مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەڭبەك ادامىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ جونىندە بىرنەشە رەت اتاپ ايتتى. شىن مانىندە ادامنىڭ قوعامدىق ورتاداعى ابىرويى ەڭبەگىمەن باعالانادى. بالالار مەن جاستاردى ەڭبەككە باۋلۋ ءبىرىنشى كەزەكتە اتا-انانىڭ تاربيەسىنە بايلانىستى بولسا, ەكىنشىدەن, مەكتەپتەن باستاۋ الاتىنى انىق. وسى ورايدا 2022-2023 وقۋ جىلىندا جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنى بويىنشا 1-سىنىپتان باستاپ وقۋشىلاردى ەڭبەككە باۋليتىن «كوركەم ەڭبەك» ءپانى وقۋ باعدارلاماسىنا قايتا ەنگىزىلدى.
ادامنىڭ قوعامداعى ورنى ەڭبەگىمەن انىقتالادى. دەمەك, ادامدى ادام ەتكەن دە – ەڭبەك. عىلىم مەن ءبىلىم وركەندەگەن قازىرگى زاماندا ونەردىڭ دە ءتۇر-ءتۇرى كوبەيىپ, تارماقتالىپ جاتىر. سونىڭ ءبىرى – مەكتەپتەگى كوركەم ەڭبەك ءپانى. مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردى ەڭبەككە باۋلۋ قاشاندا كەزەك كۇتتىرمەيتىن مىندەت ەكەنى ايدان انىق. اباي اتامىز ءوزىنىڭ قارا سوزىندە ايتقانداي, «ەگەر دە مال كەرەك بولسا, قولونەر ۇيرەنبەك كەرەك. مال جۇتايدى, ونەر جۇتامايدى. الداۋ قوسپاي ادال ەڭبەگىن ساتقان قولونەرلى – قازاقتىڭ اۋليەسى سول».
ماڭىزى قانداي؟
2022-2023 وقۋ جىلىندا جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنى بويىنشا 1-سىنىپتان باستاپ وقۋشىلاردى ەڭبەككە باۋليتىن كوركەم ەڭبەك ءپانى قايتا ەنگىزىلدى. ءبىلىم مازمۇنىنا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەردىڭ ءمانى قۇندىلىقتارعا باعدارلانعان وقىتۋ ءتاسىلىن قولدانۋدى, ياعني ستاندارتتاردا كورسەتىلگەن ۇلتتىق جانە جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بويىنا دارىتۋدى ىسكە اسىرۋدى كوزدەيدى.
1-سىنىپتا كوركەم ەڭبەك ءپانى ەكى جەكە پانگە ءبولىندى: بەينەلەۋ ونەرى جانە ەڭبەككە باۋلۋ. بۇل پاندەر بويىنشا وقۋ باعدارلامالارى ازىرلەنىپ, وقۋ مازمۇنىندا نەگىزگى باسىمدىق ءبىلىم الۋشىلاردىڭ پراكتيكالىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋعا بەرىلدى. ەڭبەككە باۋلۋ ساباعىندا قاعازدىڭ, كەپتىرىلگەن جاپىراقتىڭ, بۇتاقتاردىڭ قاسيەتتەرىن ەسكەرە كەلە قۇرالداردى پايدالانىپ, قاراپايىم بۇيىم جاسايدى, ۇلگى بويىنشا جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەنەدى. بەينەلەۋ ونەرى ساباعىندا بالالار كۇن سپەكترىنىڭ نەگىزگى تۇستەرىن اجىراتۋدى ۇيرەنەدى, بەينەلەۋ ارەكەتىنىڭ قۇرامداس بولىكتەرىن, كوركەمدىك ماتەريالداردىڭ تۇرلەرىن, ولاردىڭ قاسيەتتەرى مەن اتاۋلارىن مەڭگەرەدى, شىعارماشىلىق جۇمىستاردى ءوز بەتىنشە ورىندايدى. بەينەلەۋ ونەرى جانە ەڭبەككە باۋلۋ پاندەرى 1-سىنىپقا بىلتىر عانا وقۋ پروتسەسىنە ەنگىزىلگەندىكتەن, وقۋلىقتار ەندى ازىرلەنەدى, ال مۇعالىمدەرگە ادىستەمەلىك قولداۋ ماقساتىندا ادىستەمەلىك نۇسقاۋلىقتاردى ىبىراي التىنسارين اتىنداعى ۇلتتىق ءبىلىم اكادەمياسى ۇسىندى. سونداي-اق وسى باعىتتا ءتۇسىندىرۋ-ناسيحاتتاۋ جۇمىسى جان-جاقتى جۇرگىزىلۋدە. سونداي ءىس-شارانىڭ ءبىرى ەلوردادا ءوتتى.
تاجىريبە ءبولىستى
استانادا العاش رەت 30-31 ناۋرىزدا «ورتا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ جاعدايىنداعى ءبىلىم بەرۋدەگى زاماناۋي تەندەنتسيالار» اتتى كوركەم ەڭبەك مۇعالىمدەرىنە ارنالعان حالىقارالىق پەداگوگيكالىق كونفەرەنتسياسى دا وسى ماقساتتى كوزدەيدى. ماقسات – مەكتەپ قابىرعاسىنان جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىن وقۋشىلاردىڭ كەشەندى دامۋىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن شەشۋگە مۇعالىمدەردىڭ الەۋەتىن تارتۋ جانە ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋدىڭ ۇتىمدى جولدارىن انىقتاۋ.
حالىقارالىق كونفەرەنتسيا ءبىلىم سالاسىمەن اينالىساتىن ماماندار ءۇشىن كەڭ اۋقىمدى, بەدەلدى الاڭعا اينالدى. وتكىزىلەتىن ءىس-شارادا قازاقستان, تۇركيا, قىرعىزستان, باشقۇرتستان, وزبەكستان, رەسەيدەن كەلگەن ساراپشىلار كەشەندى دامۋ سالاسىنداعى زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىن ارىپتەستەرىمەن ءبولىسىپ, تالقىلادى.
پەداگوگيكالىق كونفەرەنتسياعا استانا قالاسىنىڭ ءبىلىم باسقارماسى, قالالىق «ادىستەمەلىك ورتالىعى», رەسپۋبليكا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ مۇعالىمدەرى, ەلوردالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى قاتىستى.
عىلىمي-تاجىريبەلىك سەكتسيالار اياسىندا شەبەرلىك سىنىپتارى, كورمەلەر, ءسان كورسەتىلىمدەرى, ساراپشىلار كوركەم ەڭبەك سالاسىنداعى سوڭعى زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىمەن, ءىس-تاجىريبەلەرىمەن ءبولىستى, تاربيە مەن ءبىلىم بەرۋدەگى سوڭعى پەداگوگيكالىق تاسىلدەر تانىستىرىلىپ, بۇگىنگى ءبىلىم سالاسىندا بولىپ جاتقان ءماجبۇرلى قايتا قۇرۋلار قاراستىرىلدى.
بىرەگەي شارانىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى – استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ ادىستەمەلىك ورتالىعى مەن استانا قالاسى قازاق تەحنولوگيا جانە بيزنەس ۋنيۆەرسيتەتى.
كونفەرەنتسيا بارىسىندا قاتىسۋشىلار عىلىمي-ءتاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا تاقىرىبى بويىنشا تاجىريبە الماسىپ, مۇعالىمدەردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىستارى كورسەتىلدى.
نە ايتىلدى؟
پلەنارلىق وتىرىستا 8 بايانداما تىڭدالدى. بەينەلەۋ ونەرى بويىنشا سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنداعى حالىق شىعارماشىلىعى جوعارى مەكتەبى اكادەمياسىنان كەلگەن پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور قايىرتاي امىرعازين «قازاق حالقىنىڭ رۋحاني كۇشى: مادەنيەت, ءداستۇرلى قولونەر, ونى دامىتۋ – ۇلتتىق بورىشىمىز» اتتى بايانداماسىندا ۇلتتىق قولونەرىمىزدىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالدى. بەينەلەۋ ونەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنى بويىنشا كوركەم ەڭبەك ءپانىنىڭ ءبىر بولىگى ەكەنى بەلگىلى.
«كونسترۋكتورلىق جانە ينجەنەرلىك گرافيكا» – ەۆريستيكالىق وقىتۋدىڭ نەگىزگى فورمالارى مەن ادىستەرىن تالداۋ جانە سينتەزدەۋ» اتتى بايانداماسىمەن شىققان ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ديزاين جانە ينجەنەرلىك گرافيكا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى, پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى, دوتسەنت كابيرا بەگىمباي گرافيكا مەن جوبالاۋ ءپانىنىڭ مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى ورنى, تالاپتارى مەن ماڭىزى, مىندەتى تۋرالى تانىمدىق اقپاراتتار جەتكىزدى. «ديزايننىڭ يننوۆاتسيالىق باعىتى بويىنشا كوركەمدىك ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى» تۋرالى وسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى, پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى جاننا سادىقوۆا ايتىپ وتسە, استاناداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ كوركەم ەڭبەك ءپانى مۇعالىمى دارحان سەيتمولدينوۆ جاس ۇرپاقتى ادال ەڭبەككە باۋلۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن جەتىلدىرۋ مەن ماڭىزىنا جان-جاقتى توقتالدى. كوركەم ەڭبەك سەكتسياسىندا بايانداما جاساعان ءى.جانسۇگىروۆ اتىنداعى جەتىسۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى, شىعارماشىلىق ءبىلىم بەرۋ كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى, پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ءنۇرالى ادامقۇلوۆ «كوركەم ەڭبەك ساباعىندا مۇعالىمنىڭ وقۋشىلارعا بەرەر شىعارماشىلىق باعىتىنىڭ ماڭىزى» جايىندا ايتسا, №30 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ كوركەم ەڭبەك ءپانى مۇعالىمى, جاس مامان اقجىبەك احمەت «كوركەم ەڭبەك ءپانىن وقىتۋ ساپاسىن ارتتىرۋداعى سىنىپ ۇجىمىنىڭ پسيحولوگيالىق احۋالى مەن موتيۆاتسيانىڭ ماڭىزىنا» توقتالدى.
پەداگوگيكالىق كونفەرەنتسيا بارىسىندا قاتىسۋشىلار قولونەر شەبەرلەرى مەن قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ كورمەسىنە, ۇشتىك وداق: مەكتەپ–اتا-انا–وقۋشى جانە «اجەلەردiڭ iزiمەن» اتتى شەبەر سىنىبىنا ء(جۇن ساباۋ, ءجۇن ءتۇتۋ, ۇرشىق ءيىرۋ, بۇيىم توقۋ), ءسان ۇلگىلەرىن كورسەتۋ (دەفيلە) شەبەرلىك سىنىپتارىنا, پراكتيكالىق ساباقتارعا قاتىستى.
كوركەم ەڭبەك جانە بەينەلەۋ ونەرى مۇعالىمدەرىنە ارنالعان «ورتا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ جاعدايىنداعى ءبىلىم بەرۋدەگى زاماناۋي تەندەنتسيالار» اتتى حالىقارالىق پەداگوگيكالىق كونفەرەنتسيا ماتەريالدارىنىڭ جيناعىن باسىپ شىعارۋ قاراستىرىلعان. كونفەرەنتسيا جىل سايىنعى شاراعا اينالادى. ونىڭ اياسىندا ءبىلىم سالاسىنداعى ەڭ وزەكتى ۇردىستەر تالقىلانادى.
ەڭبەك ءپانى قالاي وقىتىلىپ ءجۇر؟
كوركەم ەڭبەك مۇعالىمى تانىمدىق جانە ەڭبەك قىزمەتىندە, قول جابدىقتارىمەن جۇمىس بارىسىندا موتوريكانى دامىتۋدا جانە قول قيمىلدارىن ۇيلەستىرۋدە, سونداي-اق ءتۇرلى تەحنولوگيا وپەراتسيالارىن ورىنداۋ كەزىندە قوزعالىستاردىڭ قاجەتتى دالدىگىنە قول جەتكىزۋدىڭ قاۋىپسىز ادىستەرىنىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋى كەرەك.
ماماننىڭ بويىندا مەيىرىمدىلىك, شىدامدىلىق, كوممۋنيكابەلدىلىك, سىپايىلىق, سەزىمتالدىق, ادەپتىلىك سياقتى بەلگىلى ءبىر مىنەز-قۇلىق قاسيەتى بولۋى ءتيىس ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ماتەريالدى ءتيىمدى ءارى قىزىقتى جەتكىزۋى ءۇشىن مۇعالىمنىڭ بويىندا شىعارماشىلىق پەن ىنتالاندىرا الۋ قابىلەتى دە بولۋ كەرەك.
مىسالى, استانا قالاسىنداعى ءىلياس ەسەنبەرلين اتىنداعى №67 گيمنازيادا كوركەم ەڭبەك ساباعىندا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى جىل بويى «پورترەت», «پەيزاج», «ناتيۋرمورت» ۇعىمدارىمەن تەرەڭىرەك تانىسىپ, وسى جانرداعى تۋىندىلاردى باسقا تۋىندىلاردىڭ ىشىنەن اجىراتىپ ۇيرەنەدى, ولاردى تالداپ, كەسكىندەمە, گرافيكا جانە ءمۇسىن ونەرى جۇمىستارىن ورىندايدى. وقۋشىلار قۇراستىرۋ, ارقيلى ماتەريالدار, قۇرال-جابدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋدى مەڭگەرەدى. تابيعي ماتەريالداردان ءارتۇرلى ويىنشىق قۇراستىرىپ, اپپليكاتسيا, وريگامي, كوللاج جاساۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرەدى, بەدەرلى جانە كولەمدى بەينەلەر جاساپ ۇيرەنەدى.
تاجىريبە جاساۋ, زەرتتەۋ, وقۋلىق پەن جۇمىس داپتەرلەرىندە بايقاۋ, تاجىريبە جاساپ, تالدايدى. مىسالى, ادامنىڭ بەت-الپەتىن زەرتتەيدى, ونىڭ ۇقساستىقتارى مەن ەرەكشەلىكتەرىن باقىلاپ, ءپىشىنى قالاي جاسالاتىنى جانە ونىڭ تۇسپەن بايلانىسىن انىقتايدى. تۇستەردى ارالاستىرىپ, قاراپايىم پىشىندەردەن كۇردەلى پىشىندەر جاساۋ ءۇشىن تاجىريبەلەر جۇرگىزەدى.
ەلورداداعى №38 مەكتەپ-ليتسەيىندە ءى توقساندا 5-سىنىپتىڭ ۇلدارى بەينەلەۋ ونەرىنىڭ كوركەمدىك قۇرالدارىمەن تانىسىپ, ناتيۋرمورت ونەرىن, پەيزاج تابيعات كورىنىستەرىن سالىپ, ساز بالشىقتان شاعىن مۇسىندەر جاساپ ۇيرەندى. ءىى توقساندا وقۋشىلار ساندىك-قولدانبالى ونەر تاراۋى بويىنشا ءورۋ ونەرىن ۇيرەندى, بىلعارىدان كىلتكە تاعىنشاقتار جاسادى. بىلعارى جىپتەرمەن ارالاستىرا وتىرىپ قامشى جاساۋدى ۇيرەندى. ءىىى توقساندا «ديزاين جانە تەحنولوگيا نەگىزدەرى» بويىنشا اعاشتىڭ تۇرلەرىمەن تانىسىپ, زەرتتەدى, اعاش ارالاۋدى ۇيرەندى, قوراپتاردان روبوت جاساپ, ساز بالشىقتان قۇمىرا جاساۋدى ۇيرەندى. سىمنان ءارتۇرلى شىنجىر, باسقاتىرما جاسادى. ءتۇرلى ماتەريالداردى قولدانا وتىرىپ, ۇرمالى-سوقپالى مۋزىكا اسپاپتارىن جاسادى, سونداي-اق بالالار دۇرىس تاماقتانۋ بويىنشا دا اس ءمازىرىن جاساپ ۇيرەندى.
مەكتەپتە وقۋشىلارعا كوركەم ءبىلىم بەرۋ ارقىلى دا ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى, مۇرامىزدى وقۋ ۇدەرىسىنە كەڭىنەن كىرگىزىپ, نەگىزگى ءپان رەتىندە وقىتۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى. ولاي بولسا مەكتەپتە وقۋشىلارعا ءبىرىنشى كەزەكتە كوركەم ءبىلىمدى مەڭگەرتىپ, سوسىن كوركەم ەڭبەك جاساۋعا وقىتۋدى ۇسىنعانىمىز ءجون بولار ەدى.
ۇلى ويشىل ۋيليام ۋورد «جاي مۇعالىم حابارلايدى. جاقسى مۇعالىم تۇسىندىرەدى. كەرەمەت مۇعالىم كورسەتەدى. ۇلى مۇعالىم شابىتتاندىرادى» دەگەن ەكەن. سوندىقتان ءححى عاسىر مۇعالىمىنىڭ جان-جاقتى بولۋى زاڭدى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى وقىتا وتىرىپ تاربيەلەۋ – قازىرگى زامان مۇعالىمىنەن تالاپ ەتىلەتىن باستى قاسيەت.
