اعىمداعى 2013 جىلى باتىستىڭ كىتاپ دۇكەندەرىنە سياسى ءالى كەبە قويماعان, اعىلشىن تىلىندە جارىق كورگەن “فت-مەن تۇسكى اس. 52 كلاسسيكالىق سۇحبات” (“Lunch with the FT. 52 Classic Interviews”) اتتى كەرەمەت تۋىندى ساتىلىمعا شىعا باستادى. (مۇنداعى “فت” نمەسە “FT” – “فاينەنشيەل تايمس”, ياعني “Financial Times” دەگەن ايگىلى گازەت اتاۋىنىڭ ەكى تىلدەگى اكرونيمدەرى.)
بۇگىنگى تاڭدا نەگىزى قالانعانىنا 125 جىل تولىپ وتىرعان الەمنىڭ ەڭ ساليقالى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءبىرى, ءبىرى عانا ەمەس, بىرەگەي كوشباسشىسى ءارى ساپالى جۋرناليستيكا ءداستۇرىنىڭ تۋىن جىقپاي, نىق ۇستاپ كەلە جاتقان بريتاندىق «Financial Times» گازەتى حالىقارالىق بيزنەس, ەكونوميكا, قارجى جانە الەمدىك ساياساتقا قاتىستى قىزىقتى اقپاراتتار مەن تاتىمدى جاڭالىقتاردى ءوزىن ۇزبەي وقيتىن ميلليونداعان تۇراقتى وقىرماندارىنا كۇن سايىن ءبىر ءسات تە كەشىكتىرمەي جەتكىزىپ بەرىپ وتىر. ارينە, مۇنداي ۇلكەن تيراج – كەز-كەلگەن گازەتتىڭ ماڭدايىنا جازىلماعان باق ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
«Financial Times» نەمىس تىلىندە دە 100.000 دانامەن شىعىپ تۇرادى. باسىلىمنىڭ گەرمانياداعى وقىرماندارىنىڭ سانى بۇل كۇندە 40 ميلليونعا جۋىقتادى. مۇنىڭ سىرتىندا, گازەتتىڭ ەلەكتروندىق نۇسقاسىمەن پلانەتا جۇرتشىلىعى ساعات سايىن جۇزدەسەتىنىن ەسكەرسەك, بۇگىنگى تاڭدا بۇل ابىرويلى گازەتتىڭ الەمدەگى ەڭ تارتىمدى اقپارات قۇرالى ەكنى ايقىن سەزىلەدى.
«Financial Times» گازەتىنىڭ جوعارىداعى ايدارمەن جارىق كورگەن مەرەيتويلىق جيناعىنا جۇزدەن جۇيرىك, مىڭنان تۇلپار شىعاتىن ەڭ تاڭداۋلى جۋرناليستەردىڭ 1994 جىلدان بەرى ءار اپتا سوڭىندا ۇزبەي جاريالانىپ كەلە جاتقان كلاسسيكالىق سۇحباتتارىنىڭ رەداكتسيالىق سىننان سۇرىنبەي وتكەن ەلۋ ەكى نۇسقاسى ەنگىزىلىپتى. سوسىن گازەتتە جارىق كورگەن الگىندەي سۇحباتتاردىڭ ۇزىن سانى بۇل كۇندە 800-دەن اسىپ جىعىلادى ەكەن. سۇحبات قوناعى رەتىندە ارنايى شاقىرىلعان ايگىلى كەيىپكەرلەردىڭ ورتاسىندا الەم ەلدەرىنىڭ بەدەلى بيىك پرەزيدەنتتەرى دە, ىسكەر توپتاردىڭ كوشباسشىلارى دا, دانىشپان ويشىلدار دا, ايگىلى دراماتۋرگ-جازۋشىلار مەن اقىندار دا, قىلقالام يەلەرى دە, ساياساتكەرلەر دە, عۇلاما عالىمدار دا, وليگارحتار دا, كينو ونەرىنىڭ جۇلدىزدارى دا, ارحيتەكتورلار دا, موناحتار دا, اتاقتى سپورت شەبەرلەرى دە, ءتىپتى, اڭشىلىق كاسىپتىڭ يەگەرلەرى مەن براكونەرلەر دە جەتىپ ارتىلادى.
ءداستۇرلى سۇحبات ايدارىنىڭ تۇسكى اسپەن بايلانىستى بولۋىنىڭ دا وزىندىك سىرى بار. ويتكەنى, گازەت وقىرماندارىنىڭ بيىك تالعامىنان شىعۋ ءۇشىن, ەڭ ۇزدىك جۋرناليستەر وزدەرى قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى قالالاردىڭ ايتۋلى رەستوراندارىنىڭ بىرىنە, ادەتتە وتكىر قالام يەلەرىنىڭ ۋىسىنا تۇسە بەرمەيتىن, بىراق الەم نازارىندا جۇرگەن اتاقتارى اسقاق, دارابوز تۇلعالاردى تۇسكى دامگە رەسمي تۇردە ءبىر-بىرلەپ شاقىرىپ, داستارحان باسىندا ەركىن سۇحباتتاسىپ, بىرىنشىدەن, ولاردىڭ وي تۇكپىرىندە جاتقان سىرباز سىرلارى مەن ادامي ەرەكشەلىكتەرىن ءدوپ باسىپ, تارازىلاپ بەرۋ بولسا, ەكىنشىدەن, ەل نازارىندا جۇرگەن الەمنىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىنە قاتىستى الگى تۇلعالاردىڭ جەكە كوزقاراسى مەن تۇشىمدى پىكىرلەرىن ۇلكەن شەبەرلىكپەن سۋىرتپاقتاي سۋىرىپ, قىلىن قيسايتپاي, وقىرمانعا جەتكىزۋ ءۇشىن بار ونەرىن سالادى.
ۇشىنشىدەن, گازەت وقىرماندارىنا كەرەگىنىڭ ءوزى دە – وسى. اپتا سايىن بۇرىن سىرتتاي اتىن ەستىگەنىمەن, ءتۇسىن ءتۇستەپ كورمەگەن زاماناۋي كەيىپكەرلەرمەن گازەت ايناسى ارقىلى تىكەلەي تانىسۋ كەز كەلگەن وقىرماندى قىزىقتىرماسا, جالىقتىرمايتىنى كۇمان تۋدىرمايدى.
ادەتتە, الەمگە ەتەنە تانىمال گازەتتىڭ اۋىزدارىن ايعا بىلەگەن, بىلىكتى دە امبەباپ جۋرناليستەرىنىڭ تۇسكى استى بولىسۋگە جىبەرگەن ءوتىنىش-شاقىرۋلارىن تۇعىرى بيىك تۇلعالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى شىنايى ىقىلاسپەن ءارى قۋانا-قۋانا قابىلدايتىنى ءشۇبا كەلتىرمەسە كەرەك. سەبەبى, ەل اۋزىندا جۇرگەن جۇلدىزدار پلانەتا بەتىندەگى ەڭ ايبارلى اقپارات قۇرالىنىڭ نازارىنا ىلىگىپ, ونىڭ بەتىنە دە شىعىپ جاتسا, مەرەيلەرى مەن ابىروي-اتاقتارىنىڭ بۇرىنعىدان دا بەتەر وسە تۇسەتىنىنە, ءسويتىپ, الەم قاۋىمداستىعىنا شەكسىز تانىمال بولاتىنىنا تيتتەي دە كۇمان كەلتىرمەيتىنى ايدان انىق.
بۇلاي دەۋگە نەگىز مول. ويتكەنى 1994 جىلدان بەرمەن قاراي “Financial Times” تەك ۇلىبريتانيانىڭ وزىندە عانا ەمەس, قوس امەريكا كونتينەنتەرىندە دە,
ەۋرازيا كەڭىستىگىندە دە, ءتىپتى, بريك ەكونوميكالىق وداعىنا كىرەتىن برازيليا, رەسەي, ءۇندىستان جانە قىتاي سىندى مەملەكەتتەردە دە ءوز بولىمشەلەرىن اشىپ ۇلگەرگەن. دەمەك, بۇل اقپارات قۇرالىنىڭ قاعاز نەمەسە ەلەكتروندىق نۇسقاسىمەن سۋسىندامايتىن پلانەتا بەتىندە بىردە-ءبىر ەل جوق دەسەك, مۇلدە ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ءتىپتى, بۇل گازەتتىڭ دانالارى حالىقارالىق باعىتتاعى ۇشاق جولاۋشىلارىنا دا ۇسىنىلادى.
اتاقتى گازەتتىڭ ءداستۇرلى سۇحباتقا بايلانىستى بۇلجىمايتىن تازالىق قاعيداسى دا كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق دۇنيە ەكەن. ماسەلەن, تۇسكى سۇحباتتان كەيىن رەستوراندارمەن ەسەپ ايىرىسۋ تەك قانا گازەت ەسەبىنەن جۇرگىزىلەتىنى ماقتاۋعا تۇرارلىق دۇنيە دەمەسكە بولمايدى. بۇلجىمايتىن بۇل ەرەجەنى سۇحبات بەرگەن ادامنىڭ بىردە-ءبىرى (مەيلى ميللياردەر بولسىن, مەيلى ىسكەر وليگارح بولسىن) بۇزا المايتىنى رەسمي ءتارتىپ رەتىندە بەكىتىلگەن. مۇنىڭ بۇلتارتپاس دالەلى رەتىندە ءبىز تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان وسى جيناقتىڭ كىرىسپە ءسوزىن جازعان, بۇگىنگى “Financial Times” گازەتىنىڭ رەداكتورى ليونەل باربەردىڭ قازىرگى نيۋ-يورك قالاسىنىڭ مەرى ميللياردەر مايكل بليۋمبەرگتىڭ تۇسكى اس كەزىندە گازەتكە بەرگەن سۇحباتىنان سوڭ, 96 دوللارعا تۇسكەن الگى استىڭ قۇنىن ءوز قالتاسىنان تولەمەكشى بولىپ قانشا تىرىسسا دا, جۋرناليست وعان ەشبىر مۇمكىندىك بەرمەي قويعانىن تىلگە تيەك ەتەدى. سويتسە, رەنىشىن بىلدىرمەۋگە تىرىسقان ميللياردەر قوناق سىپايىلاپ: “فاينەنشيەل تايمس” گازەتىنىڭ سونشالىقتى قىمبات ەكەنىن مەن ەندى عانا ءتۇسىندىم” دەسە كەرەك.
اتالمىش جيناق: ونەر, بيزنەس, مودا جانە ستيل, ءىشىم-جەم, براكونەرلەر مەن اڭقورعاۋشىلار, ساياسات, سپورت, عۇلامالار اتتى ايدارمەن توپتاستىرىلعان كولەمدى-كولەمدى سەگىز تاراۋدان تۇرادى. تۋىندىنىڭ سوڭىنا عاجايىپ سۇحباتتاردى ءجۇرگىزگەن “Financial Times” گازەتىنە ەڭبەكتەرى سىڭگەن, ياعني ساپالى جۋرناليستيكانىڭ مايىن ىشكەن, مايتالمان قالامگەرلەردىڭ كاسىبي جولدارى تۋرالى ويماقتاي عانا سينوپسيستەر قوسا تىركەلىپتى.
سۇحبات بەرگەن جۇلدىزدى كەيىپكەرلەردىڭ ىشىنەن اقش-تىڭ وتىز توعىزىنشى پرەزيدەنتى دجيممي كارتەردى, گەرمانيانىڭ ساياسي قايراتكەرى جانە فەدەرالدىق كانتسلەرى انگەلا مەركەلدى, اتاقتى امەريكالىق قارجىگەر دجوردج سوروستى, چەحيانىڭ جازۋشى-دراماتۋرگى ۆاتسلاۆ گاۆەلدى, ماكروەكونوميست ءارى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى پول كرۋگماندى, سۋمو كۇرەسىنىڭ حاس شەبەرى اكەبانو تارونى, ليۆيا ينجەنەرى, ساياسي قايراتكەر جانە فيلوسوف ءارى مۋاممار كاددافيدىڭ ەكىنشى ۇلى ديپلومات سايف كاددافيدى, كينو ونەرىندە اتاعى جەر جارعان اندجەلينا ءدجوليدى, بيزنەس الەمىنىڭ وكىلى ولەگ دەريپاسكانى, رەسەيدەگى جەكەشەلەندىرۋ پروتسەسىن باسىنان باستاپ, اياعىنا دەيىن جەتكىزگەن اناتولي ءچۋبايستى جانە كوپتەگەن باسقا تۇلعالاردى دا كەزدەستىرۋگە بولادى.
بىراق بۇل جەردە ءبىزدىڭ ايتپاق بولىپ وتىرعانىمىز – الگىندەي تۇلعالاردى مونشاققا ءتىزىپ شىعۋ ەمەس, كەرىسىنشە, كاسىبي جۋرناليستەرگە اۋاداي قاجەت جانە ولاردىڭ كاسىبي شەبەرلىكتەرىن ۇشتاي تۇسەتىن, اتالمىش كىتاپتان كوكەيگە تۇيگەندەرىمدى شىم-شىمداپ جەتكىزۋ ماقساتىمەن وي ءبولىسۋ.
بىرىنشىدەن, اتالمىش كىتاپقا ەنگەن بوياۋى قانىق سۇحباتتار جۋرناليستەرمەن وتكىزىلەتىن كەز كەلگەن دوڭگەلەك ۇستەلگە تاپتىرمايتىن ازىق بولۋعا سۇرانىپ تۇر.
ەكىنشىدەن, امبەباپ جۋرناليستەردى دايارلايتىن وقۋ ورىندارى بۇل تۋىندىنى وقۋلىق رەتىندە پايدالانۋ لازىم.
ۇشىنشىدەن, ساپالى جۋرناليستيكا دەگەن ۇعىمدى تۋ ەتىپ ۇستاۋ ءۇشىن وسى شىعارمانى تالداۋعا ارنالعان عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرىلسا, ارتىق بولماس ەدى.
تورتىنشىدەن, بۇل تۋىندىدان بىلىكتى جۋرناليستەرگە “كلاسسيكالىق سۇحباتتاردى” قالاي جۇرگىزۋدىڭ ءتاسىلدەرى مەن تەتىكتەرىن قوتارىپ الاتىن مۇمكىندىكتەردىڭ مول ەكەنىن ەسكە سالعىم كەلەدى.
بەسىنشىدەن, شەتەلدىك جۋرناليستيكانىڭ وزىق ۇلگىلەرىن جىلدام قابىلداۋ ءۇشىن دۇنيەدەگى ەڭ جەڭىل ءتىل ءارى بيزنەس, عىلىم-ءبىلىم ءتىلى بولىپ سانالاتىن اعىلشىن تىلىمەن قارۋلانۋدى جوعارى ساتىعا كوتەرۋ قاجەت دەر ەدىم.
التىنشىدان, ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ اقپان ايىندا ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى مارات ءتاجيننىڭ اقپارات اكتيۆىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا كوتەرگەن استاناداعى جۋرناليستەر كوپ شوعىرلانعان مەديا ورتالىعىنىڭ عيماراتى شاڭىراعىنىڭ استىنان جۋرناليستەردىڭ كاسىبي شەبەرلىگىن ۇشتايتىن تۇراقتى جۇيە قۇرۋ كەرەك دەگەن تاپسىرماسىن باسشىلىققا الا وتىرىپ, ايماقتارعا دا, ورتالىقتارعا دا, ياعني بۇكىل ەلگە قىزمەت كورسەتەتىن جۋرناليستەر اكادەمياسى اشىلسا, قۇبا-قۇب بولار ەدى.
جەتىنشىدەن, “Financial Times” گازەتىنىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىنا باعىشتالعان ءارى ءوزىمىز ءدال قازىر تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان جيناقتا كورسەتىلگەن سەگىز باعىت بويىنشا دا, ءومىردىڭ باسقا سالالارىن قامتي الاتىن وزگە باعىتتار بويىنشا دا اتالمىش اكادەميانىڭ قاسىنان, اسىرەسە, اعىلشىن تىلىندە جارىق كورگەن ەڭ قۇندى سانالاتىن تۋىندىلاردى قازاق تىلىنە تىكەلەي ءارى تەز اۋداراتىن ورتالىق اشۋ لازىم. سونىمەن قاتار بۇل ورتالىقتىڭ ۇلتتىق تاريحي سانانى قالىپتاستىرۋعا دا تىكەلەي سەبى تيەتىنى جانە شەت مەملەكەتتەردەگى ەلىمىزدىڭ ءتول تاريحىنا قاتىستى ارحيۆتەردى تۇپنۇسقاسىنان وقىپ, ولاردى ىسكە جاراتا الاتىن ءتارجىماشىلار توبىن جاساقتاۋعا دا نەگىز بولاتىنى كۇمان تۋدىرماسا كەرەك. ونىڭ ۇستىنە قازىر بىرنەشە شەت ءتىلىن عانا ەمەس, اقپارات تەحنولوگيالارىن دا جەتە يگەرگەن جاس ماماندار جەتكىلىكتى. سولاردىڭ اراسىنان, سۇرانىستارىن قاناعاتتاندىرا وتىرىپ, مىقتىلارىن تاڭداپ الۋعا مۇمكىندىك مول.
ءسوز سوڭىندا اقپارات تەحنولوگيالارى توقتاۋسىز دامىپ وتىرعان مىنا زاماندا جوعارىداعى مىندەتتەردى تەز يگەرۋ ماقساتىمەن شەتەلدەرگە اتتاندىراتىن دەسانتتىڭ قۇرامىن ءجىتى ىرىكتەپ, ولاردى قازىردەن باستاپ اقپارات تەحنولوگيالارى مەن شەت تىلدەرىن تەرەڭدەتە يگەرۋگە باعىتتاۋ ابزال.
ءادىل احمەتوۆ,
سەناتور,
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى
«ايقىن» گازەتى, №138, 01.08.2013
