ەلورداعا ەرەكشە ەكولوگيالىق مادەنيەت كەرەك
«ەلوردالىق ءومiر ءسۇرۋ دەڭگەيi» دەگەن تiركەستiڭ ءوزi مۇلتiكسiز كوممۋنيكاتسيالار جەلiسiن, تۇرعىنداردىڭ ەكولوگيالىق مادەنيەت دەڭگەيiنiڭ جوعارىلىعىن, كوشەلەر مەن اۋلالاردىڭ تازالىعىن اڭعارتسا كەرەك. بۇعان قالانىڭ ەرەكشە احۋالىن قالىپتاستىرۋعا ورتاق كۇش-جiگەرمەن قولداۋ كورسەتە وتىرىپ, قوماقتى قارجى جۇمساۋ قاجەتتiگi دە بارشاعا تۇسiنiكتi.
استانا – 700 مىڭنان اسا تۇرعىنى بار قالا. جىل سايىن تۇرعىنداردىڭ سانى ءوسiپ كەلەدi, وسىندا تۇرىپ, قىزمەت ەتۋدi, باقۋاتتى تۇرمىس كەشۋدi قالايتىن قازاقستاندىقتاردى وزiنە باۋراي تارتادى. استانادا لايقاتتى ءومiر ءسۇرۋ كوبiنە قالالىق كوممۋنالدىق قىزمەتتەردiڭ كۇش-جiگەرiنە بايلانىستى. ولار قالامىزدىڭ جاسىل جانە تازا بولۋى ءۇشiن كۇن قۇرعاتىپ, ساعات سۋىتپاي, تىنىمسىز ەڭبەكتەنەدi.
وعان استانا قالاسىنىڭ اكiمi ي.تاسماعامبەتوۆتiڭ: «تەك بiر مينۋت iشiندە قالادا ءۇيدiڭ ءۇش شارشى مەترi قالانادى, قالانى ۇستاۋعا بيۋدجەتتەن 650 مىڭ تەڭگە شىعىندالادى, قالا 7200 كيلوۆاتت ەلەكتر قۋاتىن, 100 تەكشە مەتر سۋ تۇتىنادى – مۇنىڭ ءبارi بiر مينۋتتا.
دۇنيە جۇزiندە بiر مينۋتتا11 گەكتارورمان كەسiلسە, استانادا بiر ساعاتتا شامامەن بەس كوشەتتەن وتىرعىزىلادى جانە بiر ساعاتتا 18,5 توننا كوممۋنالدىق قالدىقتار جينالادى» دەگەن ءسوزi دالەل بولعانداي. وسى دەرەكتەر ەلوردامىزعا مەملەكەت تاراپىنان بولiنەتiن كوڭiلدiڭ تەك بiر پاراسى عانا جانە ونى استانالىقتار باعالاۋى قاجەت. ەلiمiزدiڭ باسقا وڭiرلەرiنەن كەلگەن قوناقتار استاناعا سەرپiندi دامىپ كەلە جاتقانىنا, كەلبەتiنiڭ كورiكتi, كوشەلەرiنiڭ تازا ەكەنiنە سۇيسiنەدi. الايدا كەيبiر قالالىقتاردىڭ تۋعان قالاسىنا نەمقۇرايلى قارايتىندىعى, تiپتi, پاتەرلەرiنiڭ تەرەزەلەرiنەن كوشەگە قوقىس لاقتىرا سالاتىن ورەسكەل قىلىقتارى كوڭiلگە رەنiش ۇيالاتپاي قالمايدى.
بiرنەشە جىل بويى استانادا قاتقىل قالدىقتاردى شىعارۋ ءۇشiن سالىستىرمالى تۇردە تومەن تاريف قولدانىلىپ كەلەدi. وسى جىلدار iشiندە تۇرعىنداردىڭ ءوسۋ سەرپiنi, تۇتىنۋ دەڭگەيi وزگەردi. استانا قالاسىنىڭ تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعات پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسىنىڭ مم دەرەكتەرi بويىنشا, پوليگوندا قابىلداناتىن قالدىقتاردىڭ ورتاشا تاۋلiكتiك كولەمi: 4 000 تەكشە مەتر نەمەسە 800 توننا قتق, ونىڭ 200 تونناسى – قۇرىلىس جانە ونەركاسiپتiك قالدىقتارى ەكەن, قالعان 600 تونناسى – قاتقىل تۇرمىس قالدىقتارىنىڭ ۇلەسiنە تيەدi ەكەن. قتق-نىڭ قولدانىستاعى جيناقتالۋ نورماسى بiر ادامعا جىلىنا 1,1 تەكشە مەتر عانا. وسى ورايدا ونىڭ جيناقتالۋ نورمالارىن ۇلعايتۋ ماسەلەسi وزەكتi بولىپ وتىر.
قازiرگi تاڭدا جەكە تۇلعالار ءۇشiن تاريف – 132 تەڭگەنi, ال زاڭدى تۇلعالار ءۇشiن 1487 تەڭگەنi قۇرايدى. ماسەلەن, الماتى سياقتى ۇلكەن شاھاردا كەسiمدi اقى 300 تەڭگەگە جەتكەن, ياعني, 2 ەسە كوپ. جىل سايىن جانار-جاعار مايدىڭ, بوسالقى بولشەكتەردiڭ قۇنى ءوسiپ كەلەدi, سونداي-اق ەلەكتر قۋاتىنا, سۋمەن جابدىقتاۋعا جانە باسقا دا كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە تولەنەتiن اقىنىڭ تۇراقتى ءوسiپ وتىرعانىن ەسكەرۋ قاجەت. بۇعان قوسا, دەنساۋلىققا زياندى جاعدايلاردا جۇمىس iستەيتiن جۇمىسكەرلەرگە تيiستi جالاقىنى دا ۇمىتپاۋ كەرەك. كەيدە ديسسونانس تۋىندايدى: بiر جاعىنان, ازاماتتار قوقىستىڭ تۇراقتى شىعارىلۋىن تالاپ ەتەدi, الايدا, وزدەرi سول قوقىس سالىنعان پاكەتتەردi كونتەينەرلiك الاڭقايلارعا دەيiن جەتكiزبەيدi نەمەسە وسى قىزمەت تۇرiنە ۋاقتىلى تولەمەيدi. مۇنداي سالعىرتتىق قارتتاردان گورi جاستارعا ءتان. زەينەتكەرلەر, الەۋمەتتiك سانات رەتiندە, تولەمگە وتە ۇقىپتى قارايدى, وسى ورايدا جيi اقىل-كەڭەس ايتىپ, ارنايى اقپارات بەرiپ, دابىل قاعىپ وتىرادى.
قالا اۋماعىنان قوقىس شىعارۋ – ەلەۋلi قارجى جۇمساۋدى تالاپ ەتەتiن مەحناتتى شارۋا. سونداي-اق, لوگيستيكا تيiمدiلiگiن ارتتىرۋ, باقىلاۋ جانە باسقارۋ ناۆيگاتسيالارىنىڭ زاماناۋي جۇيەلەرiن ورنىقتىرۋ, ارناۋلى تەحنيكانى, كونتەينەرلەردi ساتىپ الۋ, سالا قىزمەتكەرلەرiنە الەۋمەتتiك كومەك ءۇشiن قوسىمشا ينۆەستيتسيالار سالۋ قاجەت. كوممۋنالدىق سالاداعى دەنساۋلىققا زياندى جاعدايدا تومەن جالاقىعا جۇمىس iستەۋگە كەلiسەتiندەر كەمدە كەم. وسى تىعىرىقتان شىعۋ مۇمكiندiگi تۇرعىندار ءۇشiن ادiلەتتi تاريف دەڭگەيiن تاڭداپ, iركiلiسسiز جۇمىستى قامتاماسىز ەتۋگە بايلانىستى. كوپتەگەن كوممۋنالدىق كاسiپورىندار ءۇشiن بۇل – اسا وزەكتi ماسەلە. ارينە, تۇرعىندار قۋانا قويماسى بەلگiلi, ايتسە دە, تاريفتi كوتەرگەن كەزدە مونوپولياعا قارسى ساياسات جونiندەگi ۆەدومستۆونىڭ باقىلاۋىنا الىناتىن بولاشاقتاعى نەگiزگi شىعىندار ەنگiزiلەدi.
وسى سالا ماماندارىنىڭ پiكiرiنشە, «تاريفتiڭ كوتەرiلۋiنە كاسiپورىن شىعىندارىنىڭ ارتىپ كەتۋi بiردەن-بiر سەبەپ بولىپ وتىر». بۇل تۇرعىنداردىڭ سانىنىڭ ەداۋiر ارتا تۇسكەندiگiنە دە بايلانىستى. «استانا-تازارتۋ» جشس تەك قوقىس شىعارىپ قانا قويماي, الەۋمەتتiك مiندەتتەردi دە ورىنداپ وتىرعانىن ايتا وتكەن ءجون.
كاسiپورىندى دامىتۋ ستراتەگياسىندا كونتەينەرلiك الاڭقايلار جەلiسiن قۇرىپ, قالادان شالعاي جەرلەردەگi كونتەينەرلەر سانىن ۇلعايتۋعا نازار اۋدارىلادى. سەبەبi, سوڭعى جىلدارى استانانىڭ اكiمشiلiك شەكاراسىنا جاقىن ورنالاسقان ەلدi مەكەندەر قالاعا قوسىلدى, ولار قاتقىل تۇرمىس قالدىقتارىن قابىلداۋعا قوسىمشا قاراجات ءبولۋدi تالاپ ەتەدi. «استانا-تازارتۋ» جشس بويىنشا 8200 كونتەينەر مەن جابدىقتالعان 2700 كونتەينەرلiك الاڭقايعا قىزمەت كورسەتەدi.
تەك وتكەن جىل iشiندە نەگiزiنەن جەكە مەنشiك سەكتوردا 1500 كونتەينەر iستەن شىقتى. ولاردى ورتەپ, قيراتىپ كەتەدi, سول ارقىلى ەلدi مەكەننiڭ سانيتارلىق-گيگيەنالىق احۋالىن قيىنداتىپ, وندiرiستiك شىعىنداردى كوبەيتە تۇسەدi.
كوممۋنالدىق كاسiپورىنداردىڭ اعىمداعى قىزمەتiنە اسەر ەتەتiن فاكتورلار ەكولوگيالىق مادەنيەتتiڭ تومەندiگi, تۇرعىنداردىڭ تازالىققا سالعىرت قاراپ, قوقىستى كەز كەلگەن جەرگە تاستاي سالۋى, جانار-جاعار ماي باعاسىنىڭ تۇراقتاماۋى, جابدىقتاۋشى جانە بوسالقى بولشەكتەر باعالارىنىڭ شارىقتاي كوتەرiلۋi بولىپ وتىر. كوممۋنالدىق سالا كاسiپورىندارىنىڭ iشكi رەسۋرستارىنىڭ ارقاسىندا قالا مەن تۇرعىندار مۇددەسiنiڭ مامiلەسiنە قول جەتكiزiلەدi, الايدا بۇل اعىمداعى احۋالدان بiرجولا شىعۋ جولى ەمەس. بولاشاق دامۋ مۇددەسiنiڭ بالانسىن ساقتاپ, نارىقتاعى وزگەرiستەرگە بايلانىستى شىعىنداردىڭ ورنىن تولتىرۋ قاجەت. بۇل جەردە قوعام تاراپىنان ءسوز عانا ەمەس, iس جۇزiندە دە ءوز قالاسىنىڭ ناعىز پاتريوتى بولا الاتىن بايىپتى بايلام, ىقىلاستى ىمىرا قاجەت-اق. بiزدiڭ ءبارiمiز اسەم دە جيناقى, تازالىعى الەمدiك ەكولوگيالىق ستاندارتتارعا ساي استانادا تۇرعىمىز كەلمەي مە؟!.
ەندەشە, تاريفتi جوسپارلى تۇردە كوتەرۋ قوقىس شىعارۋشى كاسiپورىندارعا ءوز قىزمەتiن سۇيiكتi ەلوردامىزدىڭ ابىرويىن ويلاپ, ونى مەكەندەگەن تۇرعىنداردىڭ يگiلiگiنە ارناپ, نىق سەنiممەن, سەرپiندi ەڭبەك ەتۋگە مۇمكiندiك بەرەتiنiن تۇسiنگەنiمiز ابزال.
اباي باتىروۆ,
«استانا-تازارتۋ» جشس باس ديرەكتورى