باستى اقپاراترۋحانيات

ەلتاڭبا – ەلدىڭ ارقاۋى

گەرب

مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى قارساڭىندا  قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورى, پروفەسسور جانداربەك مالىبەكۇلىمەن جۇزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ايگىلى ساۋلەتشىمەن اراداعى اڭگىمە  ەلدىك سيمۆولىمىزدىڭ پايدا بولۋى  توڭىرەگىندە ءوربىدى.

2bc74da15f49b522cfd7c60d469a8087

– مەن اللانىڭ بۇيىرۋمەن, ەلباسىنىڭ قولداۋىمەن ەل تاريحىنداعى ەڭ ماڭىزدى شارا – مەملەكەتتىك ءرامىزدى دايارلاۋعا قاتىستىم. رەسمي ايتقاندا, قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەم­لەكەتتىك ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورىمىن. مەملەكەتتىك بەلگى نەمەسە تاڭبا – ەلدىڭ ارمانى, ويى, فيلوسوفياسى, تۇجىرىمداماسى, قاعيداتى. سوندىقتان ەلتاڭ­بانىڭ بىردەن-ءبىر اۆتورىمىن دەي المايمىن. ونىڭ يەسى دە, كيەسى دە – حالىق. ونىڭ دەمەۋشىسى دە, دەم بەرۋشىسى دە – حالىق. مەن – سول حالىقتىڭ ءبىر بالاسىمىن. ەل مۇددەسىن ايقىندايتىن بەينەلەردى سانامدا جاڭعىرتقان جاراتقانعا مىڭ العىس! – دەپ اعىتتى اڭگىمە تيەگىن جانداربەك مالىبەكۇلى.
مەملەكەتتىك ءرامىزدى دايارلاۋ وتە مارتەبەلى ءارى جاۋاپ­كەر­شىلىكتى جۇمىس ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بۇل ورايدا سىندارلى ساۋلەتشى ەلتاڭبا ۇعىمىن تانىمدىق سيپاتتا بايانداپ ءوتتى.
– ارينە, ەرەكشە قۇرمەتىم – جاۋاپتى ساتتە سان جۇزدەگەن نوباي مەن جوبانىڭ ىشىندە ەڭ­بەگىمدى باعالاعان جانە وعان ءومىر­لىك قانا ەمەس, عالامدىق جولداما بەرگەن كورەگەن ەلباسىعا! مەملەكەت باسشىسىنىڭ ارتىندا قالىڭ حالىق تۇرعانى بەلگىلى.
بىلە بىلسەك, ەلتاڭبا – دۇنيەگە ءوزىن تانىتۋ مەن ايگىلەۋدى ماق­سات ەتكەن مەملەكەتتىڭ باستى رامىزدەرىنىڭ ءبىرى. حالىقارالىق تەرمينولوگيادا ول نەمىستىڭ «حەرب» (وقىلۋى «erbe») دەگەن سوزىنەن شىققان, ماعىناسى – «مۇرا» دەگەندى بىلدىرەدى. مەملەكەتتىڭ تاريحىن, ءداستۇرىن, مادەنيەتىن, ۇستانىمىن بەينە­لەيتىن ەلتاڭبا ۇيلەسىمدى ءپىشىن­­دەردەن, يدەيالىق نوبايلاردان, زاتتىق دەتالداردان تۇرادى. قازاقتىڭ ەتنوگەنەزدىك قالىپ­تاسۋى مەن دامۋىندا گرافي­كالىق «تاڭبا» ۇعىمى ءالىم­ساقتان بار. ەڭ ءجيى ايتىلاتىن تىركەس – «تايعا تاڭبا باس­قان­داي» نەمەسە «تاڭبالى تاس». كەزىندە مەملەكەتتىك دەڭ­گەيگە كوتەرىلىپ, كەيىن قازاق ۇلتى­نىڭ ۋىعىن شانشىعان تاي­پالىق ءبىر­لەستىكتەردىڭ ءبارىنىڭ دە وزىندىك تاڭباسى بولعان. سولاردى جي­ناقتاي كەلگەندە, ۇققانىم – ءبارى دە ەلدىككە, بىرلىككە, تۇتاس­­تىققا قىزمەت ەتەدى ەكەن. مۇنىڭ سىرتىندا سول تاڭبانى تولىق­تىراتىن قانشاما بەينە, ءسوز, ۇعىم, تۇسىنىك بار.
تاۋەلسىزدىكتى, ەلدىكتى, بىرلىكتى اڭساۋ – قورقىتتىڭ قوبىز سارىنىنان, اسان قايعىنىڭ جەر­ۇيىقتى ىزدەگەن ارمانىنان, قۇر­مانعازىنىڭ بۋىرقانعان كۇيى­نەن, ۇلت قاھارماندارى تۇلپار­لارىنىڭ تۇياق دۇبىرىنەن سەزىلىپ تۇرادى. ءتۇزدىڭ اق مارالدارى, قىران قۇستارى, جايقالعان جاسىل ورمانى, تاۋلارى, سۋلارى, التاي­دان اتىراۋعا دەيىن كەرىلە سوزىلعان كەڭ القاپ ءوز بوستان­دىعىن, ازاتتىعىن ۇزاق كۇتتى.
زەردەلى ساۋلەتشى ەلتاڭبانى دايارلاۋ بارىسىندا قانداي ۇستانىمداردى ارقاۋ ەتكەنىن جىلىك­تەپ جەتكىزىپ بەردى.
– قازاقستان مەملەكەتتىك ەلتاڭباسىنىڭ ارقاۋى – تالاي ۇرپاققا كيە قارا شاڭىراق, ياكي وتاۋ ءۇي, ەل مەن جەردى قورعاۋشى ەرگە قانات بولعان تۇلپار, توسىل­عاندا جول كورسەتكەن, تەمىر­قازىق جۇلدىز. قازاقى ءۇي – الەمدە تەڭ­دەسى جوق ءبىر دۇنيە. ول – ۇلى دالانىڭ رامىزىنە اينالعان ءساۋ­­لەت تۋىندىسى. ءداستۇرلى قازاق ءۇيىنىڭ ءار بولىگى ۇلت دۇنيە­تانى­مىن قۇراپ وتىر. ال, قارا شاڭىراق, التىن شاڭىراق – الەمدىك قۇندىلىق پەن ۇيلەسىمگە قوسقان قازاقتىڭ ۇلەسى. ەلتاڭبا يدەياسىنىڭ التىن تۇعىرى – وسى. بۇل – ءبىر.
ءارى قاراي ءاز توپىراق پەن ءتول تاريحقا تابان تىرەگەن تەرەڭ دە ماعىنالى سيمۆوليكالار ايقىندالا تۇسەدى.
ەكىنشى – تاۋەلسىزدىكتى الۋ بار دا, ونى ساقتاۋ, قورعاۋ, دامىتۋ بار. تاريحي-مادەني باستاۋ­لارىمىزدىڭ تەرەڭدە ەكەنىن اڭعارتىپ, ەل قورعايتىن ازامات­تارعا رۋح بەرۋ ءۇشىن تاريحىمىزدىڭ التىن ءداۋىرىن ايعاق­تايتىن «التىن ادامعا» جۇگىنۋگە تۋرا كەلدى. ونىڭ بەي­نەسىن دە اسقاق ەتىپ تۇرعان – «جىل­قى كيىگى» تۇلپار.
ءۇشىنشى – جەتى قات كوك, جەتى قات جەر – تانىم مەن ءبىلىم اياسى; جەتى اتا, جەتى نەگىز, جەتى جاس – تەك پەن تاريح باعدارى. وسىنى ەسكەرىپ, ميفتىك تۇلپار مۇيىزىنە جەتى ساقينا بەلگىسى سالىندى. ول – ءوسۋ, ءونۋ, كوبەيۋ ءمانىن مەڭزەيدى. ءمۇيىز – قاسيەتتى ۇعىم. اتالار اماناتى ەتىپ قازاق حالقىنىڭ بىرلىككە, ىنتىماققا باس يگەن زامانى ۇلكەن بۋىندارمەن كورسەتىلدى.
ءتورتىنشى – قازاقستان كوپ­تەگەن ەتنيكالىق ۇلت پەن جۇرت وكىلدەرىنىڭ مەكەنىنە, وتانىنا اينالدى. قاھارلى عاسىردان, قانقاساپ بيلىكتەن باز كەشكەندەر قازاقستاندى پانالادى. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قازاق­ستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلدى. بۇل قۇرىلىم تاتۋ­لىقتىڭ, توزىمدىلىكتىڭ, ەركىن­دىكتىڭ مەكتەبىنە, الاڭىنا اينالدى. ءبىر ەل, ءبىر حالىق, ءبىر ماقسات تۇجىرىمداماسى قالىپتاستى. ەلتاڭبادا بۇل شاڭىراقتى كو­تەرىپ تۇرعان 72 ۋىق ارقىلى گە­رال­ديكالىق نەگىزدە كورسەتىلدى.
بەسىنشى – شاڭىراقتان تاراعان ازاتتىق نۇرى بەس بۇرىشتى جۇل­دىز ارقىلى ەلتاڭبا كومپوزيتسياسىن جيناقتايدى. تاريحتا «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى», «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى» دەگەن بار. «ابىلاي ارمانى», «حان جولى» دەگەن ۇعىمدار دا ۇشىراسادى. بۇگىندە ەلباسى نەگىزدەگەن «ماڭگىلىك ەل» مۇراتى دا اي­شىقتى. مۇنىڭ ءبارى ءبىز ءۇشىن – اداستىرماس تەمىرقازىق. جۇلدىز بەينەسى وسىنى اڭعارتادى.
جانداربەك مالىبەكۇلى ەل­دىگى­مىزدىڭ ايرىقشا بەلگىسىنە اينالعان ەلتاڭبامىزدىڭ سوڭعى وزگەرىستەرى جونىندە دە ايتىپ بەردى.
– مەملەكەت باسشىمىز ەلدىك ءرامىز تالقىعا تۇسەتىن پارلا­مەنتتىڭ ءحىى سەسسياسىندا قازاق­ستان جولىن دا, جۇلدى­زىن دا, بەينەسىن دە حالىق قالاۋلىلارىنا كەرەمەت تۇسىندىرگەنى ەسىمىزدە. بۇل – 1992 جىلدىڭ 4 ماۋسىمى ەدى. قازىر بۇل كۇن, بۇل ءسات – تاريحي وقيعا جانە ايرىقشا مەرەكەگە اينالىپ وتىر.
ۋاقىت العا جىلجىعان سايىن, تەحنيكا مەن تەحنولوگيا دامىعان سايىن ەلدىك رامىزدەردىڭ ناقتىلىعى, جاۋاپكەرشىلىگى ارتادى. مىسالى, ءبىز ءاۋ باستا ەلتاڭ­بانىڭ ەتالوندىق ۇلگىسىن قولادان الماتى پورشەن زاۋىتىندا قۇيىپ ەدىك. 1997 جىلى وسى ەتالوندىق ۇلگى مەملەكەت شتاندارتتارىمەن بىرگە الماتىدان استاناعا سالتاناتتى تۇردە كوشىرىلدى.
2007 جىلى جشس «مەكەن»
كوم­پانياسى كومەگىمەن كومپيۋتەرلىك ادىسپەن ءرامىز­دەردىڭ قازىرگى ستاندارتتىق جۇيەسىن جاساۋدى قولعا الدىق. بۇل جۇمىس 7 جىلعا دەيىن سوزىلدى. 2014 جىلى مەملەكەتتىك ەلتاڭبانىڭ جاڭا ستاندارتتىق ۇلگىسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيستىرلىگى تەحنيكالىق رەتتەۋ جانە مەترولوگيا كوميتەتى ست رك 989-2014 بەلگىسىمەن بەكىتتى. ول 2016 جىلى 1 قاڭتاردان باس­تاپ وندىرىسكە جىبەرىلدى.
مەملەكەتتىك ەلتاڭبا قازاق­ستان رەسپۋبليكاسى كونستي­تۋتسياسىنىڭ زاڭنا­مالارى ار­قىلى بەكىتىلگەن. ستاندارتتا ەلتاڭبا ەلەمەنتتەرىنە قازاقشا اتاۋ بەرىلگەن. ماعىناسى سيپات­تالعان. ولشەمدەرى ەلەكتروندى جۇيەدە جاسالىپ, ورىندالۋ ءتاسىلى قازىرگى زامانعى ستاندارتقا ساي جۇزەگە اسىرىلعان.
ەلتاڭبادا ەكى ءتۇس بار: ءبىرى – مەملەكەتتىك تۋدىڭ تۇسىمەن سايكەستەنەتىن كوك ءتۇس, ەكىنشىسى – كومپيۋتەرلىك گرافيكا ارقىلى جاسالعان التىن ءتۇس. وسىلايشا مەملەكەتتىك ەلتاڭبانىڭ ەتالوندىق ستاندارت نۇسقاسى مازمۇندىق سيپاتتاماسىمەن جانە گرافيكالىق ولشەمدەرىمەن ناقتىلاندى. بۇل – وتاندىق ءرامىز تانۋ مەن ءرامىزدى تانىتۋداعى ايرىقشا بەلەس. ەلدىك ارقاۋ ەرەن ەلتاڭبامىزبەن ەرەكشەلەنە بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن, – دەپ تۇيىندەدى مەرەكە قارساڭىنداعى اڭگىمەسىن ساۋلەتشى پروفەسسور جانداربەك مالىبەكۇلى.

عالىم قوجابەكوۆ

تاعىدا

عالىم قوجابەكوۆ

«استانا اقشامى» گازەتى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button