمدى جاستار تولىعىمەن اقتادى. بۇكىل الەمدى جايلاعان پاندەميا ۋاقىتىندا قوعامداعى ەرىكتى جاستاردىڭ قىزمەتى ايرىقشا ەدى. دارىگەرلەر, مۇعالىمدەر, باق وكىلدەرىمەن قاتار ەرىكتى جاستار دا قاۋىپتى ىندەت وشاقتارىندا باستارىن بايگەگە تىگىپ, قىرۋار شارۋا اتقاردى. كوپبالالى انالار, قارتتار, مۇگەدەك جاندار جانە باسقا دا كومەككە مۇقتاج جاندارعا ارنالعان قايىرىمدىلىق اكتسيالار ۇيىمداستىرىپ, ازىق-تۇلىك سەبەتتەرى مەن ءدارى-دارمەكتەر تاراتۋعا اتسالىستى. بۇل ءۇردىس ءالى دە جالعاسىن تابۋدا. ەلوردالىق ەرىكتىلەر پوليتسيا باسقارماسى جانە توتەنشە جاعدايلار باسقارماسىمەن بىرلەسىپ, گازداندىرۋ, جىلۋ بەرۋ ماۋسىمىنداعى قاۋىپسىزدىك شارالارى, كوكتەمگى سۋ تاسقىنى, شومىلۋ ماۋسىمىنداعى قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى, قالانىڭ قوعامدىق ورىندارىندا ينفەكتسيا كەزەڭىندە قورعانىس شارالارى, جوعالعان ادامداردى ىزدەۋ ماسەلەلەرى جانە ت.ب. بويىنشا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرادى.
ەلوردالىق ەرىكتىلەر ەقىۇ ءسامميتى, ەكسپو-2017, دەلفي ويىندارى, قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى, الەمدىك دىندەر كونگرەسى, ۆەلوسپورتتان UCI الەم چەمپيوناتى, «استانا ارەناداعى» فۋتبول ماتچتارى, پاراليمپيادا جارىستارى جانە ت.ب. حالىقارالىق ءىس-شارالارعا تۇراقتى تۇردە قاتىسادى. سوندىقتان ەڭبەگىنە اقى سۇرامايتىن, قايىرىمدى, جۇرەگى كەڭ جاستاردىڭ ەڭبەگىن جوعارى باعالايمىن.
ايتا كەتۋ كەرەك, باسقارمانىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ءۇشىنشى جىل قاتارىنان «ۆولونتەرلىك باستامالاردى قولداۋعا باعىتتالعان شاعىن گرانت» جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. بيىل 98 قاتىسۋشى اراسىنان توپ جارعان 20 جەڭىمپاز انىقتالىپ, ولارعا 350 مىڭ تەڭگە كولەمىندە شاعىن گرانتتار بەرىلدى. باعدارلامالاۋدى وقىتاتىن كۋرستار, تۋرنيرلار, قىش ونەرى, قۇممەن سۋرەت سالۋ سياقتى كوپتەگەن تانىمدىق جوبالار جۇرگىزىلۋدە. بۇل جۇمىسقا بالالار ۇيلەرى, بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ ورتالىعى مەن از قامتىلعان وتباسىلار قامتىلۋدا.
– جوعارى, ارناۋلى ورتا وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الاتىن ستۋدەنتتەردىڭ احۋالىنا توقتالساق. ولاردىڭ جاتاقحانامەن قامتىلۋى جايلى نە ايتاسىز؟
– ەلوردادا 14 جوعارى وقۋ ورنى (ۇلتتىق – 3, جەكەمەنشىك – 9, شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالى – 1, دەربەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى – 1) بار. اتالعان وقۋ ورىندارىندا 63 مىڭ ستۋدەنت وقيدى. ونىڭ ىشىندە 50%-ى – باسقا قالادان كەلگەن ستۋدەنتتەر. جوعارى وقۋ ورىنداردىڭ تەڭگەرىمىندە 14426 توسەك-ورىندى قۇرايتىن 36 ستۋدەنتتىك جاتاقحانا بار.
جاڭا وقۋ جىلىندا 1-كۋرس ستۋدەنتتەرى جاتاقحانامەن قامتاماسىز ەتىلدى. قالعان كۋرس ستۋدەنتتەرى ۋنيۆەرسيتتەر جانىنداعى حوستەلدەرمەن (قوناق ۇيلەر) كەلىسىمشارتقا وتىردى.
وقۋ ورىندارىندا جاتاقحانا باعاسى ايىنا 10-20 مىڭ تەڭگەنىڭ شاماسىن قۇرايدى. حوستەلدەردىڭ باعاسى – 15-25 مىڭ تەڭگەنىڭ شاماسىندا.
– مەملەكەت كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا ايرىقشا دەن قويىپ جاتىر. جاستاردىڭ كاسىبىن قولداۋ, قارجىلاي كومەك بەرۋ جاعى قالاي؟
– اعىمداعى جىلى جاس كاسىپكەرلەردى مەملەكەتتىك گرانتتارمەن قولداۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 45 ملن تەڭگە سوماسىندا قاراجات ءبولىندى. وسىعان وراي, 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق جوباسى شەڭبەرىندە مەملەكەتتىك گرانتتار بەرۋ بايقاۋىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 29 جاسقا دەيىنگى جاس كاسىپكەرلەردىڭ 11 جوباسى قولداۋ تاپتى. سونىمەن قاتار, 2023 جىلى جاس كاسىپكەرلەردىڭ جوبالارىن مەملەكەتتىك گرانتتارمەن قولداۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 45 ملن تەڭگە سوماسىندا قاراجات قاراستىرىلعان
