استانا قالاسىنىڭ باس جوسپارى – ەلوردانىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە قولايلى ورتا تۋعىزىپ, ورنىقتى دامىتۋدى كوزدەيتىن باستى قۇجات.
ەلىمىزدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ ءۇشىن استانا اقمولاعا كوشىرىلگەندە1996 جىلى قالانىڭ باس جوسپارىن قايتا قاراۋ قاراستىرىلدى. وسى تۇستا قازاقستان ساۋلەتشىلەرى اراسىندا وتكەن بايقاۋدا كسرو حالىق ساۋلەتشىسى قالدىباي مونتاقاەۆتىڭ باستاماسىمەن ازىرلەنگەن باس جوسپار ۇزدىك دەپ تانىلعان ەدى. دەگەنمەن كۇن ساناپ كوركەيگەن استانانىڭ العا قويعان ماقساتتارى دا ۇلعايىپ, باس جوسپارعا قايتادان حالىقارالىق بايقاۋ جاريالاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ءسويتىپ 1998 جىلى ۇيىمداستىرىلعان بايگەدە الەمدىك ساۋلەت ونەرىنىڭ شەبەرى كيسە كۋروكوۆا ۇزدىك اتانىپ, ونىڭ جوباسى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولعا الىندى.
استانا قالاسىنىڭ باس جوسپارىنا ۇڭىلسەڭىز, قالانىڭ پەرسپەكتيۆالىق دامۋى تاڭداي قاقتىرادى. كولىكتىك ينفراقۇرىلىم, اباتتاندىرىلعان كەشەندەر, قوعامدىق, مادەني, ىسكەرلىك ورتالىقتار, تۋريزم جانە دەمالىس نىساندارى استانانىڭ كەلىستى كەلبەتىن ودان ءارى ايشىقتايدى. ەۋرازيا كونتينەنتىندەگى ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىق جانە ءوزارا ءىس-قيمىل ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتكەن جوسپاردا استانانىڭ ءسانى مەن سالتاناتى جاراسىپ-اق تۇر.
وسى ۋاقىتقا دەيىن اسپانمەن تالاسا بوي كوتەرگەن اسەم عيماراتتار مەن پايدالانۋعا بەرىلگەن وزگە دە نىسانداردىڭ سانى 650-دەن اسادى. ال باس جوسپاردى بايىپتاساق, بۇل قالانىڭ 30 پايىزىن عانا قۇرايدى. ال قالعانى بۇگىنگى كۇننىڭ جانە بولاشاقتىڭ ەنشىسىندە.
«جابىق قالادا» – ماڭگى جاز
استانا بولاشاقتا اسان قايعى بابامىز ارمانداپ كەتكەن قۇتتى مەكەنگە, ەلەكتر ەنەرگياسى مەن اۋىز سۋدى ءتيىمدى پايدالاناتىن, اقىلدى تەحنولوگيانىڭ وركەندەگەن قالاسىنا اينالماق.
-40 گرادۋس ايازدا مامىراجاي كۇن كەشەتىن جايلى ءومىر «جابىق قالا» جوباسىندا قولعا الىنعان. جابىق شار سەكىلدى دوڭگەلەكتىڭ استىندا ەكى شاقىرىمدى الاتىن بۇل قالا ون مىڭ ادامعا لايىقتالعان. ونىڭ بارلىق نىساندارى مەترو سياقتى ءبىر-بىرىمەن جالعاسپاق. كەشەن ورتالىعىندا بالاباقشا, مەكتەپ, اۋرۋحانا, كەڭسە, ساۋدا ورتالىعى, اكۆاپارك, ويىن-ساۋىق كەشەنى, سپورت سارايى, SPA-سالوندارى جانە كينوتەاتر ورنالاسادى. جىل بويى جاز بولىپ تۇراتىن قالاشىقتا جاساندى جاعاجايى بار حاۋىز جۇمىس ىستەسە, ماڭايىنداعى ەكزوتيكالىق پالمالار كوپشىلىكتىڭ كوزايىمىنا اينالماق. وسىلايشا شۇعىل كونتينەنتالدى سۋىق اۋا رايىنا توتەپ بەرەتىن جوبا, مامانداردىڭ ايتۋىنشا, لوندوننىڭ «مىڭجىلدىق كۇمبەزىن» ارتتا قالدىرادى دەپ كۇتىلۋدە.
جابىق قالانىڭ جوعارعى جاعىنان كوز تاستاساق, ۇشىپ بارا جاتقان قۇستىڭ بەينەسى قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ-ورنەگىن ەسكە تۇسىرەدى. ساۋلەتشىلەر باستى نازاردى قالانىڭ ەكولوگيالىق تازالىعىنا ءارى سەيسميكالىق قاۋىپسىزدىگىنە اۋدارعان. ەرتەگىدەگىدەي قيال-عاجايىپقا تولى اقىلدى قالانىڭ كۇمبەزى وتە بەرىك, ءتوزىمدى, جىلۋ وتكىزبەيتىن تەكسلوننان جاسالسا, قالا توبەسىنىڭ بەس پايىزى عانا جابىق بولاتىن كورىنەدى. ەكولوگيالىق تازا قالا دەۋىمىزدىڭ سەبەبى, مۇنداعى كولىكتەردىڭ بارلىعى ەلەكتر زاريادىمەن جۇرەتىن بولادى. جاياۋ جۇرگىنشىلەر مەن ارنايى ۆەلوسيپەد جولدارىندا حالىققا قاشاندا تاكسي قىزمەتى دايىن. قالتالىلار مەن اتاقتى ادامداردىڭ ەمەس, قازاقستانداعى زياتكەر جاستار مەن تالانتتى جەتكىنشەكتەردىڭ, اقىن-جازۋشىلاردىڭ قالاسىنا اينالاتىن جوباعا ۇلتتىق جوبا دەپ باعا بەرۋگە بولادى.
باس جوسپاردا جابىق قالاعا كورشىلەس شاعىن اۋدان «ۆەنەتسيا» دەپ اتالادى ەكەن. قالاشىقتاعى عيماراتتار اراسىنا جاساندى سۋ ارنالارى تارتىلىپ, ەسكەكتى قايىقتار قاتىنايدى. تاپ ۆەنەتسيادان كەم ەمەس. كورگەندى ىنتىقتىرا تۇسەتىن بۇل كورىنىس استانانىڭ الداعى جىلداردان كۇتەتىن قۋانىشى.
اسپانمەن تالاسقان – ابۋ-دابي پلازا
استانانىڭ تاعى ءبىر تاڭعاجايىبى – ابۋ دابي پلازا كەشەنى. جوبا اۆتورى – نورمان فوستەر. كەشەن 88 قابات مۇنارادان, قوناق ءۇي, ءداستۇرلى قازاق بازارى مەن فۋتبول الاڭىنداي جەردى الىپ جاتقان قىسقى باقتان تۇرادى.
سونداي-اق, جەڭىل مەترو ستانساسى مەن اۋماعىنا قوعامدىق الاڭ ەنەدى. تۇتاس كەشەن 24 ساعات بويى تاۋلىگىنە اۆتونومدى تۇردە جۇمىس ىستەيتىندەي ەتىپ جوبالانعان. جانعا كەرەكتىڭ ءبارى بار كەشەننىڭ كونسترۋكتسياسى سۋىقتى جىبەرمەي, كۇننىڭ جىلۋىن بارىنشا مول الۋعا تىرىسادى. ەڭ بيىك عيماراتتار سولتۇستىك تۇستان ورنالاستىرىلعان جانە دالادان سوعاتىن سۋىق جەلگە «سىرتىن» بەرىپ تۇر, ال كۇن پانەلدەرى وڭتۇستىككە باعىتتالعاندىقتان سۋ جىلىتۋعا ارنالعان ەنەرگيا جينايدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, بۇل نىسان – ەكو ديزاين كونتسەپتسياسىنىڭ ءمىنسىز جۇزەگە اسۋى. يندۋستريالدىق-يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ ۇزدىك جەتىستىگى دەسەك تە ارتىق ەمەس.
قۇرىلىس قارقىنى باسەڭدەمەيدى
دەموگرافيالىق دامۋدىڭ ناتيجەسىنە سايكەس باس جوسپاردا قالا حالقىنىڭ سانى 1 ملن 500 مىڭ ادام دەپ بولجانعان. سوندىقتان قالانىڭ ماگيسترالدىق اۋماقتارى, ورتالىق اۋداندار, قوعامدىق توراپتار جانە جوعارعى قارقىنمەن پايدالانىلاتىن قۇرىلىمدىق بولىكتەردىڭ تىعىزدىلىعى الدىن الا ەسەپتەلگەن ەكەن. بۇرىن قالانىڭ مامانداندىرىلعان سالاسى ونەركاسىپ پەن كولىك بولسا, بۇگىندە مەملەكەتتىك باسقارۋ, عىلىمي جانە ءبىلىم بەرۋ كەشەندەرى, رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار مادەنيەت, دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتتەرى باستى ءرول اتقارادى. باس جوسپاردىڭ ستراتەگياسىندا كولىك- لوگيستيكالىق ورتالىعى, شاعىن جانە ورتا بيزنەستى, تۋريزم جانە سپورتتى دامىتۋ باعىتتارى كەڭىنەن قاراستىرىلعان.
بولاشاقتا استانا قالاسىنىڭ قايتالانباس ساۋلەتتىك قۇرىلىسى, تاريحي-مادەني مۇرالار مەن تابيعي ايماقتار 8 قۇرىلىمدىق كىندىك نۇكتە بويىندا قالىپتاسپاق. ونىڭ بويىندا ورتالىقتان شەتكە قاراي بيىكتىك اۋىسا وتىرىپ قۇرىلىس ساتىلانا بوي كوتەرەدى.
بۇگىندە ەسكى قالاداعى كونەرگەن ۇيلەرى كوپ تىلەنديەۆ, سارىارقا, بەيسەكوۆا, اسان قايعى كوشەلەرىنە, «شۇبار», وڭتۇستىك شىعىس اۋدانداعى ۇيلەردىڭ ورنىنا الداعى جيىرما جىلدىڭ ىشىندە بيىك نىساندار سالۋ باس جوسپاردا كوزدەلگەن. ەسىل وزەنىنىڭ القابى مەن اقبۇلاق پەن سارىبۇلاق سالالارىندا «بۋراباي», «قارقارالى», «قورعالجىن», «باياناۋىل», «ەرەيمەنتاۋ» سەكىلدى ۇلتتىق تابيعي پاركتەردىڭ جالعاسى بولىپ, سكۆەرلەر مەن جەلەك جولدار سالىنادى. سونداي-اق, 2030 جىلعا دەيىن جىلىنا 7 ميلليون جولاۋشىعا قىزمەت كورسەتەتىن حالىقارالىق اۋەجاي پايدالانۋعا بەرىلمەك. بىرەۋى جۇك, ەكىنشىسى جولاۋشىلارعا ارنالعان ەكى ساپارجاي سالۋ جوسپاردا بار. ولاردىڭ ءبىرى ونەركاسىپ ايماعىنا سالىنسا, ەكىنشىسى 9-شاعىن اۋدانداعى مۇسىرەپوۆ كوشەسىندە ورىن تەپپەك. ال ءبىزدى قۋانتقانى – جەر ءۇستى مەتروسىن سالۋ جوباسى 2014 جىلى باستالادى.
قىسقاسى, ءبىز كوز جۇگىرتكەن باس جوسپارداعى استانا الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى وتىز قالاسىنىڭ قاتارىنان ورىن الاتىنىنا سەندىردى.
گۇلميرا ايماعانبەت
