ەلتاڭبا – ەلدىڭ ارقاۋى
مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى قارساڭىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورى, پروفەسسور جانداربەك مالىبەكۇلىمەن جۇزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ايگىلى ساۋلەتشىمەن اراداعى اڭگىمە ەلدىك سيمۆولىمىزدىڭ پايدا بولۋى توڭىرەگىندە ءوربىدى.
– مەن اللانىڭ بۇيىرۋمەن, ەلباسىنىڭ قولداۋىمەن ەل تاريحىنداعى ەڭ ماڭىزدى شارا – مەملەكەتتىك ءرامىزدى دايارلاۋعا قاتىستىم. رەسمي ايتقاندا, قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورىمىن. مەملەكەتتىك بەلگى نەمەسە تاڭبا – ەلدىڭ ارمانى, ويى, فيلوسوفياسى, تۇجىرىمداماسى, قاعيداتى. سوندىقتان ەلتاڭبانىڭ بىردەن-ءبىر اۆتورىمىن دەي المايمىن. ونىڭ يەسى دە, كيەسى دە – حالىق. ونىڭ دەمەۋشىسى دە, دەم بەرۋشىسى دە – حالىق. مەن – سول حالىقتىڭ ءبىر بالاسىمىن. ەل مۇددەسىن ايقىندايتىن بەينەلەردى سانامدا جاڭعىرتقان جاراتقانعا مىڭ العىس! – دەپ اعىتتى اڭگىمە تيەگىن جانداربەك مالىبەكۇلى.
مەملەكەتتىك ءرامىزدى دايارلاۋ وتە مارتەبەلى ءارى جاۋاپكەرشىلىكتى جۇمىس ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بۇل ورايدا سىندارلى ساۋلەتشى ەلتاڭبا ۇعىمىن تانىمدىق سيپاتتا بايانداپ ءوتتى.
– ارينە, ەرەكشە قۇرمەتىم – جاۋاپتى ساتتە سان جۇزدەگەن نوباي مەن جوبانىڭ ىشىندە ەڭبەگىمدى باعالاعان جانە وعان ءومىرلىك قانا ەمەس, عالامدىق جولداما بەرگەن كورەگەن ەلباسىعا! مەملەكەت باسشىسىنىڭ ارتىندا قالىڭ حالىق تۇرعانى بەلگىلى.
بىلە بىلسەك, ەلتاڭبا – دۇنيەگە ءوزىن تانىتۋ مەن ايگىلەۋدى ماقسات ەتكەن مەملەكەتتىڭ باستى رامىزدەرىنىڭ ءبىرى. حالىقارالىق تەرمينولوگيادا ول نەمىستىڭ «حەرب» (وقىلۋى «erbe») دەگەن سوزىنەن شىققان, ماعىناسى – «مۇرا» دەگەندى بىلدىرەدى. مەملەكەتتىڭ تاريحىن, ءداستۇرىن, مادەنيەتىن, ۇستانىمىن بەينەلەيتىن ەلتاڭبا ۇيلەسىمدى ءپىشىندەردەن, يدەيالىق نوبايلاردان, زاتتىق دەتالداردان تۇرادى. قازاقتىڭ ەتنوگەنەزدىك قالىپتاسۋى مەن دامۋىندا گرافيكالىق «تاڭبا» ۇعىمى ءالىمساقتان بار. ەڭ ءجيى ايتىلاتىن تىركەس – «تايعا تاڭبا باسقانداي» نەمەسە «تاڭبالى تاس». كەزىندە مەملەكەتتىك دەڭگەيگە كوتەرىلىپ, كەيىن قازاق ۇلتىنىڭ ۋىعىن شانشىعان تايپالىق ءبىرلەستىكتەردىڭ ءبارىنىڭ دە وزىندىك تاڭباسى بولعان. سولاردى جيناقتاي كەلگەندە, ۇققانىم – ءبارى دە ەلدىككە, بىرلىككە, تۇتاستىققا قىزمەت ەتەدى ەكەن. مۇنىڭ سىرتىندا سول تاڭبانى تولىقتىراتىن قانشاما بەينە, ءسوز, ۇعىم, تۇسىنىك بار.
تاۋەلسىزدىكتى, ەلدىكتى, بىرلىكتى اڭساۋ – قورقىتتىڭ قوبىز سارىنىنان, اسان قايعىنىڭ جەرۇيىقتى ىزدەگەن ارمانىنان, قۇرمانعازىنىڭ بۋىرقانعان كۇيىنەن, ۇلت قاھارماندارى تۇلپارلارىنىڭ تۇياق دۇبىرىنەن سەزىلىپ تۇرادى. ءتۇزدىڭ اق مارالدارى, قىران قۇستارى, جايقالعان جاسىل ورمانى, تاۋلارى, سۋلارى, التايدان اتىراۋعا دەيىن كەرىلە سوزىلعان كەڭ القاپ ءوز بوستاندىعىن, ازاتتىعىن ۇزاق كۇتتى.
زەردەلى ساۋلەتشى ەلتاڭبانى دايارلاۋ بارىسىندا قانداي ۇستانىمداردى ارقاۋ ەتكەنىن جىلىكتەپ جەتكىزىپ بەردى.
– قازاقستان مەملەكەتتىك ەلتاڭباسىنىڭ ارقاۋى – تالاي ۇرپاققا كيە قارا شاڭىراق, ياكي وتاۋ ءۇي, ەل مەن جەردى قورعاۋشى ەرگە قانات بولعان تۇلپار, توسىلعاندا جول كورسەتكەن, تەمىرقازىق جۇلدىز. قازاقى ءۇي – الەمدە تەڭدەسى جوق ءبىر دۇنيە. ول – ۇلى دالانىڭ رامىزىنە اينالعان ءساۋلەت تۋىندىسى. ءداستۇرلى قازاق ءۇيىنىڭ ءار بولىگى ۇلت دۇنيەتانىمىن قۇراپ وتىر. ال, قارا شاڭىراق, التىن شاڭىراق – الەمدىك قۇندىلىق پەن ۇيلەسىمگە قوسقان قازاقتىڭ ۇلەسى. ەلتاڭبا يدەياسىنىڭ التىن تۇعىرى – وسى. بۇل – ءبىر.
ءارى قاراي ءاز توپىراق پەن ءتول تاريحقا تابان تىرەگەن تەرەڭ دە ماعىنالى سيمۆوليكالار ايقىندالا تۇسەدى.
ەكىنشى – تاۋەلسىزدىكتى الۋ بار دا, ونى ساقتاۋ, قورعاۋ, دامىتۋ بار. تاريحي-مادەني باستاۋلارىمىزدىڭ تەرەڭدە ەكەنىن اڭعارتىپ, ەل قورعايتىن ازاماتتارعا رۋح بەرۋ ءۇشىن تاريحىمىزدىڭ التىن ءداۋىرىن ايعاقتايتىن «التىن ادامعا» جۇگىنۋگە تۋرا كەلدى. ونىڭ بەينەسىن دە اسقاق ەتىپ تۇرعان – «جىلقى كيىگى» تۇلپار.
ءۇشىنشى – جەتى قات كوك, جەتى قات جەر – تانىم مەن ءبىلىم اياسى; جەتى اتا, جەتى نەگىز, جەتى جاس – تەك پەن تاريح باعدارى. وسىنى ەسكەرىپ, ميفتىك تۇلپار مۇيىزىنە جەتى ساقينا بەلگىسى سالىندى. ول – ءوسۋ, ءونۋ, كوبەيۋ ءمانىن مەڭزەيدى. ءمۇيىز – قاسيەتتى ۇعىم. اتالار اماناتى ەتىپ قازاق حالقىنىڭ بىرلىككە, ىنتىماققا باس يگەن زامانى ۇلكەن بۋىندارمەن كورسەتىلدى.
ءتورتىنشى – قازاقستان كوپتەگەن ەتنيكالىق ۇلت پەن جۇرت وكىلدەرىنىڭ مەكەنىنە, وتانىنا اينالدى. قاھارلى عاسىردان, قانقاساپ بيلىكتەن باز كەشكەندەر قازاقستاندى پانالادى. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلدى. بۇل قۇرىلىم تاتۋلىقتىڭ, توزىمدىلىكتىڭ, ەركىندىكتىڭ مەكتەبىنە, الاڭىنا اينالدى. ءبىر ەل, ءبىر حالىق, ءبىر ماقسات تۇجىرىمداماسى قالىپتاستى. ەلتاڭبادا بۇل شاڭىراقتى كوتەرىپ تۇرعان 72 ۋىق ارقىلى گەرالديكالىق نەگىزدە كورسەتىلدى.
بەسىنشى – شاڭىراقتان تاراعان ازاتتىق نۇرى بەس بۇرىشتى جۇلدىز ارقىلى ەلتاڭبا كومپوزيتسياسىن جيناقتايدى. تاريحتا «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى», «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى» دەگەن بار. «ابىلاي ارمانى», «حان جولى» دەگەن ۇعىمدار دا ۇشىراسادى. بۇگىندە ەلباسى نەگىزدەگەن «ماڭگىلىك ەل» مۇراتى دا ايشىقتى. مۇنىڭ ءبارى ءبىز ءۇشىن – اداستىرماس تەمىرقازىق. جۇلدىز بەينەسى وسىنى اڭعارتادى.
جانداربەك مالىبەكۇلى ەلدىگىمىزدىڭ ايرىقشا بەلگىسىنە اينالعان ەلتاڭبامىزدىڭ سوڭعى وزگەرىستەرى جونىندە دە ايتىپ بەردى.
– مەملەكەت باسشىمىز ەلدىك ءرامىز تالقىعا تۇسەتىن پارلامەنتتىڭ ءحىى سەسسياسىندا قازاقستان جولىن دا, جۇلدىزىن دا, بەينەسىن دە حالىق قالاۋلىلارىنا كەرەمەت تۇسىندىرگەنى ەسىمىزدە. بۇل – 1992 جىلدىڭ 4 ماۋسىمى ەدى. قازىر بۇل كۇن, بۇل ءسات – تاريحي وقيعا جانە ايرىقشا مەرەكەگە اينالىپ وتىر.
ۋاقىت العا جىلجىعان سايىن, تەحنيكا مەن تەحنولوگيا دامىعان سايىن ەلدىك رامىزدەردىڭ ناقتىلىعى, جاۋاپكەرشىلىگى ارتادى. مىسالى, ءبىز ءاۋ باستا ەلتاڭبانىڭ ەتالوندىق ۇلگىسىن قولادان الماتى پورشەن زاۋىتىندا قۇيىپ ەدىك. 1997 جىلى وسى ەتالوندىق ۇلگى مەملەكەت شتاندارتتارىمەن بىرگە الماتىدان استاناعا سالتاناتتى تۇردە كوشىرىلدى.
2007 جىلى جشس «مەكەن»
كومپانياسى كومەگىمەن كومپيۋتەرلىك ادىسپەن ءرامىزدەردىڭ قازىرگى ستاندارتتىق جۇيەسىن جاساۋدى قولعا الدىق. بۇل جۇمىس 7 جىلعا دەيىن سوزىلدى. 2014 جىلى مەملەكەتتىك ەلتاڭبانىڭ جاڭا ستاندارتتىق ۇلگىسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيستىرلىگى تەحنيكالىق رەتتەۋ جانە مەترولوگيا كوميتەتى ست رك 989-2014 بەلگىسىمەن بەكىتتى. ول 2016 جىلى 1 قاڭتاردان باستاپ وندىرىسكە جىبەرىلدى.
مەملەكەتتىك ەلتاڭبا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ زاڭنامالارى ارقىلى بەكىتىلگەن. ستاندارتتا ەلتاڭبا ەلەمەنتتەرىنە قازاقشا اتاۋ بەرىلگەن. ماعىناسى سيپاتتالعان. ولشەمدەرى ەلەكتروندى جۇيەدە جاسالىپ, ورىندالۋ ءتاسىلى قازىرگى زامانعى ستاندارتقا ساي جۇزەگە اسىرىلعان.
ەلتاڭبادا ەكى ءتۇس بار: ءبىرى – مەملەكەتتىك تۋدىڭ تۇسىمەن سايكەستەنەتىن كوك ءتۇس, ەكىنشىسى – كومپيۋتەرلىك گرافيكا ارقىلى جاسالعان التىن ءتۇس. وسىلايشا مەملەكەتتىك ەلتاڭبانىڭ ەتالوندىق ستاندارت نۇسقاسى مازمۇندىق سيپاتتاماسىمەن جانە گرافيكالىق ولشەمدەرىمەن ناقتىلاندى. بۇل – وتاندىق ءرامىز تانۋ مەن ءرامىزدى تانىتۋداعى ايرىقشا بەلەس. ەلدىك ارقاۋ ەرەن ەلتاڭبامىزبەن ەرەكشەلەنە بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن, – دەپ تۇيىندەدى مەرەكە قارساڭىنداعى اڭگىمەسىن ساۋلەتشى پروفەسسور جانداربەك مالىبەكۇلى.
عالىم قوجابەكوۆ